«Η λογική των σταδιακών μεταβιβάσεων στην ιεράρχηση, τη δομή, το κύρος, τους κανόνες, και την ένταξη, είναι ο μυστικός τόπος γένεσης της κοινωνικής πραγματικότητας.»
Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από την δ’έκδοση του 2ου τόμου του βιβλίου Κοινωνιολογία – Κοινωνική Οργάνωση και Πολιτισμικές Διεργασίες του Ν. Χ. Τάτση, Εκδόσεις Οδυσσέας 1994. Ο συγγραφέας προσεγγίζει ένα ζήτημα μεγάλης σημασίας,το οποίο είναι ο σχηματισμός και η οργάνωση των ανθρώπινων ομάδων. Μέσα στο χαοτικό περιβάλλον της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας, που χαρακτηρίζεται κυρίως από την απομόνωση και τον ατομικισμό, είναι ένα κείμενο αφορμή για ερωτήματα, προβληματισμό αλλά και ενστάσεις. Προσφέρεται επίσης και για μια ανάγνωση απ’ την «ανάποδη», δηλαδή για την αναζήτηση όλων εκείνων των στοιχείων που λειτουργούν ή καταλήγουν να δρουν αποτρεπτικά, ανασταλτικά και διαλυτικά.
————– / ————–
Σχηματισμός των ομάδων
Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει δικαιολογημένα ότι το ερώτημα «γιατί σχηματίζονται οι ανθρώπινες ομάδες», αποτελεί βασικό πρόβλημα ενασχόλησης των κοινωνιολόγων. Παραδόξως το ερώτημα αυτό στη γενικότητά του δεν έχει γίνει αντικείμενο διεξοδικής επεξεργασίας, όπως άλλωστε και άλλα θέματα κοινωνικής οντολογίας. Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες για τη σχετική απουσία μελετών, αλλά αποτελούν ένα ζήτημα εκτός των ορίων της παρούσης εργασίας. Να αναφέρουμε ενδεικτικά την προσήλωση στη δυναμική των ομάδων όπως η κοινωνική αλλαγή που έχει σαφώς ιδεολογικό χαρακτήρα, τη σπουδή ιδιαίτερων τύπων συλλογικής ζωής, και τις λανθάνουσες βιολογικές-ψυχολογικές θεμελιώσεις των ομάδων που άπτονται μιας παρόμοιας ανάλυσης. Η δική μας αναφορά εδώ θα περιοριστεί σε κάποιες εξειδικευμένες θεωρητικές προσεγγίσεις με ερείσματα σε ερευνητικές αναζητήσεις.
1. Οι Νόρμαν Γκούντμαν και Γκάρυ Τ. Μαρξ παραδέχονται ότι η επίτευξη κάποιων στόχων θα πρέπει λογικά να θεωρηθεί ως η πλέον κοινή αιτία για την οποία δημιουργούνται ανθρώπινες ομάδες, αν και δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει συγκεκριμενοποίηση αυτών των στόχων από την αρχή. Το ερώτημα όμως είναι, πώς επιλέγονται τα μέλη μιας ομάδας; Οι Γκούντμαν και Γ. Τ. Μαρξ αναφέρουν δύο συγκεκριμένους λόγους, τη γειτονική συνύπαρξη και την κοινωνική ομοιότητα. Παραθέτουν δε προς υποστήριξη της επιλογής των δύο αυτών διαστάσεων αφενός μια παλαιότερη έρευνα του Λήον Φέστιντζερ και αφετέρου μια νεότερη του Ντ. Μπυρν και των συνεργατών τους. Ο Φέστιντζερ βρήκε ότι η απόσταση που χωρίζει τα άτομα είναι για την επιλογή φίλων και μάλιστα η ελαχιστοποίησή της αυξάνει σε πολύ μεγάλο βαθμό την κοινωνική συναναστροφή. Η επίδραση της γειτνίασης ήταν πάντοτε γνωστή, αλλά είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς το μέγεθος της ασκούμενης επιρροής. Αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η συμβίωση δημιουργεί πλέγματα αλληλοδράσεων που οδηγούν αναπόφευκτα σε αναζητήσεις ομαδικής καθιέρωσης των προτύπων συμπεριφοράς και κατ’ επέκταση την επισημοποίηση των σκοπών τους οποίους αυτά τα πρότυπα συνήθως επιδιώκουν να υλοποιήσουν. Με άλλα λόγια, ο σχηματισμός της ομάδας μέσα από το συγχρωτισμό και τον επικοινωνιακό σύνδεσμο των ατόμων συνιστά μια πρωτόλεια μορφή δομικών και θεσμικών σχηματισμών. Ο Μπυρν προσδιόρισε ότι οι ελεύθερες επιλογές των ατόμων ακολουθούν σχεδόν μαγνητικά ομαδικές καταστάσεις που έχουν με αυτά κοινότητα αξιών και ενδιαφερόντων. Υπάρχει μια διαρκής προσπάθεια συνένωσης των ομοίων σε κάποιο κοινωνικό πλαίσιο -ηλικία, φύλο, παιδεία, θρήσκευμα, εθνότητα, επάγγελμα, κ.λπ. Ο Μπυρν θεμελίωσε ακόμη και τη δυναμική εξάπλωση της ομοιότητας. Την επέκτασή της, δηλαδή, και σε άλλους τομείς, οι οποίοι δεν υφίσταντο στην αρχική επαφή της ομαδικής συγκρότησης.
2. Ο γνωστός μελετητής της συλλογικής συμπεριφοράς Νηλ Tζ. Σμέλσερ παραθέτει τέσσερις ειδικότερους λόγους ομαδοποίησης:
α. Το λειτουργικό, ο οποίος προφανώς οδηγεί στην επιτέλεση κάποιον έργου που δεν είναι δυνατόν να γίνει με απλή δι-ατομική προσπάθεια. Υπάρχει ένας στόχος και η ομάδα δημιουργείται για την υλοποίησή του. Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία τι είναι ο σκοπός αυτός ή τι είδους ομάδα Θα δομηθεί. Από τον επιστημονικό σύλλογο μέχρι τη συμμορία κλεφτών και από την επιχειρηματική ένωση μέχρι το πολιτικό κόμμα, κοινός είναι ο λειτουργικός χαρακτήρας για το έργο που έχουν αναλάβει και επιθυμούν να διεκπεραιώσουν.
β. Τον εκφραστικό, ο οποίος τείνει να ικανοποιήσει την ανάγκη των ατόμων για «αποδοχή, κοινωνικό κύρος, και συναναστροφή». Οι ομάδες αυτές έχουν συχνά ένα έντονο στοιχείο αυτόνομης και σχετικά αυθόρμητης δράσης και δεν επηρεάζονται από εξωτερικούς παράγοντες. Ο Σμέλσερ διευκρινίζει πως συχνά τα όρια των εκφραστικών και λειτουργικών ομάδων είναι δυσδιάκριτα. Μια λειτουργική ομάδα ενδέχεται να παρέχει κύρος (π.χ. τα μέλη μιας αντιστασιακής ομάδας επιβραβεύονται με τιμητική διάκριση για τους αγώνες τους εναντίον της δικτατορίας), ενώ μια εκφραστική ομάδα μπορεί να στραφεί προς την επιδίωξη στόχων ευρύτερης κοινωνικής χρησιμότητας (π.χ. τα μέλη ενός πολιτιστικού ομίλου αναλαμβάνουν εκστρατεία μείωσης τον αναλφαβητισμού).
γ. Τον προστατευτικό, που ωθεί τα άτομα να αναζητήσουν μια ομάδα διαφυγής των προσωπικών τους βιωμάτων. Ο Σμέλσερ μνημονεύει μια έρευνα τον κοινωνικού ψυχολόγου Στάνλεϋ Σάχτερ για να υποστηρίξει την αναγκαγκαιότητα αυτής της κατηγορίας. Ο Σάχτερ διαπίστωσε πειραματικά πως αν έχουν να επιλέξουν ανάμεσα στην προσωπική και τη συλλογική αντιμετώπιση δυσχερών καταστάσεων, τα άτομα θα επιλέξουν τον ομαδικό προστατευτισμό. Οι ομάδες κατά τον Σάχτερ, μειώνουν σημαντικά τα αρνητικά συναισθήματα παρέχοντας επιβεβαιωτικές εγγυήσεις ασφάλειας και άλλων υπηρεσιών.
δ. Τον ψυχικό, ο οποίος υποκαθιστά τις οικογενειακές σχέσεις, ιδιαίτερα τη γονική ταύτιση και εξάρτηση. Ο Σμέλσερ αναγνωρίζει ότι η αιτία αυτή είναι ουσιαστικά η πλήρωση των συναισθηματικών αναγκών τον ατόμου. Η θεωρητική της προέλευση είναι ασφαλώς ψυχαναλυτική, αφού ο Φρόυντ έβλεπε την ομάδα σαν μια μορφή συμβολικής ανάπλασης της οικογένειας. Στην ομάδα το άτομο αναζητά όλα εκείνα τα στοιχεία πού έβρισκε στην αρχική οικογενειακή του ζωή. Τα παραδείγματα τον «στρατού» και της «εκκλησίας» με τους δύο θεμελιακούς εναλλακτικούς τύπους εξουσιαστικής συνάρτησης (επιβολή και αγάπη) δίδουν το νόημα της θέσης του Φρόυντ για τη σχέση γονέων-τέκνων.
3. Ο Τήοντορ Μ. Μιλς, πρωτοποριακός σπουδαστής στον τομέα της κοινωνιολογίας των μικρο-ομάδων, είναι πιο αναλυτικός. Επισημαίνει ότι υπάρχουν πέντε κατηγορίες ή «τάξεις», όπως τις αποκαλεί, παραγόντων για το σχηματισμό των ομάδων. Και οι πέντε φανερώνουν ένα σαφή δεοντολογικό προσανατολισμό που όχι μόνο αποκλείουν το τυχαίο, αλλά προσδίδουν έναν κυρίαρχα ορθολογικό χαρακτήρα πρωτογενούς συγκρότησης:
α. Άμεση ικανοποίηση
Τα άτομα επιζητούν να συνδεθούν με σχέσεις πλήρωσης των αναγκών τους προς έτερα πρόσωπα και αυτή η φυσική τάση αναζήτησης λειτουργικού χαρακτήρα για τον εαυτό τους συνιστά τον πρώτο και πιο συχνό λόγο ομαδοποίησης. Οι ανάγκες φυσικά ποικίλλουν -σεξ, γνώση, ασφάλεια, ανακούφιση- και συνιστούν την κινητήρια δύναμη των ανθρώπινων αναγκών. Ο Μιλς παρατηρεί ότι η αίσθηση των αναγκών ενδέχεται να μην είναι συνειδητή ή καλύτερα να μην είναι, γνωστικά προσδιορισμένη την ώρα του σχηματισμού. Φίλοι που συγκεντρώνονται για να θρηνήσουν το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου δεν έχουν βέβαια την ιδέα ότι αποτελούν μια ομάδα, όπως δεν ενδιαφέρονται αν αποτελούν «δυάδα» οι ερωτευμένοι που αποφασίζουν να έχουν σεξουαλική επαφή. Ο Μιλς σχολιάζει ειρωνικά τη διάσταση ανάμεσα στο επίπεδο της εμπειρίας και στο επίπεδο της επιστημονικής αναζήτησης των νοηματικών πράξεων.
β. Διατήρηση κοινωνικότητας
Στα προηγούμενα παραδείγματά μας, θα ήταν δυνατό αφενός οι επιστήθιοι φίλοι τον αποθανόντος που ενδεχόμενα ήταν ένας μεγάλος συγγραφέας να συστήσουν «σύλλογο» προώθησης της μελέτης του έργου του, αφετέρου οι εραστές να αποφασίσουν να παντρευτούν και να κάνουν πολυμελή οικογένεια. Η κατηγορία είναι αρκετά σαφής και ο Μιλς επιδιώκει να τονίσει την ανάγκη συνέχισης μιας κοινωνικής κατάστασης, η οποία παρείχε στα άτομα που επιθυμούν να δημιουργήσουν ομάδα κάποια ιδιαίτερη ικανοποίηση. Να διευκρινιστεί πως δεν είναι αναγκαίο να έχει πραγματωθεί η επιθυμία τους και αρκεί η υποσχετική κατάσταση —«τι θα μπορούσαμε να κάνουμε». Αφήνεται έτσι ο χώρος για τους «εραστές» κάθε μορφής! Σημασία έχει η επαναληπτικότητα των αρχικών επιθυμιών ή απολαύσεων. Τα δύο πρόσθετα παραδείγματα που δίνει ο Μιλς είναι ενδεικτικά: Μετά από μία επιτυχή εκδήλωση που έλαβε χώρα εξαιτίας τοπικής εορτής σε κάποια κοινότητα, οι οργανωτές αποφασίζουν να καθιερώσουν το πανηγύρι σε ετήσια βάση και να συγκροτηθούν σε σύλλογο με τον ειδικό αυτό στόχο. Οι ενθουσιώδεις φοιτητές ενός χαρισματικού καθηγητή σχηματίζουν σεμινάριο σπουδών.
γ. Επιδίωξη συλλογικού στόχου
Η κατηγορία αυτή είναι γενικότερα αποδεκτή διότι πράγματι αποτελεί κοινό τόπο συνάντησης του ομαδικού πνεύματος. Δεν είναι όμως πάντοτε ευκρινής η έννοια του «συλλογικού» καθώς και η σχέση του σκοπού με τις εκάστοτε ανάγκες. Χρειάζεται επομένως να αποσαφηνιστεί πρώτον ότι η αναφορά στη «συλλογική επιδίωξη» προϋποθέτει τη σύλληψη μιας ενότητας βούλησης και όχι απλά τη δι-ατομική συνεργασία. Δεύτερον, μολονότι οι σκοποί συνδέονται πάντοτε με τις ανάγκες, θα πρέπει να διαχωρίσουμε αυτή την περίπτωση από την πρώτη κατηγορία. «Επιδίωξη σκοπού» συνιστούν η οργάνωση αστυνόμευσης μιας περιοχής μείζονος πολιτικής σημασίας, η σύσταση ορχήστρας από μουσικούς, η συνεργασία επιστημόνων σε ερευνητικό πρόγραμμα, η πολυπρόσωπη και με διάφορες εξειδικεύσεις ομάδα ειδικών στρατηγικού σχεδιασμού της χώρας, η χειρουργική ομάδα των ιατρών ενός νοσοκομείου, οι παραγωγικοί τομείς μιας βιομηχανικής μονάδας.
δ. Αυτο-προσδιορισμός
Τα μέλη μιας συντιθέμενης ομάδας ενδιαφέρονται να καθιερώσουν συνθήκες τέτοιες που θα επιτρέψουν τον από μέρους τους προσδιορισμό και πραγμάτωση κάποιων στόχων. Αυτό είναι το νόημα της τέταρτης κατηγορίας. Βασικό, λοιπόν, στοιχείο της είναι η ελευθεριότητα δράσης, η αποδέσμευση από παραδοσιακά πλαίσια, η απαλλαγή από υποχρεώσεις προσωπικού χαρακτήρα και όλα τα συναφή. Ένας ριζοσπαστικός επαναπροσανατολισμός των αξιών κυριαρχεί στις επιλογές των μελών της ομάδας. Θα μπορούσε να διακινδυνεύσει ένα χαρακτηρισμό αποκαλώντας ομάδες οι οποίες εκφράζουν παρόμοιες τάσεις σαν «ουτοπικά λειτουργικές». Ο Μιλς μας δίδει ορισμένα επιτυχή παραδείγματα —μια θρησκευτική αίρεση μεταναστεύει για να ιδρύσει τη δική της ανεξάρτητη κοινότητα, ένας όμιλος εξερευνητών αποφασίζει να διασχίσει χωρίς τεχνικά μέσα την Ανταρκτική, μια ομάδα επιστημόνων αναλαμβάνει τη διερεύνηση ενός θέματος ιδιαίτερα αμφισβητήσιμου, μια ομάδα καλλιτεχνών υιοθετεί ένα νέο μανιφέστο αισθητικής έκφρασης αλλάζοντας τεχνοτροπία ζωγραφικής.
ε. Ανάπτυξη
Ο σκοπός των ομάδων της τελευταίας κατηγορίας είναι η επέκταση και ενίσχυση της ομάδας σε δύναμη, επιρροή, τεχνική, γνώσεις, πλούτο, και κάθε άλλη διάσταση που αποτελεί μέρος της συλλογικής της επιδίωξης. Ανάπτυξη σημαίνει ενδεχόμενα πρόσθετες αναζητήσεις της ομάδας με ταυτόχρονες προσαρμογές ή και αλλαγές των αρχικών σκοπών της. Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν αυτή η αναπτυξιακή τάση αφορά μια μικρο-ομάδα ή ένα μεγάλο κοινωνικό οργανισμό. Να σημειωθεί τέλος ότι ο Μιλς αντιλαμβάνεται τις πέντε αυτές τάσεις σαν μια σταδιακή ανέλιξη της διαδικασίας της ομαδοποίησης.
4. Οι Μονζάφερ και Κάρολιν Σέριφ που αναφέραμε στην αρχή τον κεφαλαίου ασχολήθηκαν με τα ουσιαστικά εκείνα στοιχεία τα οποία μπορούν να θεωρηθούν καταστατικά τον σχηματισμού κάθε ανθρώπινης ομάδας:
α. Βάση κινήτρων
Η αφετηρία των ομαδικής ζωής Θα πρέπει να αναζητηθεί στην ύπαρξη κάποιων θεμελιακών για τα άτομα κινήτρων, τα οποία δεν μπορούν μόνα τους να ικανοποιήσουν. Τα κίνητρα οδηγούν αυτά τα άτομα στην αναζήτηση και άλλων που πιθανόν να εμφορούνται από τις ίδιες παρορμήσεις για ορισμένα πράγματα. Ο συγχρωτισμός δημιουργεί κοινότητα ενδιαφερόντων και συλλογική προσπάθεια. Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία τι ακριβώς επιδιώκεται. Μπορεί να έχουμε πολιτιστικό προσανατολισμό (π.χ. δικαιοσύνη), κοινωνικές αξιώσεις (π.χ. καταπολέμηση της ανεργίας), πολιτιστικά προγράμματα (π.χ. διεθνής ειρήνη), δι-ατομικές σχέσεις (π.χ. προστασία εναλλακτικών τρόπων ζωής), καθημερινές ενασχολήσεις (π.χ. διακοπές), κ.λπ. Γεγονός παραμένει πάντως ότι οι στόχοι επηρεάζουν βαθμιαία τα άτομα, όπως τα επηρεάζουν και οι συνθήκες μέσα στις οποίες εκδηλώνονται οι αρχικές τάσεις. Οι M. και K. Σέριφ τονίζουν πως στα πρώτα στάδια εμφανίζεται μια, σε πρωτόλεια μορφή, αίσθηση ομαδικότητας. Η αλληλόδραση είναι με άλλα λόγια γενεσιουργός δύναμη κοινωνικότητας.
β. Οργανωτική δομή
Αναφερόμενοι στο πείραμά τους, οι M. και K. Σέριφ τονίζουν τις εντυπώσεις που έχει η ενασχόληση μερικών ατόμων με το συγκεκριμένο πρόβλημα το οποίο οδήγησε στη συλλογική διαβίωση μετά από την πάροδο ενός χρονικού διαστήματος. Εφόσον ξεκινάμε με δεδομένη την ανυπαρξία κάποιας ομαδικής δόμησης των δραστηριοτήτων, να μην ξεχνάμε ότι αρχικά έχουμε απλά άτομα με ομοιότητα κινήτρων σαν βάση της συλλογικής τους παρουσίας στο χώρο, το μόνο που διαφαίνεται είναι ένα πλέγμα ρόλων συγκυριακά ανατιθεμένων για την επίτευξη τον όποιου στόχου τους ενδιαφέρει. Στο στάδιο αυτό οι ρόλοι δεν είναι τίποτε άλλο από ατομικές προσδοκίες ότι έκαστος θα ενεργήσει σύμφωνα με τον τρόπο που οι άλλοι περιμένουν πως θα ενεργήσει υλοποιώντας τα συμφωνηθέντα. Οι M. και K. Σέριφ υπογραμμίζουν ότι το πλέον κρίσιμο σημείο που πρέπει να κατανοηθεί για το σχηματισμό ομάδων είναι η διαφοροποίηση των ρόλων, η οποία γίνεται όχι με την πληρότητα και επιτυχία στην εκτέλεση τον ρόλου ή την προσωπική ποιότητα που κάθε άτομο έχει, αλλά με την αξιολόγηση τον ρόλου από τους άλλους. Το εκπληκτικό στην υπόθεση είναι ότι η αξιολόγηση αυτή που δίνει στα άτομα και ένα ειδικό κύρος στηρίζεται σε μια ελεύθερη εκτίμηση ηγετικών ικανοτήτων (προτάσεις για δράση, λήψη αποφάσεων, συντονισμός δραστηριοτήτων, καταστολή έκτροπων τάσεων). Η αναφυόμενη κοινωνική δομή πίσω από την οργανωτική διάρθρωση των ρόλων, πού σαφώς ενέχει εξουσιαστική συνάρτηση των ατόμων, συγκροτείται με τον τρόπο πού περιγράψαμε συνοπτικά. Το παρατιθέμενο σχήμα που δίνουν οι Μ. και K. Σέριφ είναι πρόσθετα διαφωτιστικό με την απεικόνιση της προοδευτικής διαφοροποίησης του κύρους με την έννοια που μόλις εξηγήσαμε.
Τα τρίγωνα εμφανίζονται με πολωτική απόσταση στην αρχή υποδηλώνοντας ύπαρξη υψηλότερης και χαμηλότερης βαθμίδας κύρους, που δίνει το στίγμα του «αρχηγού» και φυσικά την ιεράρχηση που θα ακολουθήσει. Η σταθεροποίηση της δομής είναι ένα τεράστιο θέμα που δεν μπορούμε να αναλύσουμε εδώ, αλλά πρέπει να σημειώσουμε ότι συναρτάται εν πολλοίς και με εξωτερικούς παράγοντες -ύπαρξη δεύτερης ομάδας ανταγωνιστικής στους στόχους της πρώτης.γ. Κανονιστικό πλαίσιο
Με την πορεία διαχρονικά των συλλογικών δραστηριοτήτων και τη δομική συγκρότηση «ατόμων-ρόλων-κύρους», που επιφέρει όπως επεξηγήσαμε λειτουργικές ιεραρχήσεις, αρχίζουν να εμφανίζονται διάφορες οριστικοποιημένες επιταγές προς τις οποίες υποχρεούται να συμμορφωθεί κάθε δρων υποκείμενο της ομάδας. Οι «κανόνες», μας διευκρινίζουν οι Μ. και K. Σέριφ, είναι κατά κάποιο τρόπο όργανα μέτρησης της συμπεριφοράς και δεν έχουν προσωπικό χαρακτήρα. Οριοθετούν την πραγματικότητα χαράσσοντας παραμέτρους συμμόρφωσης και είναι εύκολο να τους επισημάνεις από τις επιβαλλόμενες τιμωρίες των παραβατών. Θα ήταν ίσως σκόπιμο να αναφερθεί με γενικευτικό τρόπο η ιδιαίτερα σημαντική διαπίστωση πως ο βαθμός της ομαδοποίησης είναι ανάλογος τον βαθμού αφομοίωσης των κανόνων. Η αποδοχή τον κανονιστικού πλαισίου δίχως κοινωνική πίεση μας δείχνει ότι η ομάδα έχει προχωρήσει στη διαμόρφωση συλλογικής συνείδησης που κατευθύνει προσδιοριστικά τα άτομα. Η ανθεκτικότητα των κανόνων αποτελεί απόδειξη ότι έχει ήδη διαμορφωθεί μια παράδοση. Στο στάδιο επομένως αυτό της σχηματοποιημένης ομαδικής πραγματικότητας, κάθε περίπτωση παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς επισύρει βίαιες αντιδράσεις και τιμωρίες.
δ. Κοινωνική ένταξη
Το τελευταίο στη σειρά φαινόμενο που οι Μ. και K. Σέριφ δίνουν για το σχηματισμό της ομάδας είναι οι συνέπειες της κοινωνικής ένταξης. Από την αρχική περίοδο που υπάρχει μόνο μια τυπική συμβίωση με απλή κοινότητα κινήτρων μέχρι τη συνειδητή υποταγή στους καθορισμένους τρόπους δράσης και την προφανή διαμόρφωση της συλλογικής συνείδησης, διαγράφεται μια πορεία μεταμόρφωσης των ατόμων σε μέλη της ομάδας. Ενώ στις πρώτες επαφές το κάθε ένα από αυτά αποτελούσε πρακτικά ξένο σώμα και τίποτε δεν ένωνε αυτές τις ετερογενείς κοινωνικά και ίσως πολιτιστικά υπάρξεις, φθάνουμε στο σημείο κατά το οποίο η συμπεριφορά τους και ο τρόπος σκέψης ρυθμίζεται σε μεγάλο βαθμό από την ομάδα. Έντονη είναι η αίσθηση τον «εμείς» με την ομαδική ταύτιση. Οι φιλίες συνάπτονται μέσα στην ομάδα και εκεί εμφανίζονται οι περισσότερες δραστηριότητες τον κάθε μέλους, το οποίο αισθάνεται την ιεροποίηση των δεσμών που αναπτύχθηκαν. Οι Μ. και K. Σέριφ υποστηρίζουν πως κάθε ομάδα περνάει αναγκαστικά απ’ αυτή τη διεργασία για να σχηματιστεί. Η λογική των σταδιακών μεταβιβάσεων στην ιεράρχηση, τη δομή, το κύρος, τους κανόνες, και την ένταξη, είναι ο μυστικός τόπος γένεσης της κοινωνικής πραγματικότητας.
————– / ————–
Μετά το σχηματισμό της ομάδας, ακολουθεί το δυσχερές έργο που είναι η συμμόρφωση των μελών της. Όχι με την έννοια του τυπικού εξαναγκασμού, αλλά με την έννοια της πολύτιμης κοινωνικής ευπείθειας. Η υπακοή στην ομαδική βούληση, η συμμόρφωση και ο συνειδητός προσανατολισμός σε μια ομαδική γραμμή πλεύσης, θα αποτελέσουν αντικείμενο επόμενης ανάρτησης.
πηγή: respublica.gr