 |
| Η Θεά Άρτεμις, άγαλμα που βρέθηκε κοντά στο αρχαίο θέατρο της Λάρισας |
Η ταφή του σώματος αυτή καθαυτή αποτελεί συμβολική πράξη καθώς συμβολίζει την σχέση ανθρώπου-θανάτου, αναδεικνύοντας την σχέση του θνητού με την θνητότητα μέσα από τις "διαβατήριες τελετουργίες" και την πορεία της ψυχής του νεκρού μετά τον θάνατο. Οι νεκροί έχουν διττή υπόσταση, είναι πρόγονοι αλλά και κριτές από τον Άλλο Κόσμο. Σκοπός αυτών των τελετουργιών είναι να επιτρέψουν στον νεκρό να περάσει το κατώφλι της νέας κατάστασης, του προγόνου και την αποτροπή της επιστροφής του, ορίζοντας τον τάφο ως σύνορο μεταξύ αυτού του Κόσμου των ζωντανών και του Κάτω Κόσμου. Έτσι αποδίδεται τιμή και μνήμη στους προγόνους καθώς με αυτόν τον τρόπο εξασφάλιζαν την προστασία τους στην πόλη στην οικογένεια και στον πόλεμο. Ο όρος "τελετουργία"υπό την ευρεία έννοια δηλώνει εθιμοτυπία, συνήθεια ή έθιμα, υπό την στενή έννοια όμως, λατρεία ή θρησκευτική τελετή. Το τελετουργικό ορίζεται σαν ένα "κωδικοποιημένο σύστημα πρακτικών, τελούμενο σε συγκεκριμένες συνθήκες τόπου και χρόνου, με ένα βιωμένο νόημα και μια συμβολική αξία για αυτούς που συμμετέχουν σ'αυτό. Αλληλένδετα στοιχεία για το τελετουργικό είναι η λατρεία-πίστη, το ιερό και το σώμα καθώς συμβολικές εκφράσεις του είναι η μουσική, ζωγραφικές αναπαραστάσεις, προσφορές στους νεκρούς, αγώνες, θυσίες και άλλες συμβολικές εκδηλώσεις επικοινωνίας με τον άλλο κόσμο.
Η Μήδεια στην Ελευσίνα, ερυθρόμορφος κρατήρας, 340 π.Χ. - 350 π.Χ.
Ανάγλυφο Τριπλής Εκάτης από την Αίγινα, NG Prague, Kinský Palace
Τα τρίστρατα και οι τρίοδοι είναι τόποι λατρείας αφιερωμένοι στην θεά Εκάτη. Ως Εκάτη Προπυλαία, Προθυραία και Ανταία λοιπόν, η θεά εκδηλώνεται με αυτόν τον χαρακτήρα και προστατεύει τα οριακά σημεία, τις πύλες, τις πόρτες των σπιτιών, σηματοδοτεί τα όρια του ανθρωπίνου και ως δυνατή, φοβερή Κόρη, διώχνει κάθε τι κακό.
Εδώ η θεά λειτουργεί σαν ένα γοργόνειο και έχουμε μετέπειτα και αναφορές φιλολογικές και εικονογραφικές που την παρουσιάζουν με αυτό τον τρόπο, άγρια και επικίνδυνη: Βριμώ, με φίδια γύρω της, κρατώντας μαχαίρια και συντροφευμένη από το ιερό της ζώο τον κύνα. Κατ’ αυτό τον τρόπο η θεά φυλάει και τα τρίστρατα, μαγικά σημεία στην σκέψη των περισσοτέρων πολυθεϊστικών λαών όπου συχνά αποτελούν πύλες μεταξύ του κάτω κόσμου και του δικού μας από τις οποίες εισέρχονται οι νεκροί.
Εκάτη, έργο ρωμαϊκής εποχής
Ονομάζεται επίσης Ενοδία και Τριοδίτη, σε τρίστρατα με απλές αρχικά στήλες, τα Εκατεία, που παρουσιάζουν μεγάλη συνάφεια και με τις αντίστοιχες του Ερμή για τα σταυροδρόμια καλείται η θεά φύλακας των ορίων. Ίσως από κει να πηγάζει και η καθιερωμένη μετέπειτα απεικόνισή της ως Τρίμορφη ή και Τρικέφαλη, την οποία πρώτος της απέδωσε παραστατικά όπως πληροφορούμαστε ο Αλκαμένης. Τέλος εικάζεται και λατρεία προς την θεά σε νεκρικές τελετές, βρίσκουμε εξ’ άλλου και το επίθετο Τυμβιδία στον ορφικό ύμνο καθώς επίσης και Ταυροπόλος και ίσως με αυτόν το χαρακτήρα της χθόνιας θεάς να τιμάται και ωςΚουροτρόφος. Μάλιστα βρίσκουμε και θεσμοθετημένη λατρεία της ωςΆρτεμη-Εκάτη Κουροτρόφος στον δήμο της Ερχείας.
Εκάτη Τριφορμίς, ρωμαϊκό αντίγραφο πρωτότυπου έργου
του Αλκαμένη του 420 π.Χ., Dutch National Museum of Antiquities
Η σχέση όμως που έμελε να καθορίσει εν πολλοίς τον μετέπειτα χαρακτήρα της θεάς μέχρι ακόμα και τις ημέρες μας είναι αυτή με τονκάτω κόσμο και τους νεκρούς. Σιγά σιγά ο χαρακτήρας αυτός ενισχύθηκε με αποτέλεσμα ως άλλη Περσεφόνη, η Εκάτη να γίνει μια σκοτεινή βασίλισσα του κάτω κόσμου. Αυτή είναι λοιπόν η κλειδούχος της πύλης του κάτω κόσμου και έχει το κλειδί της αλυσίδας που συγκρατεί τον Κέρβερο, αυτή μπορεί να οδηγήσει τα φαντάσματα και τις Κήρες στον κόσμο μας ή και να αποτρέψει κάτι τέτοιο.του Αλκαμένη του 420 π.Χ., Dutch National Museum of Antiquities
Κέρβερος και Εκάτη με πυρσούς, ερυθρόμορφος κρατήρας, 4ος αι. π.Χ.
Η Εκάτη θα μπορούσαμε απλά να πούμε πως είναι το συμπλήρωμα του άλλου μεγάλου αγγελιοφόρου, του Ερμή με τον οποίο κατά καιρούς σχετίστηκε και στις μυθικές αναφορές αλλά και σαν ρόλος. Γιατί εκεί που ο Ερμής περνάει τα όρια από πάνω προς τα κάτω σε μια πορείαΌλυμπος, Γη, Κάτω κόσμος, η Εκάτη είναι αυτή που τα διασχίζει με την αντίστροφη πορεία Κάτω κόσμος, Γη, Όλυμπος. Η Εκάτη συνδέει τους νεκρούς με εμάς, και εμάς με το θείον, κουβαλώντας τις ψυχές και μνήμες, το προγονικό δυναμικό σε εμάς, και τις προσφορές, την θέληση και την δική μας λατρεία στον Όλυμπο. Έρχεται εκεί που την χρειαζόμαστε, σαν αγαπημένη Κόρη, ή Μεγάλη Μητέρα Θεά, να συμπληρώσει τα κενά που αφήνουν οι πιο διακριτές ουσίες των άλλων θεοτήτων.
Ερμής, Πλούτων, Περσεφόνη, Εκάτη. Ερυθρόμορφος κρατήρας
του ζωγράφου της Ιλίου πέρσεως, 370 π.Χ.-350 π.Χ., Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο
Σύμφωνα με τον Ομηρικό ύμνο όταν ο Πλούτωνας απήγαγε την Περσεφόνη, η Εκάτη από την σπηλιά της, ήταν η μόνη που άκουσε τις κραυγές και έγινε μάρτυρας του γεγονότος, όπως ακριβώς ο Ήλιος από τον ουρανό ήταν ο μόνος που είδε την αρπαγή. Αυτή βρήκε την Δήμητρα να περιπλανάται και την ενημέρωσε για το γεγονός. Αυτή παρέστη στον διακανονισμό που επέβαλε ο Δίας, αυτή συντρόφευσε την Περσεφόνη από τον κάτω κόσμο με τις δύο δάδες της πίσω στην μητέρα της όπως ο Ερμής την συντροφεύει στην επιστροφή πίσω και η Εκάτη έκτοτε συνταυτίζεται με την Περσεφόνη και αποτελεί πιστή σύντροφό της τους μήνες που η Κόρη βρίσκεται στον ‘πάνω κόσμο’. Ο ύμνος αυτός μας φέρνει σε επαφή σιγά σιγά με τον άλλο χαρακτήρα της θεάς τον επικρατέστερο κρατώντας όμως ακόμα τον ‘φωτεινό’ της χαρακτήρα καθώς η Δαδοφόρος θεά είναι αυτή που οδηγεί την Περσεφόνη στον πάνω κόσμο.
Η άνοδος της Περσεφόνης από τον Κάτω Κόσμο. Απεικονίζονται η Περσεφόνη, ο Ερμής, η Εκάτη και η Δήμητρα. Ερυθρόμορφος κρατήρας που αποδόθηκε στον «Ζωγράφο της Περσεφόνης»,
Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο
Οι φιλολογικές και αρχαιολογικές αναφορές μας τοποθετούν την θεά ενδεικτικά στα μυστήρια των Καβείρων στην Σαμοθράκη και η εξέχουσα σχέση της Εκάτης με πληθώρα μυστηριακών λατρειών συνεχίστηκε μέχρι την ύστερη αρχαιότητα. Σε όλο αυτό το διάστημα φαίνεται πως η θεά συσχετίστηκε ή ακόμα και ταυτίστηκε με πολλές άλλες σημαντικές θεότητες, όπως την Ρέα, την Άρτεμη, την Βενδίς, την μητέρα των θεών Κυβέλη κα τοπικές πολλές φορές άλλες θεότητες. Αποκορύφωμα αυτής της μυστηριακής σχέσης σίγουρα υπήρξε ο πρωτεύων ρόλος που της επιφύλαξαν τα γνωστά μυστηριακά κείμενα με τίτλο Χαλδαϊκοί χρησμοί (ή λόγια), στα οποία η Εκάτη είναι η μία εκ των δύο βασικών κοσμολογικών αρχών των θεουργών, η ψυχή του κόσμουκαι αναγορεύεται σε Σωτήρα.Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο
Άρτεμις Λαφρία, Μουσείο Αρχαίας Μεσσήνης
Ο Αισχύλος πάλι, τη συνδέει με τη Σελήνη και την παρουσιάζει ως ΄Αρτεμι-Εκάτη, ενώ ο Ευριπίδης τη θεωρεί κόρη της Λητούς, και πρώτος, στη «Μήδεια», την παρουσιάζει ως θεά προστάτιδα των μαγισσών. Η Εκάτη λοιπόν συνδέεται και συνταυτίζεται με τη Δήμητρα, την Περσεφόνη, τον Ερμή και τον Κάτω Κόσμο, τη Γη, τον Πάνα, την Κυβέλη και τους Κορύβαντες, τις Χάριτες στη μορφή που έχει ως προστάτις των καλλιεργειών και της γης. Ως Άρτεμις Ευπλοία, εξάλλου, η Εκάτη παίρνει θαλάσσιο χαρακτήρα.
Η Σελήνη συνοδευόμενη από τους Διόσκουρους Φωσφόρο και Έσπερο.
Ρωμαϊκή στήλη, 2ος αι. π.Χ., Μουσείο Λούβρου
Η σχέση της Εκάτης με την Άρτεμι γίνεται φανερή από ένα μύθο της Εφέσου. Επειδή η γυναίκα του Εφέσου υποδέχθηκε άσχημα τη θεά και της αρνήθηκε τη φιλοξενία, η Άρτεμις τη μεταμόρφωσε για λίγο σε σκύλο. Όταν όμως πήρε πάλι την ανθρώπινη μορφή της, η γυναίκα του Εφέσου ένιωθε τόσο ντροπιασμένη ώστε απαγχονίστηκε. Αλλά η θεά την επανέφερε στη ζωή και τότε αυτή πήρε το όνομα της Εκάτης. Άγαλμα της Εκάτης είχε στηθεί κοντά στο ναό της Εφεσίας Αρτέμιδος. Στην ιδέα της Εκάτης, εκτός από την ιδιότητα της Κόρης, ανήκει ακόμη ένα είδος μητρικότητας, η συγγένειά της με την Σελήνη όπως και η Άρτεμις καθώς και η ίδια η Μητέρα Γη, η Πότνια Θηρών ήταν και αυτή κουροτρόφος, προστάτιδα και τροφός όλων όσων γεννήθηκαν μετά από αυτήν.Ρωμαϊκή στήλη, 2ος αι. π.Χ., Μουσείο Λούβρου
Άρτεμις Εφεσία, Λιβύη - Τρίπολη, National Museum
Με την Σελήνη συνδέει την Εκάτη και ο Πορφύριος : «Το φεγγάρι», λέει «είναι η Εκάτη που συμβολίζει τις παραλλάζουσες φάσεις της και τις δυνάμεις που βγαίνουν απ’ αυτές: γι’ αυτό η επιρροή της εκδηλώνεται σε τρεις μορφές» καθώς και στην Ορφική φιλολογία οι φάσεις του φεγγαριού ερμηνεύτηκαν με πολλούς τρόπους: «Τις πρώτες τρεις μέρες το φεγγάρι κράζεται Σελήνη· την έκτη γίνεται Άρτεμις· τη δέκατη πέμπτη Εκάτη». «Όταν είναι πάνω από τη γη είναι Σελήνη· όταν είναι μέσα της, Άρτεμις· όταν από κάτω της, Περσεφόνη». Στο απόσπασμα, από το λεξικό του Σουΐδα, προσομοιάζεται η Εκάτη με την Αρτέμιδα και τη Σελήνη : «Εκάτην οι μεν την Άρτεμιν, οι δε την Σελήνην, εν φάσμασιν εκτόποις φαινομένην, τοις καταρωμένοις, τα δε φάσματα αυτής δρακοντοκέφαλοι άνθρωποι και υπερμεγέθεις, ως την θεάν εκπλήττειν τους ορώντας».
Σαβάζιος, Μουσείο Τιράνων
Κατά τον Ηρόδοτο, ο Διόνυσος της Θράκης είχε ως σύντροφο την Αρτέμιδα. Δηλαδή ο Σαβάζιος εκεί ήταν ενωμένος με την θεά της Σελήνης, η οποία ονομαζόταν άλλοτε μεν Κότυς ή Κοτυττώ, άλλοτε δε Βενδίς. Στην πρώτη σειρά των πηγών της λατρείας του Θρακός Σαβαζίου, υπήρχε ανάγλυφο εγχαραγμένων θείων εικόνων επί των βράχων των Φιλίππων, σε λόφο ονομαζόμενο "Διονύσου λόφος". Τρεις κύριες θεότητες εμφανίζονται σε αυτές τις βραχογραφίες. Ο Σαβάζιος με μέτωπο οπλισμένο με δύο μικρά κέρατα, σαν ταύρος, σύμφωνα με την ένδειξη του Διόδωρου του Σικελιώτου, η κυνηγέτις Άρτεμις, η οποία αντικαθιστά βεβαιότατα την Βενδίδα καθώς και μία γηραιότερη η οποία ονομαζόταν Κότυς ή Κοτυττώ, και ταυτιζόταν με την Φρυγική θεά Κυβέλη.
Ο διπλούς πέλεκυς που ήταν ιερό σύμβολο του Διονύσου, ήταν επίσης σύμβολο και της Θρακικής θεάς Κότυος ή Βενδίδος. Η Εκάτη, δηλαδή η Άρτεμις, ανήκει στη θρησκεία των Θρακικών φυλών του Βορρά, θρησκεία σχετιζόμενη με τον Άδη, λατρεία μυστικισμού και μυστηριακού ενθουσιασμού.
Κατά τον Τζέτζη ,υπήρχε Θρακικό σπήλαιον, το οποίον εκαλείτο Ζήρινθον άντρον, της κυνοσφαγούς θεάς Εκάτης και ο βωμός, στον οποίο θυσίαζαν στο σπήλαιο, θεωρείτο ότι κτίστηκε από τους Κορύβαντες, όταν αυτοί κατείχαν τη Σαμοθράκη. Το σπήλαιον τούτο ονομαζόταν και Σάον, σπήλαιο Θρακικό της Ρέας ή της Εκάτης.
Κατά τον Τζέτζη ,υπήρχε Θρακικό σπήλαιον, το οποίον εκαλείτο Ζήρινθον άντρον, της κυνοσφαγούς θεάς Εκάτης και ο βωμός, στον οποίο θυσίαζαν στο σπήλαιο, θεωρείτο ότι κτίστηκε από τους Κορύβαντες, όταν αυτοί κατείχαν τη Σαμοθράκη. Το σπήλαιον τούτο ονομαζόταν και Σάον, σπήλαιο Θρακικό της Ρέας ή της Εκάτης.
Άρτεμις-Βένδις, τερακότα από την Τανάγρα, 350 π.Χ., Μουσείο Λούβρου
Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές πηγές του Κ. Παπακυριακού, το καλοκαίρι του 1963 βρέθηκε σε χωράφι της Αμφιπόλης, γραμμένη σε βάθρο η αναθηματική επιγραφή: «Εκάτηι Φοσφόρωι», που μας πληροφορεί ότι και στην Αμφίπολη λατρευόταν η θεά Εκάτη.
Ο κ. Αντόνιο Κόρσο, Ιταλός αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης, ειδικευμένος στην αρχιτεκτονική και αρχαιολογική γλυπτική, σε μια πολύ αποκαλυπτική του συνέντευξη στο Πρώτο Θέμα (http://www.protothema.gr/culture/article/456261/amfipoli-o-tumvos-oi-delfoi-kai-i-dunasteia-ton-timenidon/ ) έχει αναφερθεί στο επίγραμμα του Αντιπάτρου του Θεσσαλονικέως ο οποίος έζησε τον 1ο αι. μ. Χ. την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορος Αυγούστου. Ο Αντίπατρος μας παραδίδει τη σημαντική μαρτυρία του ότι εκείνη την εποχή στην Αμφίπολη εσώζοντο μόνο το Ηρώο της βασιλοπούλας Φυλλίδος και τα ελάχιστα κατάλοιπα του ναού της Αιθιοπίας Βραυρωνίδος Αρτέμιδος. Η Αιθιοπία Άρτεμις όμως σύμφωνα με τον Καλλίμαχο ταυτίζεται με την Σελήνη: «…την αυτήν τη σελήνη παρά το αίθειν, ως Καλλίμαχος (λέγει)», σύμφωνα δε με τον Ερατοσθένη ταυτίζεται με την Εκάτη : «…η αυτή έστι η Εκάτη, ήτις αεί δάδας κατέχει, ως Ερατοσθένης (λέγει)».
Τριγωνικό Ιερό της Εκάτης στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας
(ψηφιακή αναπαράσταση του Ι.Μ.Ε.)
(ψηφιακή αναπαράσταση του Ι.Μ.Ε.)
Στον ελληνικό κόσμο η κλασσική μορφή της Εκάτης στέκει αυστηρή και παράξενη, ανάγλυφη πάνω σε ένα τρίγωνο, με τα πρόσωπά της στραμμένα σε τρεις κατευθύνσεις, διασπώντας την τρισυπόστατη θεότητα σε τρεις Κόρες, παρθένες χορεύτριες. Το γεγονός πως τα Εκάτεια τελούνταν σε τριόδους, σε τρίστρατα, κατά προτίμηση εκτός των πόλεων και πως αυτοί οι τόποι ήταν ειδικά αφιερωμένοι στην Εκάτη δεν αντιστρατεύεται στην ησιοδική ή κοσμική σύλληψη του αριθμού τρία.Εξάλλου όλες οι τρίοδοι και τα τρίστρατα προβάλλουν ξεκάθαρα τη δυνατότητα διαίρεσης του κόσμου σε τρία μέρη. Η Πυθία στους Δελφούς καθόταν πάνω σε τρίποδα και όπως μας λέει ο Πρόκλος, οτρίποδας είχε τρία πόδια που συμβόλιζαν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, από όπου η Πυθία εμπνεόταν για να χρησμοδοτήσει. Σημαντικό είναι πως και ο Πλάτων χωρίζει την ψυχή σε τρία μέρη,λογιστικόν ,θυμοειδές και επιθυμητικόν. Συμβολισμό της διαίρεσης του κόσμου και της ψυχής σε τρία μέρη, πιθανότατα να μας υποδεικνύουν μυστικά και οι τρεις θάλαμοι στον τάφο της Αμφίπολης.
Ο Ορέστης στους Δελφούς. Ερυθρόμορφος κρατήρας
του Πύθωνα, 330 π.Χ., Βρετανικό Μουσείο
του Πύθωνα, 330 π.Χ., Βρετανικό Μουσείο
Για την ιερότητα του αριθμού τρία, ο Πυθαγόρας μας λέει: «Το Όλον και ό,τι υπάρχει μέσα σ'αυτό περιλαμβάνονται στον αριθμό τρία, γιατί το τέλος, το μέσον και η αρχή έχουν τον αριθμό του Όλου, που είναι η τριάδα» καθώς δε και ο Πλούταρχος: «Η δέ κρείττων καί Θειοτέρα φύσις εκ τριών εστι, τού νοητού καί τής ύλης καί τού εκ τούτων, όν Κόσμον Έλληνες ονομάζουσιν». (Πλούταρχος, περί Ίσιδος καί Οσίριδος, 373F).
Αλέξανδρος – με Σελήνη και Ήλιο – Κοσμοκράτωρ. Από την Αμισό του Πόντου, του 350 –300 π.Χ.,
Βρυξέλλες, Μusee du Cinquantenaire
Ο Victor Turner (1969) μελετώντας τα έθιμα των "διαβατηρίων τελετών"διέκρινε τρία στάδια: χωρισμός, αναμονή και ενσωμάτωση. Ητελετουργική πρακτική όπως ήδη αναφέραμε, είναι συμβολική και διασφαλίζει τον δεσμό των συμμετεχόντων με το μη ορατό, με μία οντότητα η οποία δεν είναι προσπελάσιμη παρά μόνο μέσω του ιδίου του συμβόλου το οποίο απεικονίζει και μορφοποιεί το σημαινόμενο. Άρα η τελετουργία αποτελεί μια παράσταση, μια απεικόνιση, μια αποκάλυψη, μια μύηση κατά την οποία η συνείδηση του ατόμου μεταβάλλεται καθώς ο ίδιος επηρεάζεται, εντυπωσιάζεται, ενθουσιάζεται και διδάσκεται. Ίσως αυτό να είναι τομεταφυσικό, το μυστικό μήνυμα του μεγαλειώδους αυτού μνημείου που αναδύθηκε από τα σπλάχνα της Μητέρας Γης στην Αμφίπολη. Κατά την ελληνική φιλοσοφική θεώρηση (http://empedotimos.blogspot.gr/2009/07/blog-post_16.html) η ψυχή του μυημένου απελευθερώνεται απ’ τον κύκλο των μετενσαρκώσεων όταν νικά τους φόβους του και αποδεσμεύεται από τις εξαρτήσεις των υλικών απολαύσεων και τα πάθη του κόσμου της γέννησης. Τότε μόνον αποθεώνεται και επιστρέφει στο νοητό. Ίσως έτσι οι τρεις θάλαμοι του τάφου της Αμφίπολης με τις συγκεκριμένες συμβολικές καλλιτεχνικές απεικονίσεις να αλληγορούν τα τρίστρατα της Ταυροπόλου Εκάτης. Διότι η Εκάτη είναι αυτή που συντροφεύει πάντα την Περσεφόνη, δηλαδή την ψυχή του νεκρού ήρωα μετά το θάνατο και την επιστρέφει πίσω στη μητέρα της Δήμητρα. Η Εκάτη την παραλαμβάνει από τον κόσμο της γέννησης (1ος θάλαμος) και διασχίζοντας τον ενδιάμεσο αιθερικό χώρο της συμβολικής Σελήνης (2ος θάλαμος) την οδηγεί στα ουράνια δώματα των Μακάρων, τον συμβολικό Ήλιο (3ος θάλαμος). Εκεί, στο άστρο της καταγωγής της, η ψυχή του ήρωα θα κατοικεί αιώνια πια μαζί με τους αθανάτους ως άλλος Ηρακλής.
Λέγεται ότι το μεγαλύτερο δώρο των Ελληνικών μυστηρίων προς τους μυημένους είναι η απελευθέρωσή τους από τον φόβο του θανάτου. Όταν οι φόβοι φανερώνονται και ανέρχονται από το σκοτάδι στο φως, αποκτούν την διαύγεια εκείνη που μπορείς να δεις από την άλλη μεριά, ανεμπόδιστα.
«Ω Θεέ! Ο καύσων αυτός χρειάζεται για να υπάρξει τέτοιο φως! Το φως αυτό χρειάζεται μια μέρα για να γίνει μια δόξα κοινή, μια δόξα πανανθρώπινη, η δόξα των Ελλήνων, που πρώτοι, θαρρώ, αυτοί, στον κόσμο εδώ κάτω, έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου». (Ανδρέας Εμπειρίκος).
Συντάκτες: Ελαφηβόλου Ε, Ιοαννα, Kostas Daskalos
πηγή: empedotimos.gr