H ΘΕΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ Ο ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ
Ο Ιάμβλιχος είναι αυτός που ίδρυσε την πρώτη σχολή πρακτικής θεουργίας (θεός + έργον) μαζί με άλλους Αλεξανδρινούς Πλατωνιστές.
Η Θεουργία ήταν ο τρόπος, η επικοινωνία, για να κατέλθουν τα πλανητικά πνεύματα οι deva , οι Θεοί του Φωτός. Για αυτή την επικοινωνία όμως χρειαζόταν μεγάλη καθαρότητα ψυχής, αγνότητα ζωής και γνώση των ιεραρχιών. Ένας θεουργός έπρεπε να είναι ιεροφάντης και γνώστης της εσωτερικής γνώσης των Ιερών όλων των μεγάλων χωρών.
Οι Νεοπλατωνιστές της σχολής του Ιάμβλιχου ονομάζονταν θεουργοί γιατί, εφάρμοζαν την τελετουργική μαγεία και επικαλούνταν τα πνεύματα αρχαίων ηρώων και θεών, και άλλων θείων πνευματικών οντοτήτων.
Η Η. P. Blavatsky αναφέρει, ότι το Βιβλίο των Επικλήσεων στις παγόδες, δείχνει την ταύτιση των τελετουργιών ανάμεσα στην βραχμανική θεουργία και στη αντίστοιχη των Αλεξανδρινών Πλατωνιστών.
Συνεχίζοντας η Η. P. Blavatsky λέει ότι «είναι λάθος η διαδεδομένη αντίληψη ότι οι θεουργοί κάνουν θαύματα, όπως το να καλούν τις ψυχές των ηρώων, των θεών και άλλα θαυματουργά έργα, μέσω υπερφυσικών δυνάμεων. Αυτό ποτέ δεν γινόταν έτσι.
Το έκαναν μέσα από την ελευθέρωση του δικού τους αστρικού σώματος, το οποίο παίρνοντας τη μορφή ήρωα ή θεού χρησίμευε σαν φορέας, με τη βοήθεια του οποίου μπορούσε να προσεγγιστεί το «ιδιαίτερο ρεύμα» που διατηρούσε τις ιδέες και τη γνώση εκείνου του ήρωα ή του θεού».
Σε αυτή την θεουργική επίκληση αναφέρεται ο Ιάμβλιχος όταν μιλάει για «την ένωση με την θεότητα» όπως θα κάνουν και αργότερα άλλοι.
Στην αρχή η σχολή του ήταν ξεχωριστή από τη σχολή του Πορφύριου και του Πλωτίνου, γιατί αυτοί διαφωνούσαν ως προς την τελετουργική μαγεία και τη πρακτική θεουργία, τις οποίες θεωρούσαν επικίνδυνες. Αργότερα ωστόσο ο Ιάμβλιχος έπεισε τον Πορφύριο, για τη χρησιμότητα τους και πίστευαν και οι δυο στη θεουργία και στη μαγεία αν και η θεουργία εθεωρείτο ο αποτελεσματικότερος τρόπος επικοινωνίας με το Ανώτερο Εγώ. Η θεουργική είναι ευεργετική μαγεία και γίνεται σκοτεινή και κακή μόνο όταν χρησιμοποιείται για ιδιοτελείς σκοπούς ή νεκρομαντεία.
Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΙΑΜΒΛΙΧΟΥ
Παρά τις κάποιες διαφορές στο σύστημα του Ιάμβλιχου είναι πολλές αυτές οι μεταφυσικές ιδέες που μπορούμε να δούμε ότι προϋπήρχαν, αλλά παρουσιάζονται πιο απλά συστηματοποιημένες, με μια πιο λογική τάξη.
Δίδασκε ότι το Ένα ή Συμπαντική Μονάδα ή «Άρρηκτον», ήταν η αρχή κάθε ενότητας και διαφοράς, της ομοιογένειας και της ετερογένειας. Η Δυάδα ήταν η διάνοια και η Τριάδα η ψυχή.
Θεωρούσε ότι οι «υποστάσεις του Όντος» δεν είναι ομοούσιες, εφόσον η πρώτη είναι απόλυτη και οι άλλες εξαρτημένες.
Έτσι αρνήθηκε την ταύτιση του πράγματος και της έννοιας του. Για παράδειγμα η «Ιδέα της Λευκότητας» είναι διαφορετική από την γενική έννοια της λευκότητας που υπάρχει στα επιμέρους αντικείμενα. Αυτή ήταν η θεωρία των «Αμέθεκτων Όρων» του Ιάμβλιχου, της «μέθεξης» των επιμέρους πραγμάτων στις ιδέες, όπως έλεγε ο Πλάτων.
Το Ιαμβλίχειο σύστημα βασιζόταν στις παρακάτω 3 Αρχές:
1.Η Αρχή του Ρεαλισμού, που είναι το αποτέλεσμα της προτεραιότητας των Νοητών απέναντι στα σκεπτόμενα υποκείμενα.
2.Ο Ιαμβλίχειος Νόμος των Μέσων Όρων
3.Η Αρχή της Αντιστοιχίας, «τα πάντα ενυπάρχουν στα πάντα, αλλά το καθένα ανάλογα με τη φύση του»
Η 3η Αρχή της Αντιστοιχίας θεωρήθηκε βασικής σημασίας για τους μετέπειτα Νεοπλατωνικούς, τόσο για τη Μεταφυσική όσο και για τη Θεουργία. Η Αρχή αυτή μπορούσε να εφαρμοστεί είτε κάθετα είτε οριζόντια.
Κάθετα, δηλώνει ότι με κατάλληλες συνθήκες κάθε υπόσταση μπορεί να εκφράσει την πληρότητα του Όντος και οριζόντια για να εκφράσει ότι κάθε μέρος της υπόστασης εκφράζεται και στο σύνολο της.
Όσο για την Ιαμβλίχεια Αρχή του Ρεαλισμού ήταν μια ακραία έκφραση ρεαλισμού. Βάση αυτής της αρχής οι ιδέες είναι αυτοδύναμες ουσίες και άρα υπεύθυνες στην ουσία για την ύπαρξη των πραγμάτων τόσο στα επιμέρους όσο και στην ουσία τους.
Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ Η ΘΕΩΣΗ ΤΗΣ
Ένα άλλο σημαντικό θέμα που υπήρχε διαφοροποίηση στις αντιλήψεις, ήταν αυτό της «σωτηρίας της ψυχής». Και όταν γίνεται λόγος για σωτηρία στην ελληνική θεολογία εννοούμε "θέωση".
Για τον Ιάμβλιχο και την Σχολή της Αθήνας ήταν η Θεουργία αυτή που είχε την μεγαλύτερη αξία και η μόνη που μπορούσε να δώσει την πλήρη σωτηρία, την μυστική Ένωση με το Θείο, τον τελικό στόχο!
Ο Ιάμβλιχος δεν πίστευε ότι μόνο η σκέψη μπορεί να δημιουργήσει την «Ένωση με τη Θεότητα». Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο όταν ο θεουργός κάνει σωστά τις τελετουργικές πράξεις.
Στο εδάφιο «Περί Ψυχής» ο Ιάμβλιχος λέει ότι η Ψυχή εξαρτάται και είναι κατώτερη από το Νου, παρόλο που είναι μια ξεχωριστή Υπόσταση. Η ουσία της Ψυχής μπορεί να είναι αιώνια αλλά οι δραστηριότητες της είναι μέσα στο χρόνο. Αυτός ο ίδιος νόμος ισχύει και για τις θεϊκές ψυχές …«μια οντότητα περιέχει το σύνολο της πραγματικότητας μόνο με ένα τρόπο κατάλληλο στη δική της ατομική φύση».
Εκείνο που απέρριπταν ο Ιάμβλιχος και ο Πρόκλος ήταν η θέση του Πλωτίνου για τον άνθρωπο ως νοητό κόσμο και αυτό για δύο λόγους:
1. Η Ψυχή είναι κατώτερη από το Νου, άρα οι αρχές που βλέπει είναι μόνο Λόγοι, όχι Υπερβατικές Ιδέες καθαυτές. Καμιά ψυχή δεν μπορεί να τις γνωρίσει εφόσον παραμένει ψυχή
2. Υπάρχουν κατηγορίες Ψυχών, η ανθρώπινη Ψυχή δε δεν είναι ομοούσια με των Θεών. Ο Ιάμβλιχος πιστεύει ότι οι διανοητικές δυνάμεις του ανθρώπου λειτουργούν μόνο διαμεσολαβητικά.
Μια άλλη θέση ήταν ότι η συναισθηματική διαταραχή επηρέαζε μόνο τη σχέση σώματος και κατώτερης ψυχής, όχι καθεαυτή την ουσία της ψυχής, αν και κάποιες φορές μπορούσε να επηρεάσει και ολόκληρη την ψυχή.
Για τον Ιάμβλιχο υπήρχε ένα ιεραρχικό σύμπαν με αυστηρή τάξη, γι αυτό η ψυχή δεν εγκαταλείπει την τάξη που βρίσκεται. Γι αυτό τον λόγο απέρριψε την θεωρία του Πλωτίνου σχετικά με την μετεμψύχωση δηλαδή ότι η ανθρώπινη ψυχή μπορούσε να μεταμορφωθεί σε ψυχή ζώου.
Βέβαια δεχόταν το ενδεχόμενο να μπορεί η ψυχή να ανέβει στη βαθμίδα των Αγγέλων αλλά όχι από μόνη της, μόνο μέσα από μια υπερβατική αιτία, και σαν τέτοια δεχόταν την Θεουργία, όπως αναφέρει στο έργο του «Περί Μυστηρίων».
ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΙΑΜΒΛΙΧΟΥ
Ο Ιάμβλιχος είχε αρκετούς μαθητές. Βασικός μαθητής του ήταν ο Έδεστος , ο οποίος ίδρυσε δική του σχολή στη Πέργαμο.
Μαθητής του Έδεστου ήταν ο Μάξιμος ο Εφέσιος, ο πνευματικός καθοδηγητής του αυτοκράτορα Ιουλιανού (361-3), ο οποίος προσπάθησε να αντικαταστήσει το Χριστιανισμό μ’ έναν αναγεννημένο παγανισμό, που θα βασιζόταν στη Νεοπλατωνική φιλοσοφία.
Σε διάφορα θεολογικά δοκίμια του Ιουλιανού που έχουν βρεθεί, η φιλοσοφία του είναι εκλαΐκευση της διδασκαλίας του Ιάμβλιχου.
Από μια επιστολή του Ιουλιανού προς τον Πρίσκο βλέπουμε πως ήταν διαμορφωμένη η κατάσταση τότε, τι τάσεις κυριαρχούσαν και πόσο αντιφατικές μπορεί να ήταν μεταξύ τους. Άλλοι μπορεί να θεωρούσαν τον Ιάμβλιχο «άγιο» και άλλοι «τσαρλατάνο ή επιδειξία».
Ο Ιουλιανός στην επιστολή του αναφέρει:
«Προς τον Πρίσκο
"…. Μην αφήσεις σε θερμοπαρακαλώ να σου βάλουν ιδέες οι γύρω από το Θεόδωρο ότι τάχα είναι δοξομανής ο αληθινά θείος Ιάμβλιχος, ο τρίτος σε αξία μετά τους Πυθαγόρα και Πλάτωνα. Αν και είναι τολμηρό να εκδηλώνει κανείς τη γνώμη του ενώπιον σου, όπως δα συνηθίζουν οι ενθουσιώδεις, εντούτοις δίκαια θα με συγχωρέσεις. Σ’ εμένα τον ίδιο αρέσει υπερβολικά η φιλοσοφία του Ιάμβλιχου και η θεοσοφία του ομώνυμου μου και νομίζω ότι οι άλλοι – για να θυμηθώ τον Απολλόδωρο – είναι ανάξιοι λόγου κοντά τους..."
ΕΡΓΑ TOY ΙΑΜΒΛΙΧΟΥ
Από τον Ιάμβλιχο κανένα μεταφυσικό έργο, δεν έχει σωθεί ολόκληρο με συνέπεια να έχει υποτιμηθεί η σπουδαιότητα τους.
Από τα σημαντικότερα έργα του Ιάμβλιχου θεωρείται η βιογραφία του Πυθαγόρα «Περί του Πυθαγορικού Βίου», όπου προσπαθεί να αναζωογονήσει την θεωρία των Αριθμών. Στο ίδιο έργο διασώζονται τα ονόματα δεκαεπτά πυθαγορείων γυναικών, που ήταν γνώστριες των μαθηματικών και της πυθαγόρειας φιλοσοφίας.
Το έργο που ήδη αναφέραμε το «Περί Μυστηρίων», αναφέρεται στις μυστηριακές Αιγυπτιακές τελετές.
Άλλα έργα του:«Λόγος προτρεπτικός εις φιλοσοφίαν», «Περί κοινής Μαθηματικής Επιστήμης», «Θεολογούμενα Αριθμητικής», «Περί της Νικομάχου αριθμητικής επιστήμης», μια πραγματεία περί δαιμόνων, όπου είναι αντίθετος σε οποιαδήποτε επαφή μαζί τους. Τα έργα του είναι μια πηγή εσωτερικής γνώσης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
H.P.B. Λεξικό
ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΣ: R.T.Wallis B. Dalsgaard Larsen Jamblique de Chalcis (Aarhus 1972)
πηγή: nea-acropoli