Παρατηρείται ότι ο θεοοντολογικός ρεαλισμός του Πρόκλου δεν εντοπίζεται μόνον στις οικείες του θεωρίες, αλλά εφαρμόζεται και από τον Δαμάσκιο στην διάρθρωση των επιπέδων της συλλογιστικής του. Η πορεία που επιλέγει ο έσχατος σχολάρχης της Νεοπλατωνικής Ακαδημίας είναι άψογη και αναδεικνύει κανονιστικές αρχές επιχειρηματολογίας. Ο ιστορικός, συστηματικός και κριτικός τρόπος ανάπτυξης ενός θέματος αποδεικνύει την εγκυκλοπαιδική κατοχύρωση του σχολάρχη, η οποία δεν αφίσταται αυτής του Πρόκλου παρά μόνον ως προς την συχνότητα της χρήσης της. Ο Δαμάσκιος επιχειρεί να αποφύγει τις a priori αξιωματικότητες, παρόλο που καταφεύγει στην επικουρία τους από αναγκαστικούς λόγους πριν από το πέρας της ανάλυσής του. Στο έργο του Απορίαι και λύσεις περί των πρώτων αρχών – ένα έργο αυστηρώς επιστημολογικά θεμελιωμένο σε μία στέρεα διαρθρωμένη συλλογιστική – ο νεοπλατωνικός στοχαστής αναπτύσσει με έναν αυστηρά γεωμετρικό τρόπο όλα σχεδόν τα οντολογικά και πλείστα από τα γνωσιοθεωρητικά θέματα τα οποία απασχόλησαν την πλατωνική Ακαδημία στο σύνολο της ιστορικής εξέλιξής της.
Όμοια με τον προκάτοχό του Πρόκλο, έχει ως αφετηρία των συλλογισμών του τα έργα του Πλάτωνα, τα οποία χρησιμοποιεί βάσει τριών παραμέτρων:
α) ως την οργανική εξέλιξη και ολοκλήρωση της Προσωκρατικής φιλοσοφικής σκέψης.
β) ως αυτόνομα πνευματικά δημιουργήματα ανεξάρτητα από ποικίλλους εξωγενείς προσδιορισμούς και εκφραστικά της φιλοσοφικής αυθεντίας του Αθηναίου φιλοσόφου.
γ) ως τις φιλοσοφικές εκείνες αποφάνσεις που καθιστούν εφικτή και τροφοδοτούν συνεχώς την εξέλιξη της Φιλοσοφίας.
Ο έσχατος σχολάρχης της Νεοπλατωνικής Ακαδημίας, με την φιλοσοφική επάρκεια που διαθέτει, επιχειρεί να σταθεί απέναντι στο πρόβλημα της διαμάχης ανάμεσα στον πλατωνισμό και στον αριστοτελισμό συνεχίζοντας την παράδοση που διαμόρφωσε ο Συριανός. Έτσι, επιλέγει τοποθετήσεις κριτικών θεμελιώσεων αναφορικά με τις ομοιότητες – διαφορές ανάμεσα στους δύο κορυφαίους έλληνες στοχαστές, ανάλογα με το εκάστοτε αναφυόμενο ζήτημα. Ο κριτικός λόγος του μάλιστα ήταν διάχυτος στον τρόπο με τον οποίο ανακατασκεύασε τον υπομνηματισμό του Πρόκλου στον διάλογο Παρμενίδης και ιδιαίτερα ως προς τα μεταβατικά στάδια που χρησιμοποίησε για να αρθρώσει την συνύφανση ενός οντολογικού επιπέδου με το επόμενό του.
Ως ιστορικός της φιλοσοφίας, ο Δαμάσκιος χρησιμοποιεί και τις απόπειρες προσέγγισης της διαμάχης αξιοποιώντας την έως την εποχή του φιλοσοφική και υπομνηματιστική παράδοση. Η χρήση των αριστοτελικών θεωριών επιτελείται σε πλείστες περιπτώσεις από τον σχολάρχη αλλά πάντα με διακριτικό τρόπο. Στο πλαίσιο της οντολογικής θεματικής του ο Δαμάσκιος επεξεργάζεται το κορυφαίο ζήτημα της αρχαίας ελληνικής Μεταφυσικής περί των Ιδεών.
Ο όρος «Ιδέα» ή «Είδος» από την εποχή του Πλάτωνα και εκείθεν αναφέρεται σε πρωταρχικές αρχετυπικές οντότητες ή καταστάσεις, με τις οποίες παρουσιάζεται το υπαρκτό να τέμνεται σε δύο επίπεδα: στο μεταφυσικό και στο φυσικό, αισθητό. Υποστηρίζεται ότι οι Ιδέες/Είδη είναι αντικειμενικά οντολογικά συστήματα κανονιστικής ισχύος τροφοδοτικά του τρόπου με τον οποίο θα παρουσιασθούν τα όντα του φυσικού κόσμου και θα αναπτύξουν την λειτουργικότητά τους και τις μεταξύ τους σχέσεις. Ο Δαμάσκιος έχει ως αφετηρία την παράδοση της Νεοπλατωνικής Σχολής και στηρίζεται στο ήδη υπάρχον εννοιολογικό υλικό. Εκκινεί από τις a priori σταθερές ότι οι Ιδέες αναπτύσσονται στην μεταφυσική περιοχή, εκφράζοντας τόσο ατομικά όσο και στις μεταξύ τους συμπλοκές τις πιο ακραίες εξειδικεύσεις της.
Ο Δαμάσκιος τοποθετεί τις Ιδέες σε ένα κατώτερο επίπεδο από τις αρχικές πηγές του υπαρκτού και τους επιθέτει ιδιότητες που υποστηρίζει ότι τις προσλαμβάνουν από το σύνολο των οντολογικών εκείνων πραγματικοτήτων οι οποίες προηγούνται από την παρουσία των Ιδεών. Δέχεται ότι υπό την αυστηρή τήρηση ορισμένων γνωσιοθεωρητικών προϋποθέσεων, - όπως επί παραδείγματι το ότι είναι αναγκαίος ο μη εγκλωβισμός της συνείδησης, κατά τα πλατωνικά πρότυπα στην δέσμευση εκείνη της απλής δόξας - , μπορούν να αποτελέσουν θεωρητικό περιεχόμενο των ανθρωπίνων γνωστικών κέντρων. Γίνεται εμφανές για τον έσχατο σχολάρχη της Νεοπλατωνικής σχολής ότι έχει κατανοήσει την πολυπλοκότητα της παραγωγής, την μελετά αναλυτικά και την ανασυντάσσει κατ'άρθρον, όποτε το θεωρεί ο ίδιος αναγκαίο. Συλλαμβάνει το θέμα στην δυναμοκρατική διάστασή του επιμένοντας σε δύο παραμέτρους, τις οποίες παρουσιάζει να συνυφαίνονται μεταξύ τους: την κίνηση και την σχέση.
Η προβληματική του δεν εκκινεί από το άν υπάρχουν οι Ιδέες ως «καθόλου» υπό την οντολογική διάστασή τους, αλλά την ύπαρξη αυτή την θεωρεί δεδομένη. Το ερώτημα που διατυπώνει είναι άν οι Ιδέες προϋπάρχουν των αισθητών αντικειμένων ή αν αποκτούν την ύπαρξή τους από κοινού με αυτά κατά την πρώτη φορά που εμφανίζονται ως κατανοούμενες εν σπέρματι παρουσίες. To ενδιαφέρον συνίσταται στο ότι ο Δαμάσκιος τοποθετεί και τις δύο καταστάσεις τόσο στον νου όσο και στην ύλη και, παρά το ότι, όταν αναφέρεται στην καθεαυτή κατάστασή τους, αντιστοιχεί την ύπαρξη στον νου και την μέθεξη στην ύλη. Ιεραρχεί έτσι σε δύο επίπεδα το όλο σχήμα, καθώς οι Ιδέες μπορούν να ενυπάρχουν ως πρώτης κλίμακας οντολογικές συνθήκες όχι μόνον καθ’ ύπαρξιν αλλά και κατά μέθεξιν στον νου, ενώ ενυπάρχουν στην ύλη ως δεύτερης κλίμακας με τις ίδιες λειτουργίες. Στον νου υπερέχει η κατάσταση της ύπαρξης, ενώ η μέθεξη θα αρθρώνεται ως χορηγία. Τέλος, στην ύλη καίρια συνθήκη θα είναι η μέθεξη, η οποία θα οδηγεί σε ένα δευτέρου τύπου ύπαρξη.
πηγή: nemertes.lis.upatras