Ο κολεκτιβισμός και κάθε μορφή του δεν συνάδει με την δημοκρατία και καταργεί αυτονόητες πολιτικές και οικονομικές ελευθερίες σε μια κοινωνία. Το παράδειγμα της Βενεζουέλας είναι χαρακτηριστικό του στραγγαλισμού μιας υποτυπώδους αγοράς. Δημοκρατία χωρίς οικονομία οργανικής αγοράς δεν μπορεί να υπάρχει. Η πραγματική δημοκρατία προϋποθέτει ελεύθερους πολίτες που έχουν πρώτα εξασφαλίσει την ιδιωτική αυτάρκεια και παράλληλα τη δυνατότητα να αυτοθεσμίζουν λειτουργίες της αγοράς, κάτι δηλαδή που προϋποθέτει μια αποκεντρωτική φιλοσοφία των κέντρων εξουσίας. Ο κρατισμός και ο κολεκτιβισμός αποτελούν εμπόδια στην συγκρότηση μιας δημοκρατικής κοινωνίας με συνύπαρξη κοινοτικών και ιδιωτικών επιχειρήσεων. Είναι καλό να κρατήσουμε από την πολιτική παρακαταθήκη του Χάγιεκ την ουσιαστική συμβολή του στην διάκριση των προταγμάτων της οικονομικής ελευθερίας σε σχέση με τον καπιταλισμό. Μια ελεύθερη οικονομία δεν ταυτίζεται με τον καπιταλισμό, αλλά μόνο μία ατομικιστική σχεσιοκρατική δόμησή της παράγει το καπιταλιστικό μοντέλο που γνωρίζουμε.
Η κεντρική θέση του μεγαλουργήματος του Φρίντριχ φον Χάγιεκ «Ο Δρόμος προς τη Δουλεία» είναι ότι κάθε μορφή κολεκτιβισμού και κεντρικού σχεδιασμού που καταργεί ή ακυρώνει τους μηχανισμούς της αγοράς, οδηγεί νομοτελειακά σε ευρύτερους ελέγχους στην κοινωνία, με τελικό αποτέλεσμα την ολοκληρωτική απώλεια των ελευθεριών των πολιτών.
Το στοιχείο εκείνο του βιβλίου που προσωπικά θεωρούσα το πιο ενδιαφέρον είναι ότι δεν προσπαθούσε να εξηγήσει την έλευση του ολοκληρωτισμού ως μία συνομωσία ορισμένων «κακών» ανθρώπων, αλλά ως το νομοτελειακό αποτέλεσμα ενεργειών ανθρώπων που δρούσαν στη βάση των αγαθότερων κινήτρων. Με άλλα λόγια, το βιβλίο του Αυστριακού διανοητή θα μπορούσε να διαβασθεί ως μία οικονομοπολιτική ανάπτυξη της φράσης του Ντοστογιέφσκι «Ο δρόμος προς την Κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις».
Αφορμή για αυτές τις σκέψεις μού δίνουν ορισμένα πρόσφατα γεγονότα που συμβαίνουν στη Βενεζουέλα - μία χώρα που αποτελεί έμπνευση για ένα σημαντικό τμήμα της Αριστεράς στην Ελλάδα. Όπως είναι γνωστό, το καθεστώς της Βενεζουέλας έχει καθιερώσει επιδοτήσεις στα βασικά αγαθά (συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου) με αποτέλεσμα οι τιμές των αγαθών αυτών να βρίσκονται σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από εκείνα στα οποία θα είχαν φτάσει, αν οι τιμές ήταν το αποτέλεσμα των ελεύθερων συνδιαλλαγών της αγοράς.
Φυσικά οι επιδοτήσεις και η συνεπαγόμενη ακύρωση των μηχανισμών της αγοράς είναι το αποτέλεσμα μιας πολιτικής που πιθανότατα βασίζεται στις καλύτερες των προθέσεων: Να γίνουν αυτά τα αγαθά φτηνότερα για τους φτωχούς. Όμως όπως δείχνουν οι εξελίξεις, οι συνέπειες αυτής της πολιτικής είναι οι ακριβώς αντίθετες: Άδεια ράφια, πλουτισμός των λαθρεμπόρων και η υιοθέτηση μέτρων που περιορίζουν τις ελευθερίες των πολιτών.
Οι τεχνητά (λόγω επιδοτήσεων) χαμηλές τιμές στη Βενεζουέλα έχουν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ενός τεράστιου λαθρεμπορίου, με φτηνά αγαθά να εξάγονται παράνομα προς τη γειτονική Κολομβία όπου οι τιμές δεν επιδοτούνται και συνεπώς είναι ακριβότερες. Υπολογίζεται έτσι ότι το 40% των επιδοτούμενων αγαθών της Βενεζουέλας εξάγεται στην Κολομβία (το πιο σημαντικό τμήμα του λαθρεμπορίου αφορά το πετρέλαιο). Παράλληλα, τα ράφια στα σούπερ μάρκετ της Βενεζουέλας είναι άδεια καθώς τα επιδοτούμενα αγαθά διοχετεύονται στο λαθρεμπόριο. Προκειμένου να καταπολεμήσει το λαθρεμπόριο η κυβέρνηση της Βενεζουέλας στρατιωτικοποίησε τα σύνορα με κινητοποίηση στρατιωτικών μονάδων που προσπαθούν να συλλάβουν τους λαθρέμπορους. Στις επιχειρήσεις μετέχουν 17.000 στρατιώτες και τα σύνορα κλείνουν το βράδυ, με αποτέλεσμα τεράστιες καθυστερήσεις και ουρές φορτηγών στα σύνορα.
Πριν λίγες μέρες, η κυβέρνηση προχώρησε σε ένα πολύ σημαντικό για τα δικαιώματα των πολιτών μέτρα. Έτσι, ο πρόεδρος της χώρας, Νικόλα Μαντούρο, ανακοίνωσε ότι εφεξής θα παίρνονται τα δακτυλικά αποτυπώματα (!) όλων όσων ψωνίζουν στα σούπερ μάρκετ προκειμένου να εμποδιστεί η αγορά από ορισμένους «υπερβολικών» ποσοτήτων που πιθανώς θα χρησιμοποιηθούν στο λαθρεμπόριο. Φυσικά το μέτρο της λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων οδήγησε σε άμεσες αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας, καθόσον κρίνεται δικαιολογημένα ότι ένα τέτοιο μέτρο παραβιάζει βασικές ελευθερίες του πολίτη που σχετίζονται με την ιδιωτική του ζωή.
Όπως λοιπόν είχε ακριβώς προβλέψει ο Χάγιεκ, η υποκατάσταση των αυτοματισμών της αγοράς με συνειδητό σχεδιασμό οδηγεί, ανεξάρτητα των προθέσεων, σε παρενέργειες που απαιτούν την εφαρμογή ελέγχων που με τη σειρά τους οδηγούν σε νέες παρενέργειες, με νέους ελέγχους κ.ο.κ - με το τέλος να βρίσκεται στον ολοκληρωτικό έλεγχο της κοινωνίας.
Όπως λοιπόν είχε ακριβώς προβλέψει ο Χάγιεκ, η υποκατάσταση των αυτοματισμών της αγοράς με συνειδητό σχεδιασμό οδηγεί, ανεξάρτητα των προθέσεων, σε παρενέργειες που απαιτούν την εφαρμογή ελέγχων που με τη σειρά τους οδηγούν σε νέες παρενέργειες, με νέους ελέγχους κ.ο.κ - με το τέλος να βρίσκεται στον ολοκληρωτικό έλεγχο της κοινωνίας.