Η έγγειος ιδιοκτησία
Αν και οι οικονομικές πραγματικότητες του Ελληνικού κόσμου δεν μας είναι γνωστές, μπορούμε με κάποια σχετική άνεση να αντιληφθούμε την φύση του κοινωνικού περιβάλλοντος. Τα περισσότερα στοιχεία για την κοινωνική ανάλυση του περιβάλλοντος των αρχαίων Ελληνικών πόλεων γίνεται μέσω στοιχείων που μας έχουν αφήσει λογοτεχνικά κείμενα, από το θέατρο, τους λόγους των ρητόρων και τις διηγήσεις των ιστορικών που μας βοηθάνε να κατανοήσουμε το πώς ήταν δομημένες οι κοινωνίες στην Αρχαία Ελλάδα[1]. Στις αρχαίες Ελληνικές πόλεις κράτη υπήρχαν τρεις πληθυσμιακές ομάδες: οι πολίτες, οι μέτοικοι και οι δούλοι. Βέβαια στην Σπάρτη αυτή η δομή διαφοροποιούνταν μιας και εκεί υπήρχαν οι πολίτες, οι περίοικοι και οι είλωτες, ενώ στην Σπάρτη οι δούλοι εμφανίζονται τον 3ο π.χ. αιώνα[2].
Με τον όρο πολίτη στην αρχαία Ελλάδα ορίζουμε προφανώς τους άνδρες, μιας και οι γυναίκες και τα παιδιά δεν αποτελούσαν μέλη του σώματος των πολιτών[3]. Οι πολίτες στην αρχαία Ελλάδα διακρίνονταν από τρία βασικά χαρακτηριστικά: η κατοχή γης, η κατοχή πολιτικών δικαιωμάτων και η συναφής με αυτά καταγωγή από πολίτες γονείς[4]. Έτσι καταλαβαίνουμε ότι η κατοχή γης, δηλαδή η έγγειος ιδιοκτησία έπαιζε καταρχάς σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση των κοινωνικών τάξεων και ήταν η βάση για να ξεχωρίζουν οι πολίτες των πόλεων κρατών από τις υπόλοιπες πληθυσμιακές ομάδες. Ουσιαστικά η έννοια του πολίτη στην αρχαία Ελλάδα ήταν συνώνυμη με την κατοχή γης. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι η ‘το δεύτερο καθοριστικό κριτήριο για την απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη ήταν η κατοχή γης και ακινήτων (εγκτίσης). Η έγγεια ιδιοκτησία ήταν αποκλειστικό προνόμιο των ελεύθερων πολιτών, άμεσα συνδεδεμένο με την ιδιότητα του πολίτη.[5]’ Δικαίωμα είχαν και κάποιοι μέτοικοι ή ξένοι αλλά μόνο με ειδικό ψήφισμα της Εκκλησίας του Δήμου της κάθε πόλης, που δείχνει το πόσο σημαντικό προνόμιο ήταν αυτό για τους κατοίκους[6].
Έτσι βλέπουμε ότι η γη δεν είναι μόνο ένα μέσο για την επιβίωση αλλά και σύμβολο κοινωνικής καταξίωσης. Με λίγα λόγια είναι ότι πολυτιμότερο υπήρχε και πιστοποιούσε την αριστοκρατική καταγωγή του ιδιοκτήτη της.[7]
Ο ρόλος της έγγειου ιδιοκτησίας στην Αθήνα
Στην αρχαία Αθήνα οι πολίτες ήταν αυτοί που είχαν το πάνω χέρι στην διοίκηση της πόλης. Όλοι οι πολίτες θεωρούνταν ίσοι αλλά στην πράξη η έγγειος ιδιοκτησία τους διαφοροποιούσε. Για τους Αθηναίους, η κατοχή μεγάλου μεριδίου εγγείου ιδιοκτησίας άρα και κάποιου σημαντικού πλούτου συνεπαγόταν και την ανάληψη κάποιας ευθύνης με τη μορφή λειτουργιών, δηλαδή της κάλυψης ορισμένων δημοσίων δαπανών από τους κατόχους μεγάλων ιδιοκτησιών, δηλαδή τους πλούσιους της πόλης[8].
Η ιδιοκτησία γης έπαιζε σημαντικό ρόλο στην αρχαϊκή Αθήνα όσο και στην κλασική. Στην αρχαϊκή Αθήνα ίσχυε η απαγόρευση πώλησης γης μέχρι την εποχή του Σόλωνα. Στην κλασική Αθήνα αυτό χαλάρωσε και παγιώθηκε επί Περικλή και πλέον βλέπουμε την έγγεια ιδιοκτησία να περνάει σε δεύτερη μοίρα και την ιδιότητα της απόκτησης του πολίτη πλέον να συνεπάγεται με την συμμετοχή στα κοινά και όχι από το πόση περιουσία κατείχε ή της κοινωνικής θέσης αλλά με βάση την προσωπική αξία του καθενός[9]. Βέβαια η κλασική περίοδος της Αθήνας ήταν μία εξαίρεση στον κανόνα.
Ένα τελευταίο χαρακτηριστικό είναι ότι οι αγρότες εξακολουθούσαν να χρεώνονται προσφέροντας τον εαυτό τους ή την οικογένεια τους ως εγγύηση αλλά όχι την γη τους. Αυτό δείχνει το πόσο σημαντική ήταν γη είτε για τους πλούσιους Αθηναίους είτε για τον απλό Αθηναίο αγρότη[10].
Αν θέλουμε να δούμε και το λόγο που η γη ήταν η αιτία του διαχωρισμού και όχι για παράδειγμα η ιδιοκτησία επιχειρήσεων (όπως ισχύει σήμερα), ήταν το γεγονός ότι άφθονη γη δεν υπήρχε διαθέσιμη ούτε στην Αττική ούτε στον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο[11]. Αυτός βέβαια ήταν και ο λόγος που οι μέτοικοι έψαξαν αλλού για να βρουν οικονομικούς πόρους και δραστηριοποιήθηκαν κυρίως στο εμπόριο και την βιοτεχνία[12].
Η έγγειος ιδιοκτησία και η κοινωνική ζωή
Η έγγειος ιδιοκτησία ήταν και αυτή που διαφοροποιούσε τους Αθηναίους πολίτες από τους μέτοικους, δηλαδή την διαμόρφωση των κοινωνικών τάξεων. Ο Andrews[13] αναφέρει ότι μόνο οι γνήσιοι πολίτες είχαν το δικαίωμα να κατέχουν γη μέσα στην επικράτεια της πόλης κράτους που διέμεναν, ενώ οι μέτοικοι είχαν στα χέρια τους το εμπόριο, όπως και σε πολλές περιπτώσεις και το ρευστό κεφάλαιο, δίχως όμως να έχουν το δικαίωμα να αγοράζουν γη. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται ότι οι μέτοικοι είχαν το δικαίωμα να αποκτούν κινητή περιουσία και δούλους, όχι όμως ακίνητη περιουσία και γη. Εξαίρεση ήταν αν τους είχε απονεμηθεί το δικαίωμα αυτό για κάποιο ανδραγάθημα τους, που λεγόταν και έγκτησις[14]. Την ίδια άποψη έχει και ο Finley[15] που σημειώνει επίσης στην κλαδική περίοδο αυτό χαλάρωσε και όλο και πιο πολλοί μέτοικοι απέκτησαν οικονομική δύναμη δίχως όμως να υπάρχουν στοιχεία ότι τους δόθηκαν δικαιώματα και στην έγγεια ιδιοκτησία. Από κριτική άποψη, φαίνεται ότι οι Αθηναίοι ήθελαν να προφυλάξουν όχι τόσο την πόλη τους όσο και κάποια προσωπικά συμφέροντα τους και την κοινωνική καταξίωση τους με το να περιορίζουν την έγγεια ιδιοκτησία μόνο στους πολίτες που ήταν με απλά λόγια οι ‘αυθεντικοί’ Αθηναίοι, που ιδιοκτησία στην Αρχαία Αθήνα ισοδυναμούσε με δύναμη, είτε ήταν κοινωνική, είτε πολιτική, είτε και στρατιωτική και φυσικά ήταν η βάση του διαχωρισμού μεταξύ πολιτών και μη πολιτών με ότι συνεπάγεται η κάθε κατηγορία. Πιο συγκεκριμένα οι Austin και Vidal-Naquet[16]αναφέρουν αυτολεξεί ότι ‘η μόνη γνήσια οικονομική διάκριση ανάμεσα στους πολίτες και τους μη πολίτες (είτε ελεύθερους, είτε δούλους) – διάκριση που ήταν θεμελιώδης – αφορούσε την έγγειο ιδιοκτησία.’ Η ιδιοκτησία γης αποτελούσε όπως βλέπουμε την βάση των κοινωνικών διαχωρισμών στην Αθήνα. Υπήρχε ένας δεσμός ανάμεσα στον πολίτη της Αθήνας και στην γη που κατείχε.
Η έγγειος ιδιοκτησία και η πολιτική ζωή
Η κατοχή της γης σήμαινε και κατοχή κάποιας οικονομικής δύναμης που μπορούσε να δώσει και τα ανάλογα προνόμια και αξιώματα στα πλαίσια της Αθηναϊκής διακυβέρνησης, δηλαδή δύναμη στην πολιτική ζωή. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται ότι η πνευματική και η κοινωνική αφρόκρεμα αποτελούνταν ως επί το πλείστον από γαιοκτήμονες, ενώ την αριστοκρατία που κυβερνούσε την Αθήνα και είχε την πολιτική δύναμη στα χέρια της, αποτελούσαν δίχως εξαίρεση οι μεγαλύτεροι γαιοκτήμονες της Αττικής[17]. Βέβαια αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο και την ήττα από την Σπάρτη πολλά άλλαξαν και ήρθε δύναμη σε πολίτες που είχαν περιουσία που δεν βασιζόταν στη γη[18]. Έτσι και η πολιτική δύναμη είχε την πηγή της στην γη και στην ιδιοκτησία της, όχι τόσο όμως στην κλασική Αθήνα όσο στην αρχαίζουσα. Αναφέρεται και το παράδειγμα δύο επιφανών Αθηναίων πολιτικών, του Περικλή και του Κίμωνα, οι οποίοι και οι δύο ήταν μεγάλοι γαιοκτήμονες αν και είχαν διαφορετικούς τρόπους διαχείρισης τους, π.χ. ο Περικλής είχε βάλει διαχειριστή ενώ ο Κίμωνας τα διαχειριζόταν ο ίδιος[19].
Η κατοχή γης ήταν και παράγοντας πολλών και διαφορετικών πολιτικών διαμαχών. Θέματα όπως η απαλλοτρίωση κάποιων εκτάσεων μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο ή η πρόταση από το Φορμίσιο[20] για να θεωρούνται πολίτες και αυτοί που δεν έχουν γη δείχνει πόσο σημαντικό θέμα ήταν για την Αθηναϊκή πολιτική ζωή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ανισότητα στο καθεστώς της έγγειας ιδιοκτησίας και ο αναδασμός της γης ήταν μία από τις βασικές αιτίες που οδήγησαν στις αλλαγές του Σόλωνα[21].Με λίγα λόγια, λίγα στρέμματα παραπάνω να είχε κάποιος Αθηναίος και μία καλύτερη ή χειρότερη σοδειά μπορούσαν να αλλάξουν το πολιτικό του στάτους[22] (όπως βέβαια και το κοινωνικό αφού αυτά τα δύο αλληλοσυνδέονται).
Άλλο ένα χαρακτηριστικό για την πολιτική ζωή της Αθήνας, είναι ότι όποιος κατείχε γη και θεωρούνταν πολίτης είχε το δικαίωμα να συμμετάσχει στην Ηλιαία που μεταξύ άλλων έπαιρνε αποφάσεις και για το μοίρασμα της γης και έπαιρνε επίσης σημαντικές αποφάσεις για την πολιτική δικαιοσύνη της Αθήνας. Οι δικαστές πληρώνονταν με μερίδια από την γη που είχε δημευτεί και σκοπός ήταν να δίνουν δικαιοσύνη και να επεμβαίνουν στα πολιτικά δρώμενα της Αθήνας[23].
Έγγειος ιδιοκτησία και η στρατιωτική ζωή
Ως τώρα είδαμε το πόσο σημαντική ήταν για την Αθηναϊκή πολιτική και κοινωνική ζωή η ιδιοκτησία γης. Μεγάλο ρόλο έπαιζε όμως και στην στρατιωτική ζωή της Αθήνας. Πρώτα από όλα, σε πολλές Ελληνικές πόλεις η ιδιότητα του πολίτη ήταν στενά συνδεδεμένη με την ιδιότητα της ικανότητας του να πολεμήσει. Υπήρχε μία ταύτιση μεταξύ της ιδιότητα του πολίτη όπως απόρρεε από την έγγεια ιδιοκτησία και στρατιώτη[24]. Επίσης, οι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί προερχόντουσαν από τις υψηλές κοινωνικές τάξεις και συνεπώς η στρατιωτική εξέλιξη τους ήταν θέμα του πόσο μεγάλη ιδιοκτησία γης είχαν.
Μεγάλο ρόλο έπαιξε εδώ και το έργο του Σόλωνα. Ο Σόλωνας διαχώρισε τους πολίτες σε τάξεις και ανάλογα με την τάξη (που η κάθε τάξη ήταν ανάλογη και της δύναμης σε ιδιοκτησία γης που είχαν οι πολίτες) καταρτιζόταν και ο στρατός. Αυτή η διαίρεση, που αποδεικνύει την σχέση της δύναμης του πολίτη με την δύναμη που είχε στο στράτευμα και οριζόταν από τον κατοχή γης που είχε, καθόριζε τις υποχρεώσεις στο στρατό με βάση την περιουσία και όχι την καταγωγή, όπως ήταν στην προ-Σόλωνος περίοδος που η αριστοκρατία ήταν συνδεδεμένη με την καταγωγή[25]. Βέβαια πέρα από αυτό το διαχωρισμό που έχει να κάνει με την κατοχή δύναμης μέσα από την κατοχή γης δεν υπάρχουν στοιχεία για την Αθήνα που να δείχνουν ότι μπορούσε και η ιδιοκτησία γης να έδινε κάποια άλλα προνόμια π.χ. αποζημίωση για τον οπλίτη ή συμμετοχή στις αποφάσεις για πόλεμο ή όχι που όλοι οι πολίτες – οπλίτες ήταν ίσοι[26] [27]. Απλώς, για να ανακεφαλαιώσουμε, οι πολίτες κατατάσσονταν στα εκστρατευτικά σώματα της Αθήνας βάσει της κοινωνικής τάξης που άνηκαν και κριτήρια ήταν η ιδιοκτησία γης. Τα μεγάλα αξιώματα του στρατού, όπως για παράδειγμα το αξίωμα του στρατηγού προερχόντουσαν καθαρά από Αθηναίους που κατείχαν πολλά στρέμματα γης και του θεωρούσαν επιφανής πολίτες.
Ο ρόλος της έγγειου ιδιοκτησίας στην Σπάρτη
Ως γνωστόν η Σπάρτη ήταν το αντίπαλο δέος της Αθηναϊκής πολιτείας. Στην Σπάρτη η γη βρισκόταν υπό τον έλεγχο της πόλης. Αναφέρεται επίσης ότι σε πόλεις με αυταρχικό καθεστώς, όπως η Σπάρτη, η σχέση έγγειας ιδιοκτησίας και πολίτη ήταν ιδιαίτερα στενή, διότι μόνον οι κατέχοντες γη είχαν συμμετοχή στα κοινά, ενώ σε πολλές από αυτές την τύχη της πόλης καθόριζαν αποκλειστικά οι μεγαλοκτηματίες[28].
Η έγγειος ιδιοκτησία και η κοινωνική ζωή
Οι αντιθέσεις μεταξύ Σπάρτης και Αθήνας δεν ήταν μόνο πολιτικής φύσεως αλλά και εσωτερικής οργάνωσης της κοινωνίας. Η κοινωνία της Σπάρτης έμοιαζε για τους Αθηναίους, αλλά και για πολλούς άλλους Έλληνες, μία αλλόκοτη κοινωνία κυρίως λόγο της μιλιταριστικής της φύσης. Η Σπαρτιάτικη κοινωνία αποτελούνταν από τους ομοίους, τους περίοικους και τους είλωτες[29].
Ο όμοιοι ήταν αυτοί ήλεγχαν την πολιτική ζωή στην Σπάρτη. Ήταν οι πολίτες της Σπάρτης και είχαν από το νόμο κάποιες υποχρεώσεις για να μπορούν να ανήκουν σε αυτή την τάξη. Το προνόμιο του να είναι κάποιος όμοιος πήγαινε από γενιά σε γενιά. Κάθε άντρας που ήταν όμοιος έπρεπε να συνεισφέρει κάθε μήνα μία ποσότητα τροφίμων για να εξασφαλίζονται τα συσσίτια, όπως και λεφτά για να εξασφαλιστεί το συσσίτιο της Σπάρτης. Αν δεν είχε συμμετοχή σε αυτές τις διαδικασίες ο Σπαρτιάτης πολίτης, τότε έχανε και το δικαίωμα να λέγεται όμοιος και να ανήκει σε αυτή την κοινωνική τάξη[30]. Βέβαια και η Σπάρτη δεν ξέφευγε από το κανόνα που ήθελε πόλεις με αυταρχικά καθεστώτα να προστατεύουν με ιδιαίτερο ζήλο το δικαίωμα της έγκτησης. Στην Σπάρτη μάλιστα ίσχυε και απαγόρευση της πώλησης της γης με τους κατέχοντες γη να έχουν το αποκλειστικό προνόμιο να είναι στην τάξη των ομοίων, άρα να έχουν και συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα της πόλης[31]. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται ότι η ισότητα ξεκινά από το καθεστώς της ιδιοκτησίας της γης, το οποίο καθορίζει ουσιαστικά και τη πολιτική θέση των πολιτών.’ Ο Πλάτωνας και ο Πολύβιος λένε ότι στη κατανομή γης επικρατεί ισότητα κλήρων [32]. Με λίγα λόγια η ανώτερη κοινωνική τάξη, δηλαδή οι όμοιοι, ήταν ίσοι και η κατοχή γης ήταν αυτό που την εξασφάλιζε. Βέβαια έχει αναφερθεί ότι το κράτος είχε την ιδιοκτησία[33].
Ο Λυκούργος είχε διαιρέσει τη γη σε ίσα μερίδια, αλλά από ότι φαίνεται από μεταγενέστερες αναφορές αυτή η ισότητα στον καταμερισμό της γης ίσχυε μόνο τυπικά, μιας και η γη συγκεντρώθηκε με το καιρό (μέσω κληρονομιών και προικών) σε λίγους πολίτες[34] δίχως όμως να γίνεται από τους ίδιους συγγραφείς αναφορά για αλλαγές στις πολιτικές ισορροπίες της Σπάρτης που από ότι φαίνεται οι ισορροπίες έμειναν οι ίδιες, αν και σε κάποια άλλη παρόμοια βιβλιογραφική αναφορά αναφέρεται μία οικονομική ανισότητα μεταξύ των ομοίων[35], που βάσει των νομοθετημάτων του Λυκούργου δεν έπρεπε να υπήρχε αφού ο κάθε πολίτης της Σπάρτης είχε ίσο μερίδιο ιδιοκτησίας γης. Έτσι καταλήγουμε ότι η ιδιοκτησία γης από το κράτος ίσχυε κυρίως στην αρχαϊκή περίοδο και άλλαξε στην κλασική περίοδο.
Το ρόλο που έπαιζε η γη και το ότι ήταν η βάση για τον κοινωνικό διαχωρισμό μεταξύ των ομοίων και των περιοίκων είναι η ποιότητα της γης που κατείχαν αυτές οι δύο κοινωνικές ομάδες. Οι μεν Σπαρτιάτες κατείχαν τις πιο εύφορες εκτάσεις της Λακεδαίμονα χώρας ενώ οι περίοικοι είχαν την λιγότερο εύφορη γη, ενώ τους άνηκαν οι παράλιες περιοχές όπως και οι πρόποδες του Πάρνωνα και του Ταϋγέτου που ήταν οι λιγότερο εύφορες περιοχές[36]. Έτσι εδώ βλέπουμε ότι η έγγεια ιδιοκτησία είναι βάσει κοινωνικού διαχωρισμού με τους Σπαρτιάτες (ή ομοίους) να έχουν τις εύφορες εκτάσεις και οι περίοικοι της λιγότερο εύφορες και πιο απομακρυσμένες εκτάσεις.
Η έγγειος ιδιοκτησία και η πολιτική ζωή
Αναφέρεται ότι οι όμοιοι ήταν γαιοκτήμονες που ζούσαν από τα εισοδήματα που κατέβαλαν οι είλωτες που καλλιεργούσαν την γη που άνηκε στους ομοίους. Ο λόγος ήταν ότι οι όμοιοι έπρεπε να ήταν απασχολημένοι με την στρατιωτική εκπαίδευση και με την διακυβέρνηση της πόλης[37]. Επίσης η ισότητα των Σπαρτιατών, που είχε μεγάλη σημασία στην πολιτική ζωής της πόλης κράτους μιας και ο καθένας Σπαρτιάτης που ήταν όμοιος είχε ίση συμμετοχή στις αποφάσεις της Απέλλας, βασιζόταν στην ιδιοκτησία[38]. Παρόλα αυτά, οι αποφάσεις λαμβάνονταν από τα ανώτερα όργανα και η Απέλλα απλώς τα επικύρωνε, δίχως να έχει καμία δύναμη[39]. Σημαντικό ρόλο επίσης παίζει και στο Σπαρτιάτικο πολίτευμα το στοιχείο της κληρονομικής αριστοκρατίας, μιας και εδώ η αριστοκρατική τάξη – άρα και η πολιτική δύναμη, φαίνεται να κληροδοτείται από γενιά σε γενιά[40].
Στην κλασική περίοδο ο ρόλος του πολίτη – οπλίτη, δηλαδή των ομοίων που είχαν μεγάλη δύναμη λόγω της στρατιωτικής τους ικανότητας, που ήταν και η βάση της δύναμης της Σπάρτης και αποτελούσε ομάδα με μεγάλη πολιτική δύναμη, μεταβάλλεται και γίνονται μεγαλοϊδιοκτήτες γης ενώ μεγάλος αριθμός πολιτών που δεν είχαν οικονομική δύναμη έφευγαν από αυτό το σώμα με αποτέλεσμα την συρρίκνωση του πολιτικού σώματος με συνέπεια η πολιτική εξουσία να περνά στα χέρια των λίγων[41]. Επίσης αναφέρεται και η σύγκρουση μεταξύ των βασιλέων και του δήμου ο οποίος, μέσω του σώματος των εφόρων που ουσιαστικά αντιπροσώπευε τα συμφέροντα των ομοίων, προσπαθούσε να μειώσει την δύναμη των βασιλέων αλλά και να προστατέψει τα συμφέροντα των ομοίων ως προς την κατοχή γης[42]. Έτσι στην κλασική Σπάρτη βλέπουμε μία αλλαγή στις ισορροπίες, τόσο στις κοινωνικές αλλά και στις πολιτικές, καθώς ο πλούτος και η πολιτική δύναμη συγκεντρώνεται στα χέρια των λίγων και οφείλεται και προκύπτει από το ιδιοκτησιακό καθεστώς της γης, από το οποίο εξαρτιόταν και η πολιτική συμμετοχή του Σπαρτιάτη στο σώμα των ομοίων[43] και να ξεφεύγει από την κατάσταση ισότητας που υπήρχε στην αρχαΐζουσα Σπάρτη.
Η έγγειος ιδιοκτησία και η στρατιωτική ζωή
Όπως είναι γνωστό η Σπάρτη αποτελούσε μία πόλη κράτος με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η κοινωνική δομή της ανταποκρινόταν περισσότερο σε στρατιωτικά παρά σε πολιτικά πρότυπα. Οι Σπαρτιάτες δεν είχαν καμία επαγγελματική δραστηριότητα και ήταν αφοσιωμένοι στην στρατιωτική εκπαίδευση τους[44]. Έτσι δεν φαίνεται να δίνεται έμφαση στην οικονομική δραστηριότητα και στο να αποκτηθεί και η ανάλογη δύναμη μέσω αυτής.
Βέβαια αυτό, όπως είδαμε λίγο πιο πάνω, αλλάζει με την επικράτηση του οπλίτη-πολίτη στην Σπάρτη κατά την κλασική περίοδο και την συγκέντρωση δύναμης στην τάξη που αντιπροσώπευε το στρατιωτικό σώμα της Σπάρτης.
Αρχηγός στην εκστρατεία ήταν ο ίδιος ο Βασιλιάς αλλά συνοδευόταν από εφόρους που αντιπροσώπευαν τους κατόχους γης, έτσι η κατοχή γης έδινε και πρόσβαση στην στρατιωτική ηγεσία της Σπάρτης[45].
Σιγά σιγά στην κλασική Σπάρτη βλέπουμε να αλλάζει η μορφή του στρατού και τους Σπαρτιάτες πλέον να μην ενδιαφέρονται τόσο πολύ για την στρατιωτική άσκηση όσο για την διαχείριση της γης[46].
Συμπεράσματα - Συγκριτική ανάλυση Σπάρτης και Αθήνας όπως προς το θέμα της εγγείου ιδιοκτησίας
Από την παραπάνω ανάλυση βλέπουμε να συγκρίνονται δύο πόλεις κράτη με διαφορετική νοοτροπία και όχι μόνο.
Από την μία έχουμε την Αθήνα που η κατοχή γης παίζει μεγάλο ρόλο. Βλέπουμε μετά τις αλλαγές του Σόλωνα να καταργείται η γονική μεταβίβαση της αριστοκρατικής τάξης και πλέον το ποσοστό ιδιοκτησίας γης να παίζει κυρίαρχο ρόλο. Πιο συγκεκριμένα βλέπουμε τον διαχωρισμό της τάξης των πολιτών σε τέσσερις τιμοκρατικές τάξεις με τις δύο ανώτερες τάξεις να έχουν τον έλεγχο της πόλης και να κατέχουν τα κυριότερα αξιώματα. Ο διαχωρισμός τους γίνεται με βασικό κριτήριο την ιδιοκτησίας γης που έχουν. Με την ίδια λογική, χωρίζεται και η στρατιωτική δομή της πόλης. Με λίγα λόγια υπάρχει σχέση ιδιοκτησίας γης με την κοινωνική, πολιτική και στρατιωτική σχέση και όλα αυτά συνδέονται μεταξύ τους. Η ενασχόληση στην Αθήνα με την αγροτική γη έδωσε το έναυσμα στους μέτοικους να εξελιχθούν με τις εμπορικές δραστηριότητες και να αποκτήσουν δύναμη και σιγά σιγά τους βλέπουμε να αποκτούν και κοινωνική – πολιτική δύναμη και από ένα σημείο και μετά να αποκτούν και το δικαίωμα του πολίτη δίχως να έχουν γη, που σημαίνει ότι μετά τον 4ο αιώνα άρχισε να μειώνεται η σημασία της κατοχής γης, αλλά μόνο στην Αθήνα.
Από την άλλη μεριά έχουμε την Σπάρτη. Εδώ η ιδιοκτησία γης έχει γίνει, θεωρητικά, ισομερώς για όλους τους πολίτες και δεν παίζει σημαντικό ρόλο ούτε στην πολιτική ζωή μιας και αυτοί που άνηκαν στα κέντρα αποφάσεων της Σπάρτης έπαιρναν κληρονομικά αυτό το προνόμιο, εν αντιθέσει με την Αθήνα που ο διαχωρισμός γινόταν με κριτήριο την ιδιοκτησίας της γης. Βέβαια βλέπουμε τους Σπαρτιάτες να έχουν κρατήσει τα καλύτερα εδάφη για αυτούς και τους περιοίκους να παίρνουν τα λιγότερα εύφορα εδάφη που σημαίνει ότι οι Σπαρτιάτες έδιναν μία κάποια σημασία στην ιδιοκτησία γης δίχως όμως να τους είναι τόσο σημαντική όσο στους Αθηναίους.
[1] Mosse,C. και Schnapp- Gourbeillion,A. ‘Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας’, Αθήνα 2002, σελ. 368
[2] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α. «Δημόσιος και ιδιωτικός βίος στην Ελλάδα Ι: Από την αρχαιότητα έως και τα μεταβυζαντινά χρόνια», Τόμος Α, Πάτρα 2002, σελ. 32
[3] Mosse,C. και Schnapp- Gourbeillion,A, ο.π. σελ. 370
[4] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α, ο.π., σελ.33
[5] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α, ο.π., σελ.61
[6] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α, ο.π., σελ.61
[7] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α, ο.π., σελ.62
[8] Mosse,C. και Schnapp- Gourbeillion,A,.ο.π., σελ..371
[9] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α, σελ.62
[10] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α, σελ.136
[11] Andrews,A,ο.π., σελ.141
[12] Austin,M.M. και Vidal-Naquet,P., ο.π., σελ. 141
[13] Andrews,A. «Αρχαία Ελληνική κοινωνία», Αθήνα 1999, σελ 141
[14] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α, σελ.34
[15] Finley,M.I., «Οικονομία και κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα», Αθήνα 1996, σελ. 148-149
[16] Austin,M.M. και Vidal-Naquet,P. «Οικονομία και κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα», σελ.136
[17] Austin,M.M. και Vidal-Naquet,P., ο.π., σελ. 138-139
[18] Austin,M.M. και Vidal-Naquet,P., ο.π., σελ. 139
[19] Austin,M.M. και Vidal-Naquet,P.,ο.π., σελ. 139
[20] Austin,M.M. και Vidal-Naquet,P.,ο.π., σελ 138 και 140
[21] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α,ο.π. σελ.133
[22] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α,ο.π. σελ.135
[23] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α,ο.π. σελ.159
[24] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α,ο.π. σελ.47
[25] Mosse,C. «Αθήνα, Ιστορία μίας δημοκρατίας», Αθήνα 2002. σελ.23-24
[26] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α,ο.π. σελ.74-75
[27] Finley, ο.π. σελ. 173 - 176
[28] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α,ο.π. σελ. 63
[29] Mosse,C. και Schnapp- Gourbeillion,A, ο.π. σελ. 379
[30] Baltrusch,E. «Σπάρτη, η ιστορία, η κοινωνία και πολιτισμός της αρχαίας λακωνικής πόλης», Αθήνα 2003 σελ. 34-35
[31] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου, ο.π., σελ. 62
[32] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α,ο.π. σελ.177
[33] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου,Α,ο.π. σελ.178
[34] Mosse,C. και Schnapp- Gourbeillion,A,,ο.π. σελ. 380
[35] Baltrusch,E, ο.π, σελ. 35
[36] Baltrusch,E, ο.π, σελ. 35
[37] Mosse,C. και Schnapp- Gourbeillion,A, ο.π. σελ. 379
[38] Baltrusch,E, ο.π. σελ. 35
[39] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου, ο.π., σελ. 47
[40] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου, ο.π., σελ. 94
[41] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου, ο.π., σελ. 191
[42] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου, ο.π., σελ. 191
[43] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου, ο.π., σελ. 192
[44] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου, ο.π, σελ. 76-77
[45] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου, ο.π, σελ. 208
[46] Μηλιός,Α, Μπιργαλάς,Ν.,Παπαευθυμίου,Ελ, Πετροπούλου, ο.π, σελ. 208
πηγή: politicsgr.blospot