Το καινούργιο μας «άπειρο». Μέχρι πού φτάνει ο προοπτικός χαρακτήρας της ύπαρξης; Έχει η ύπαρξη άλλον χαρακτήρα εκτός απ’ αυτόν; Μήπως δεν μετατρέπεται σε «ανοησία» μια ύπαρξη δίχως ερμηνεία, δίχως «νόημα»; Μήπως, από την άλλη μεριά, κάθε ύπαρξη δεν είναι ουσιαστικά ενεργά αναμεμειγμένη στην ερμηνεία-, Σ’ αυτά τα ερωτήματα δεν μπορεί να απαντήσει ακόμη και η πιο επιμελής και ευσυνείδητη ανάλυση και αυτοεξέταση της διάνοιας· γιατί στην πορεία της ανάλυσης αυτής, η ανθρώπινη διάνοια δεν μπορεί να αποφύγει να δει τον εαυτό της κάτω από τις δικές της προοπτικές, και μόνο κάτω απ’ αυτές. Δεν μπορούμε να δούμε γύρω γύρω τη γωνιά στην οποία βρισκόμαστε: είναι καταδικασμένη περιέργεια να θέλεις να μάθεις τι άλλα είδη διανοιών και προοπτικών μπορεί να υπάρχουν: για παράδειγμα, αν κάποια όντα μπορούν να αισθάνονται τον χρόνο να κυλάει προς τα πίσω, ή άλλοτε προς τα μπρος και άλλοτε προς τα πίσω (πράγμα που θα συνεπαγόταν μιαν άλλη κατεύθυνση της ζωής και μιαν άλλη έννοια της αιτίας και του αποτελέσματος). Νομίζω όμως πως απέχουμε πολύ σήμερα τουλάχιστον από τον γελοίο ισχυρισμό ότι μπορεί να έχει κανείς προοπτικές μόνο από τη δική μας γωνιά. Αντίθετα, για μας ο κόσμος έχει ξαναγίνει «άπειρος», στο βαθμό που δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τη δυνατότητά του να περικλείει άπειρες ερμηνείες. (Χαρούμενη Επιστήμη)
Ο κόσμος «έχει γίνει άπειρος». Άραγε δεν ήταν άπειρος παλαιότερα; Φυσικά και ήταν μόνο που παλαιότερα ο άνθρωπος τον έβλεπε «από τη δική του οπτική γωνία» και δεν κατάφερνε να αναγνωρίσει ή να αποδεχτεί ή – γιατί όχι; – να απαιτήσει άλλες γωνίες.
Πώς φαίνεται λοιπόν ο κόσμος από τη γωνιά του Νίτσε; Σε ένα άλλο απόσπασμα από τη Χαρούμενη Επιστήμη με τον τίτλο «Να φυλαχτούμε!» μας προειδοποιεί:
Να φυλαχτούμε από τη σκέψη ότι ο κόσμος είναι ένα ζωντανό ον. Ως πού θα εκτεινόταν; Από τι θα τρεφόταν; Πώς θα μπορούσε να μεγαλώσει και να πολλαπλασιαστεί;…
Πρέπει να φυλαχτούμε από την πίστη ότι το σύμπαν είναι μια μηχανή· είναι βέβαιο όχι τo σύμπαν δεν έχει κατασκευαστεί για έναν σκοπό, και το τιμούμε υπερβολικά όταν το αποκαλουμε «μηχανή»…
Πρέπει να φυλαχτούμε και να μην πούμε ότι είναι άκαρδο ή άλογο ή, αντίθετα, προικισμένο με καρδιά και λογικό: το σύμπαν δεν είναι τέλειο ούτε ωραίο, ούτε ευγενικό, ούτε θέλει να γίνει κάτι απ’ όλα αυτά- δεν πασχίζει να μιμηθεί τον άνθρωπο! Δεν το αγγίζει καμιά αισθητική και ηθική κρίση μας! Δεν έχει ένστικτο αυτοσυντήρησης ή κάποιο άλλο ένστικτο και δεν γνωρίζει κανένα νόμο. Πρέπει να φυλαχτούμε και να μην πούμε ότι υπάρχουν νόμοι στη φύση. Υπάρχουν μόνο αναγκαιότητες: στο σύμπαν δεν υπάρχει κανείς που να διατάζει, κανείς που να υπακούει, κανείς που να καταπατά. Μόλις καταλάβει κανείς ότι δεν υπάρχουν σκοποί καταλαβαίνει επίσης ότι δεν υπάρχει τυχαίο: η λέξη αυτή έχει νόημα μόνο δίπλα σ’ έναν κόσμο σκοπών. Πρέπει να φυλαχτούμε και να μην πούμε ότι ο θάνατος ανατίθεται στη ζωή. Το ζωντανό είναι απλώς ένας τύπος (και μάλιστα πολύ σπάνιος) αυτού το οποίο είναι νεκρό. (Χαρούμενη Επιστήμη)
Ο άνθρωπος θέλει να αποδώσει στον κόσμο την αιτία αυτού που συμβαίνει μέσα στο νου του. Τον θέλει «εξανθρωπισμένο»· τον θέλει σαν τον εαυτό του· θέλει να τον κατανοήσει με τον ίδιο τρόπο που κατανοεί τον εαυτό του. Ας φυλαχτούμε από το γεγονός όχι νομίζουμε πως μιλάμε για τον κόσμο όταν στην πραγματικότητα μιλάμε για τον εαυτό μας.
Η ζωή δεν είναι επιχείρημα. Φτιάξαμε για τους εαυτούς μας έναν κόσμο μέσα στον οποίο μπορούμε να ζούμε – με την παραδοχή της ύπαρξης σωμάτων, γραμμών, επιφανειών, αιτιών και αποτελεσμάτων, κίνησης και ακινησίας, μορφής και περιεχομένου· χωρίς αυτά τα άρθρα πίστης κανείς δεν θα άντεχε τη ζωή! Αυτό όμως δεν τα αποδεικνύει με τίποτα. Η ζωή δεν είναι επιχείρημα- οι συνθήκες της ζωής μπορεί να περιλαμβάνουν το λάθος. (Χαρούμενη Επιστήμη)
Το γεγονός ότι ο άνθρωπος υπάρχει ήδη στον κόσμο εδώ και αρκετό καιρό δεν σημαίνει ότι κρατά στα χέρια του το κλειδί της πραγματικής ουσίας του κόσμου. Τα ψάρια, οι κατσίκες, οι χήνες και τα βακτήρια πιθανόν να έχουν επιδείξει την ίδια ή μεγαλύτερη μακροζωία και σίγουρα κανείς δεν τολμά να ισχυριστεί ότι «γνωρίζουν» τι «είναι». Ο Νίτσε θέλει να βάλει τον άνθρωπο στη θέση του – όπου ή όποια κι αν είναι αυτή. Θέλει να πάψουμε να ζούμε μέσα στην αυταπάτη· αν δεν γνωρίζουμε ή δεν μπορούμε να γνωρίσουμε την πραγματική ουσία του κόσμου, τουλάχιστον ας φανούμε γενναίοι και ας το αντιμετωπίσουμε με καθαρή συνείδηση.
Η καλύτερη ιδέα του Νίτσε: Η θέληση για δύναμη
Ο Νίτσε υποστηρίζει ότι ο κόσμος, κατά βάθος, είναι μια σύγκρουση δυνάμεων ή αλλιώς «θελήσεων για δύναμη».
…Η ίδια η ζωή είναι ουσιαστικά οικειοποίηση, επίθεση, υποδούλωση του ξένου και του πιο αδύνατου, καταπίεση, σκληρότητα, επιβολή των ιδίων μορφών, ενσωμάτωση, και, τουλάχιστον, εκμετάλλευση […] Η «εκμετάλλευση» δεν αναφέρεται μόνο σε μια ατελή ή πρωτόγονη κοινωνία: αναφέρεται και στην ουσία του όντος ως θεμελιώδη οργανική λειτουργία, αποτελεί το αποτέλεσμα της εγγενούς θέλησης για δύναμη, αυτής ακριβώς που αποτελεί τη θέληση για ζωή.(Πέραν του Καλού και του Κακού)
Αυτή όμως η επιθυμία για ζωή δεν είναι επιθυμία να διατηρήσουμε τον εαυτό μας:
Η επιθυμία να διατηρήσουμε τον εαυτό μας είναι έκφραση μιας απελπιστικής κατάστασης, ενός περιορισμού του πραγματικά θεμελιώδους ενστίκτου της ζωής που αποβλέπει στην επέκταση της δύναμης, και που γι’ αυτό το λόγο συχνά θέτει υπό αμφισβήτηση ή και θυσιάζει την αυτοσυντήρηση. […] στη φύση δεν κυριαρχούν συνθήκες απελπισίας αλλά το ξεχείλισμα και η σπατάλη, μέχρι σημείου παραλογισμού. Ο αγώνας για την ύπαρξη είναι μόνο μια εξαίρεση, ένας προσωρινός περιορισμός της θέλησης για ζωή. Ο μεγάλος και μικρός αγώνας γίνεται πάντα γύρω από την υπεροχή, γύρω από την αύξηση και την ανάπτυξη, γύρω από τη δύναμη – σε συμφωνία με τη θέληση για δύναμη που είναι η θέληση για ζωή. (Χαρούμενη Επιστήμη)
Αύξηση, ανάπτυξη, σπατάλη, υπεροχή, ξεχείλισμα: αυτά είναι η ουσία της θέλησης για δύναμη που βλέπει ο Νίτσε ως βάση της ζωής. Κατά κανόνα, αυτό που είναι δεν αγωνίζεται να είναι και να μείνει αυτό που είναι, αλλά παλεύει να γίνει κάτι περισσότερο, κάτι διαφορετικό, να αναπτυχθεί.
Τι είναι καλό; – Καθετί που ανυψώνει στον άνθρωπο το αίσθημα της δύναμης, τη θέληση για δύναμη, την ίδια τη δύναμη.
Τι είναι κακό; – Καθετί που ξεπηδά από την αδυναμία.
Τι είναι ευτυχία; – Το αίσθημα ότι μεγαλώνει η δύναμη – ότι μια αντίσταση υπερνικιέται.(Αντίχριστος)
Όπως συμβαίνει και με το πρόβλημα του «σκεπτόμενου» και του «σκέπτεσθαι» (δεν υπάρχει «εγώ» που «σκέπτεται»), μπορούμε αντιστοίχως να αναρωτηθούμε: τι είναι αυτό που έχει «θέληση» για δύναμη; Απ’ ό,τι φαίνεται, η καλύτερη υπόθεση του Νίτσε μοιάζει λίγο πολύ με εκείνου του φυσικού στη Γενεύη: δεν υπάρχουν πράγματα, μόνο δυνάμεις· και τι κάνουν οι δυνάμεις; Πιέζουν, ωθούν, προσπαθούν να κερδίσουν χώρο, επεκτείνονται.
Το σύμπαν κοιτάζοντάς το απ’ τα μέσα, το σύμπαν ορίζοντάς το και προσδιορίζοντάς το από το «νοητό χαρακτήρα», θα ήταν ακριβώς αυτή η «θέληση για δύναμη» και τίποτα άλλο. (Πέραν του Καλού και του Κακού)
Από εδώ και στο εξής, βλέπουμε την καλύτερη υπόθεση του Νίτσε σχετικά με τη μεταφυσική ουσία του κόσμου.
πηγή: antikleidi.com