Για να κάνουμε τα σύμβολα να μιλήσουν σε εμάς πρέπει να οπλιστούμε κατάλληλα φιλοσοφικά ώστε να προσεγγίσουμε το απεικονιζόμενο από το σύμβολο θέμα με την σωστή οπτική.
Αν δεν το κάνουμε αυτό, οι προσπάθειες μας στην καλύτερη περίπτωση θα πλησιάζουν και θα αποκτούν μια αμυδρή κατανόηση του συμβόλου, εαν δε φιλοσοφικά δεν έχουμε σημείο επαφής με το θέμα, είναι σαφές ότι το σύμβολο δεν πρόκειται ποτέ να μας μιλήσει.
Ας κάνουμε μια προσέγγιση στα αγάλματα των θεών.
Κάποιος ο οποίος φιλοσοφικά ανήκει σε διαφορετική προσέγγιση από ότι η Ελληνική, είναι σαφές ότι δεν πρόκειται ποτέ να του μιλήσουν τα αγάλματα και δεν θα δώσουν στην ψυχή του αυτό για τα οποίο προορίζοντο όταν κατασκευάστηκαν.
Σίγουρα θα αποκομίζει αυτό που του προσφέρει η θέα των αγαλμάτων, αλλά είναι προφανές ότι δεν θα αντιληφθεί τι ακριβώς θείες δυνάμεις και λειτουργίες απεικονίζονται σε αυτά.
Ετσι για παράδειγμα ένας Χριστιανός σίγουρα θα εκστασιαστεί από το κάλλος και την ευφορία που προσδίδει η θέα ενός αγάλματος αλλά θα το θεωρήσει σαν ένα απλό έργο τέχνης. Διότι είναι προφανές ότι αν αρχίσει και αναγνωρίζει τι κρύβεται στην συμβολική κάποιου αγάλματος και αρχίσει να του «μιλά» το άγαλμα, τότε είναι σαφές ότι θα αρχίσει να βρίσκεται σε συνειδησιακή σύγχυση.
Θα ήταν περιττό να τονίσω ότι τα αγάλματα ποτέ δεν ελατρεύτηκαν για την ύλη από την οποία φτιάχθηκαν, δεν υπήρξε δηλαδή ειδωλολατρική λατρεία, όμως δυστυχώς διακινήθηκε αυτή η θέση προφανώς όταν χρειάστηκε να συκοφαντηθεί και ναπαραποιηθεί η Ελληνική Θρησκεία.
Αλλωστε οι φιλόσοφοι μας είναι ξεκάθαροι σε αυτό το θέμα.
Ο Πορφύριος στο Κατά Χριστιανών 76 λέει : «Οποιος σέβεται τους θεούς δεν τους ταυτίζει με το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένα τα ομοιώματα τους...Είναι φυσικό οι θεοί να αποδίδονται ανθρωπομορφικά «διότι ο άνθρωπος είναι το ωραιότερο από τα έμβια όντα και θεωρείται εικόνα του θεού».
Οπως επίσης ο Ερμείας, μαθητής του Συριανού και συμμαθητής του Πρόκλου, σταΣχόλια του στον Φαίδρο 181.29 μας τονίζει ότι : «Και εδώ οι θυσιάζοντες στα αγάλματα δεν θυσιάζουν στην ύλη και στις εικόνες αλλά στους θεούς» όπως και στο190.15 «όπως ακριβώς εδώ τιμούμε το άγαλμα όχι για το υποκείμενο αλλά για τον θεό»
Είναι προφανές γιατί οι μεγάλοι αυτοί φιλόσοφοι αναγκάστηκαν να διατυπώσουν τέτοιες θέσεις για να ξεκαθαρίσουν τα αυτονόητα, αν κρίνουμε από την εποχή στην οποία συνεγράφησαν τα συγκεκριμένα έργα.
Ομως και σήμερα, σύγχρονοι και περιφερόμενοι «μυσταγωγοί» προς άγραν πελατείας διακινούν την, ξένη προς την Ελληνική σκέψη, θέση ότι οι θεοί ήταν άνθρωποι που εξελίχθησαν και κατόρθωσαν να γίνουν θεοί και μάλιστα κάποια στιγμή και Ολύμπιοι.
Ενα από τα επιχειρήματα που προβάλλουν είναι ότι η θέση αυτή στηρίζεται και από το γεγονός ότι τα αγάλματα των θεών είναι ανθρωπομορφικά άρα κατ’αυτους «αποτυπώνουν ότι οι θεοί ήταν κάποτε άνθρωποι και για αυτόν τον λόγο έχουν ανθρωπομορφική απεικόνιση».
Πρόκειται σαφώς για σαφή άγνοια βασικών αρχών της Ελληνικής Θεολογίας.
Προφανώς – και επιεικώς – απέχουν πόρρω από μια στοιχειώδη μελέτη των Ελληνικών κειμένων – γιατί η Ελληνική απόρριψη τέτοιων θέσεων είναι σκληρή και αμείλικτη.
Ο Προφύριος στο Περί Αγαλμάτων 2 μας λέει ότι : «Και απεικόνισαν τους θεούς με μορφή ανθρώπων επειδή το θείον διέπεται από λογική και τους έκαναν ωραίους διότι οι θεοί έχουν ομορφιά αγνή και ανόθευτη»
Ο Ολυμπιόδωρος στα Σχόλια στον Αλκιβιάδη 2.137 τονίζει ότι «Αυτό που είναι για τους Ελληνες τα αγάλματα είναι για τους Αιγυπτίους τα ζώα. Είναι σύμβολα κάθε ενός από τους θεούς στον οποίο αφιερώνονται»
Ο Σαλούστιος στο Περί Θεών και Κόσμου 23, πέραν άλλων συμβολισμών που μας παραθέτει, τονίζει ότι τα αγάλματα σαν εικόνες ζωής έλαβαν ανθρωπομορφικό σχήμα :
«Και η μεν πρόνοια των θεών απλώνεται παντού και απλώς απαιτείται μόνο κάποια ικανότητα για να την δεχθούμε, η κάθε ικανότητα ωστόσο αποκτάται δια της μυήσεως και της ομοιώσεως προς τους θεούς,
για αυτό λοιπόν οι μεν ναοί εκτίσθησαν ως εικόνες του ουρανού,
οι δε βωμοί ως εικόνες της γης,
τα δε αγάλματα ως εικόνες της ζωής –για αυτό και επλάσθησαν ωσάν ζωντανά όντα–
οι δε ευχές ως εικόνες του νοερού
τα δε μυστηριακά σύμβολα ως εικόνες των αρρήτων ουρανίων δυνάμεων,
τα δε βότανα και οι λίθοι ως εικόνες της ύλης,
τα δε θυσιαζόμενα ζώα ως εικόνες της εντός μας άλογης ζωής»
Ομως τι ακριβώς θα μας πουν τα αγάλματα αν τα προσεγγίσουμε έχοντας οπλιστεί με την λαμπερή πανοπλία που μας παρέχει η Ελληνική Φιλοσοφία και Θεολογία;
Πέραν του παραπάνω αποσπάσματος από τον Σαλούστιο, ο Πρόκλος στα Σχόλια στον Ευκλείδη 138.10 μας δίνει μια ένδειξη για το πως να προσεγγίσουμε ένα άγαλμα :
«Υπεράνω τέλος όλων αυτών των σχημάτων βρίσκονται τα τέλεια, ενιαία, άγνωστα και απόρρητα σχήματα των θεών, τα οποία επιβαίνουν στα νοερά σχήματα και περατώνουν με ενιαίο τρόπο όλα τα σχήματα και συγκρατούν τα πάντα μέσα στα δικά τους ενιαία όρια.
Αυτών των σχημάτων τις ιδιότητες αποτυπώνει η θεουργία στα αγάλματα των θεών και περιβάλλει κάθε άγαλμα με διαφορετικά σχήματα.
Και άλλα τα απεικονίζει μέσω των απορρήτων συμβόλων (γιατί και αυτά αποκαλύπτουν τις άγνωστες δυνάμεις των θεών ), ενώ άλλα τα μιμείται με τις μορφές και με τα σχήματα.
Γι’αυτό άλλα τα φτιάχνει όρθια και άλλα καθισμένα, άλλα καρδιόσχημα, άλλα σφαιροειδή και άλλα με άλλα σχήματα, άλλα απλά και άλλα σύνθετα από περισσότερες μορφές, άλλα τα κατασκευάζει σοβαρά, άλλα ήρεμα, ώστε να προβάλλουν την ευσπλαχνία των θεών και άλλα βλοσυρά.
Και γενικά προσάγει σε κάθε θεό διαφορετικά σύμβολα ανάλογα με την συγγένεια των συμβόλων προς τους θεούς.
Γιατί το σχήμα ξεκινά από ψηλά και από τους ίδιους τους θεούς και απλώνεται μέχρι τα τελευταία όντα και εμφανίζεται μέσα σε αυτά σαν εικόνα από τα πρωταρχικά αίτια».
Αλλωστε στο Περί Ιερατικής Τέχνης μας εξηγεί τον λόγο που οι ιερείς πέραν των συμβόλων που είχαν αποτυπωθεί κατά την κατασκευή του αγάλματος, τοποθετούσαν πρόσθετα σύμβολα επί των αγαλμάτων για να ενισχύσουν την δύναμη της συμπάθειας μέσω της οποίας ενετείνετο η σύνδεση με το θείο.
Ο δε Πορφύριος έχει αφιερώσει ένα ολόκληρο έργο, το «Περί Αγαλμάτων» όπου μας δίνει κάποια κλειδιά με τα οποία θα μπορέσουμε να προσεγγίσουμε τους συμβολισμούς των αγαλμάτων, όσο είμαστε ικανοί.
Ας κοιτάξουμε λοιπόν την επόμενη φορά ένα άγαλμα με άλλη οπτική και ας το αφήσουμε να μας μιλήσει.
Αλλωστε τα Ελληνικά Αγάλγματα δεν είναι ισχνές και θανατερές απεικονίσεις, ούτε οι θεοί έχουν εκφράσεις που θα μας προκαλούσαν ποτέ φόβο, αλλά στην πλειοψηφία τους μας μεταδίδουν μια γαλήνια δύναμη, με εκείνο το αδιαόρατο χαμόγελο τους.
Γιατί όπως μας λέει ο Πρόκλος στα Σχόλια στον Παρμενίδη 1022.24 :
«Το χαμόγελο μιμείται την αόρατη και απόκρυφη ενέργεια των θεών»
πηγή: empedotimos.blogspot.gr