Quantcast
Channel: Jasa Digital Marketing Agency Alam Sutera Tangerang
Viewing all 939 articles
Browse latest View live

ΑΡΡΗΤΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΩΝ ΕΛΕΥΣΙΝΙΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ

$
0
0




Τα διασημότερα από τα αρχαία μυστήρια ήταν τα Ελευσίνια που τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια στην πόλη της Ελευσίνας προς τιμήν της Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης. Οι μυημένοι φημίζονταν σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο για την ωραιότητα των φιλοσοφικών τους αντιλήψεων και τα υψηλά κριτήρια ηθικής που βίωναν στην καθημερινή τους ζωή.

Εξ αιτίας της υπεροχής τους τα Μυστήρια αυτά διαδόθηκαν στη Ρώμη και την Βρετανία, αλλά αργότερα οι τελετές μύησης υποχώρησαν και στις δυο αυτές χώρες. Τα Ελευσίνια Μυστήρια ιδρύθηκαν από τον Εύμολπο σε χρονολογία που χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας αλλά μέσω του Πλατωνικού φιλοσοφικού συστήματος οι αρχές τους διατηρήθηκαν μέχρι τις μέρες μας.

Οι τελετές της Ελευσίνας με τις μυστηριακές αναπαραστάσεις των πιο πολύτιμων μυστικών της Φύσης, επισκίασαν και σταδιακά απορρόφησαν πολλές μικρότερες φιλοσοφικές σχολές ενσωματώνοντας στο δικό τους σύστημα οποιαδήποτε πολύτιμη πληροφορία κατείχαν.

Το τελετουργικό των Ελευσινίων ήταν πολύπλοκο και η κατανόησή του απαιτούσε την εις βάθος μελέτη της Ελληνικής Μυθολογίας. Τα Μυστήρια διαιρούνταν σε Μικρά, (που τελούνταν κατά την περίοδο της εαρινής ισημερίας στην πόλη Άγραι) και σε Μεγάλα, κατά την φθινοπωρινή ισημερία στην πόλη  της Ελευσίνας.

Τα Μικρά Μυστήρια

Hταν αφιερωμένα στην Περσεφόνη, και ο Τόμας Τέϋλορ στο βιβλίο του "Ελευσίνια και Βακχικά μυστήρια"συνοψίζει την πρόθεσή τους:

"Τα Μικρά Μυστήρια δημιουργήθηκαν από τους αρχαίους θεολόγους,τους ιδρυτές τους, για να σημάνουν με αποκρυφιστικό τρόπο την κατάσταση της μη εξαγνισμένης ψυχής που έχει ενδυθεί το γήινο σώμα της και έχει περιβληθεί την υλική φύση."

Ο μύθος που χρησιμοποιείτο στις τελετές των Κατώτερων Μυστηρίων είναι της απαγωγής της Περσεφόνης της κόρης της Δήμητρας από τον Πλούτωνα τον άρχοντα του Κάτω Κόσμου. Ενώ η Περσεφόνη μάζευε λουλούδια σε ένα υπέροχο λιβάδι, η γη άνοιξε ξαφνικά και ο σκαιός άρχοντας του θανάτου, οδηγώντας το μεγαλοπρεπές άρμα του αναδύθηκε από τα σκοτεινά βάθη και αρπάζοντάς την, οδήγησε τη θεά, που αγωνιζόταν να ξεφύγει από τα χέρια του, στο υπόγειο παλάτι του όπου την ανάγκασε να γίνει σύντροφος του και βασίλισσά του.

Υπάρχουν πολλές αμφιβολίες εάν πολλοί από τους μυημένους αντιλαμβάνονταν το μυστικό νόημα αυτής της αλληγορίας, αφού οι περισσότεροι από αυτούς πίστευαν ότι αναφερόταν στις διαδοχές των εποχών. Είναι πολύ δύσκολη η απόκτηση ικανοποιητικών πληροφοριών που σχετίζονται με τα Μυστήρια διότι οι υποψήφιοι δεσμεύονταν με αδιάρρηκτους όρκους να μην αποκαλύψουν ποτέ στους βέβηλους τα μυστικά που τους παραδίδονταν. Κατά την έναρξη της τελετουργίας μυήσεως, ο υποψήφιος πατούσε πάνω στο δέρμα των ζώων που είχαν θυσιαστεί γι'αυτό τον σκοπό και ορκίζονταν ότι ο θάνατος θα σφραγίσει τα χείλη του πριν αποκαλύψει τις ιερές αλήθειες που επρόκειτο να του αποκαλυφθούν.

Μέσα από έμμεσες διόδους ωστόσο, ορισμένα από τα μυστικά διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα. Οι διδαχές που παραδίδονταν στους νεοφώτιστους σε γενικές γραμμές ήταν οι ακόλουθες:

Η ψυχή του ανθρώπου,που στα Ελευσίνια Μυστήρια συμβολιζόταν από την Περσεφόνη, είναι στην ουσία της πνευματική. Η πνευματική κατοικία της βρίσκεται στους ανώτερους κόσμους, όπου απαλλαγμένη από τα δεσμά της υλικής μορφής και των υλικών αντιλήψεων λέγεται ότι είναι αληθινά ζωντανή και αυτοεκφραζόμενη. Το υλικό σώμα είναι το "σήμα", ο τάφος της ψυχής, ένα ψευδές και προσωρινό πλάσμα,η πηγή όλων των θλίψεων. Ο Πλάτων περιγράφει το σώμα ως τον τάφο της ψυχής, εννοώντας με αυτό όχι μόνο την ανθρώπινη μορφή, μα και την ανθρώπινη φύση.

Η κατήφεια και η αθυμία των Κατώτερων Μυστηρίων αναπαριστούσαν την αγωνία της πνευματικής ψυχής που είναι ανίκανη να εκφράσει τον εαυτό της διότι έχει δεχθεί τους περιορισμούς και τις αυταπάτες του ανθρώπινου περιβάλλοντος.

Ο άνθρωπος δεν είναι ούτε καλύτερος ούτε σοφότερος μετά τον θάνατο από ότι στην διάρκεια της ζωής του. Εάν δεν αναδυθεί πάνω από την άγνοια κατά την παραμονή του στη γη, ο άνθρωπος οδηγείται στον αιώνιο θάνατο όπου περιφέρεται για πάντα, κάνοντας τα ίδια λάθη που έκανε και εδώ. Εάν δεν υπερβεί την επιθυμία του για υλικά αποκτήματα εδώ, θα την μεταφέρει στον αόρατο κόσμο,όπου επειδή δεν μπορεί να ικανοποιήσει την επιθυμία, θα συνεχίσει σε ατελείωτη αγωνία. Η "Κόλαση"του Δάντη είναι η συμβολική περιγραφή των βασανιστηρίων, εκείνων που ποτέ δεν ελευθέρωσαν την πνευματική τους φύση από τις αλόγιστες επιθυμίες, τις συνήθειες, τις απόψεις και τους περιορισμούς των Πλουτωνικών προσωπικοτήτων τους. Εκείνων που πότε δεν προσπάθησαν να βελτιώσουν τους εαυτούς τους (και των οποίων οι ψυχές κοιμούνται) κατά την διάρκεια της σωματικής τους ζωής, πέρασαν στον θάνατο του Άδη όπου και κοιμούνται στην αιωνιότητα, όπως κοιμόντουσαν και κατά την διάρκεια της ζωής τους.

Για τους φιλοσόφους των Ελευσινίων η γέννηση στον φυσικό κόσμο είναι ο θάνατος με την πλήρη σημασία της λέξεως και η μοναδική αληθινή γέννηση είναι αυτή της πνευματικής ψυχής του ανθρώπου που αναδύεται από τον τάφο της σωματικής φύσης. Ο θνητός είναι ένας νεκρός που κοιμάται και αυτό είναι κλειδί για την κατανόηση των Ελευσινίων Μυστηρίων.Ακριβώς όπως ο Νάρκισσος όταν είδε τον εαυτό του στην επιφάνεια του νερού (οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν αυτό το άστατο στοιχείο για να συμβολίσουν την παροδικότητα και το απατηλόν του υλικού σύμπαντος) έχασε τη ζωή του προσπαθώντας ν'αγκαλιάσει μια αντανάκλαση, έτσι και ο άνθρωπος βλέποντας μέσα στον καθρέφτη της Φύσης και δεχόμενος σαν πραγματικό εαυτό του τον "πηλό που βλέπει να αντανακλάται"χάνει την ευκαιρία που του επιτρέπει η σωματική του ζωή να αποκαλύψει τον αόρατο κι αθάνατο εαυτό του. Ένας αρχαίος μύστης είπε κάποτε ότι οι ζωντανοί κυβερνώνται από τους νεκρούς.
Μόνον οι ειδήμονες των Ελευσινιακών αντιλήψεων ζωής μπορούν να αντιληφθούν το νόημα της φράσης αυτής. Σημαίνει ότι η πλειονότητα των ανθρώπων δεν κυβερνώνται από το ζωντανό τους πνεύμα αλλά από την ανόητη (γι'αυτό είναι νεκρή) κτηνώδη προσωπικότητά τους.

Η μετεμψύχωση και η μετενσάρκωση συμπεριλαμβάνονταν στις διδαχές των Μυστηρίων αυτών αλλά κατά κάποιον ασυνήθιστο τρόπο. Πιστευόταν ότι κατά τα μεσάνυχτα οι αόρατοι κόσμοι πλησίαζαν τη γήινη σφαίρα και ότι οι ψυχές που αποκτούν υλική ύπαρξη εισέρχονται την ώρα αυτή. Για τον λόγο αυτόν πολλές από τις Ελευσινιακές τελετουργίες τελούνταν κατά τα μεσάνυχτα. Ορισμένα από αυτά τα κοιμώμενα πνεύματα που απέτυχαν να αφυπνίσουν την υψηλή φύση τους κατά την διάρκεια της επίγειας ζωής  τώρα περιφέρονται στους αόρατους κόσμους περιβεβλημένα το σκοτάδι που τα ίδια δημιούργησαν.

Οι μύστες της Ελευσίνας αποδοκίμαζαν την αυτοκτονία εξηγώντας ότι υπάρχει ένα βαθύτερο μυστήριο που αφορά αυτό το έγκλημα για το οποίο δεν τους επιτρεπόταν να μιλήσουν, αλλά προειδοποιούσαν τους μαθητές τους ότι μια απέραντη θλίψη καταλαμβάνει όλους εκείνους που αφαίρεσαν τις ζωές τους.

Αυτή ήταν στην ουσία η διδασκαλία που παραδίδονταν 
στους μυημένους στα Μικρά Μυστήρια. Καθώς ο βαθμός επεκτεινόταν στις δυστυχίες εκείνων που απέτυχαν να χρησιμοποιήσουν με τον καλύτερο τρόπο τις φιλοσοφικές ευκαιρίες που τους παρουσιάστηκαν, οι αίθουσες της μυήσεως ήταν υπόγειες και ο τρόμος του Άδη απεικονίζετο με ζωντάνια σε ένα πολύπλοκο τελετουργικό δράμα. Αφού περνούσαν επιτυχώς μέσα από τα βασανιστικά περάσματα με τις δοκιμασίες και τους κινδύνους τους, οι υποψήφιοι λάμβαναν τον τιμητικό τιτλό του Μύστη, που σημαίνει εκείνον που είδε μέσα από το πέπλο ή είδε ένα σκοτεινό όραμα. Επίσης σημαίνει πως ο υποψήφιος έφτασε μπροστά στο πέπλο το οποίο πρόκειται να σχιστεί στον υψηλότερο βαθμό. Η σύγχρονη λέξη Μύστης που αναφέρεται στον ερευνητή της αλήθειας σύμφωνα με τις επιταγές της καρδιάς κατά μήκος της οδού της πίστεως, πιθανώς προέρχεται από αυτήν την αρχαία λέξη, αφού πίστη είναι η αποδοχή ως αλήθεια της πραγματικότητας καταστάσεων που δεν μπορούν να γίνουν ορατές.

Τα Μεγάλα Μυστήρια

Στα οποία ο υποψήφιος γινόταν δεκτός μόνον αφού είχε εισαχθεί στα κατώτερα και σε πολλές περιπτώσεις ούτε κι αυτό ήταν αρκετό) ήταν αφιερωμένα στη Δήμητρα, την μητέρα της Περσεφόνης, και την παρουσίαζαν περιπλανώμενη ανά τον κόσμο σε αναζήτηση της απαχθείσας Κόρης. Η Δήμητρα έφερε δυο δαυλούς,την διαίσθηση και την αιτία, αρωγούς στην αναζήτηση του χαμένου της παιδιού, της ψυχής. Επιτέλους βρήκε την Περσεφόνη, όχι μακριά από την Ελευσίνα και δίδαξε στον λαό τον τρόπο καλλιέργειας του σίτου, που από τότε της είναι αφιερωμένος. Ίδρυσε επίσης τα Μυστήρια. Η Δήμητρα ζήτησε από τον Πλούτωνα, τον θεό των ψυχών των νεκρών να επιτρέψει στην Περσεφόνη να επιστρέψει κοντά της. Εκείνος αρνήθηκε στην αρχή γιατί η Περσεφόνη έφαγε σπόρους ροδιού κι έτσι έγινε θνητή, δηλαδή γονιμοποιήθηκε σε σώμα θνητό. Στο τέλος όμως συμβιβάστηκε και συμφώνησε να της επιτραπεί να ζει στον ανώτερο κόσμο κατά τα δυο τρίτα της ζωής της και να διαμένει μαζί του το υπόλοιπο ένα τρίτο.

Οι αμύητοι γνώριζαν ότι η Περσεφόνη ήταν η εκδήλωση της ηλιακής ενέργειας η οποία κατά τους χειμερινούς μήνες ζούσε κάτω από τη γη μαζί με τον Πλούτωνα, αλλά το καλοκαίρι επέστρεφε μαζί με τη θεά της παραγωγικότητας. Ένας μύθος λέει πως τα λουλούδια αγαπούν την Περσεφόνη και κάθε χρόνο όταν εκείνη φεύγει για το σκοτεινό βασίλειο του Πλούτωνα,τα φυτά πεθαίνουν από λύπη. Και ενώ οι βέβηλοι και οι αμύητοι είχαν αυτές τις απόψεις για το συγκεκριμένο θέμα, οι αλήθειες των ελληνικών αλληγοριών παρέμειναν προσεκτικά φυλαγμένες από τους μυημένους που μόνον εκείνοι γνώριζαν το μεγαλείο των σημαντικών αυτών φιλοσοφικών και θρησκευτικών παραλληλισμών.

Τα Μεγάλα Μυστήρια μιλούν με μυστικό τρόπο και με έξοχα οράματα για την χαρά της ψυχής στη ζωή, αλλά και μετά τον θάνατο, όταν εξαγνιστεί από την μόλυνσή της εξαιτίας της υλικής φύσης και ανέλθει σε μια πραγματικότητα που ανήκει στα διανοητικά οράματα. Ακριβώς όπως τα Κατώτερα Μυστήρια διαπραγματεύονταν την εμβρυακή εποχή του ανθρώπου όταν η συνειδητότητα μέσα σε εννέα μέρες (στους εννέα μήνες της εμβρυακής ζωής που αναπαριστώντο στα Μυστήρια που διαρκούσαν εννέα μέρες) κατερχόταν στο βασίλειο της αυταπάτης και ενεδύετο το πέπλο της αναλήθειας, έτσι τα Μεγάλα Μυστήρια διαπραγματεύονταν τις χαρές της πνευματικής αναγεννήσεως και αποκάλυπταν στους μυημένους όχι μόνο την απλούστερη, αλλά και την πιο άμεση μέθοδο της απελευθέρωσης της ανώτερης φύσεώς τους από τους δεσμούς της υλικής άγνοιας.

Όπως ο Προμηθέας ο δεμένος στην κορυφή του Καυκάσου, η ανώτερη φύση του ανθρώπου είναι δεμένη στην ανεπαρκή του προσωπικότητα. Οι εννέα ημέρες της μυήσεως συμβόλιζαν ακόμα τις εννέα σφαίρες μέσω των οποίων η ανθρώπινη ψυχή κατέρχεται κατά την διάρκεια της διαδικασίας ανάληψης της γήινης μορφής της. Σύμφωνα με τον Ομηρικό Ύμνο στην Δήμητρα η θεά δεν ανακάλυψε την νέα κατοικία της Κόρης παρά στο τέλος της περιόδου των εννέα ημερών. Αυτό το μέρος της αλληγορίας που αναφέρεται στις δυο περιόδους κατά την διάρκεια των οποίων η Περσεφόνη πρέπει να μείνει με τον Πλούτωνα και κατόπιν να μπορεί να επισκέπτεται τον ανώτερο κόσμο, προσφέρει υλικό για σκέψη. Είναι πιθανόν ότι οι Ελευσίνιοι συνειδητοποίησαν ότι η ψυχή εγκαταλείπει το σώμα κατά την διάρκεια του ύπνου, ή τουλάχιστον είναι ικανή να το εγκαταλείπει μετά από ειδική εξάσκηση την οποία αναμφισβήτητα ήταν σε θέση να την παραδώσουν. Έτσι η Περσεφόνη παραμένει στο βασίλειο του Πλούτωνα κατά την διάρκεια της αφυπνίσεως αλλά μπορεί να ανέλθει στους πνευματικούς κόσμους κατά τις περιόδους του ύπνου.

Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΟΝ ΑΔΗ 

Ο μυημένος διδάσκονταν πώς να διαμεσολαβεί ώστε ο Πλούτων να επιτρέπει στην Περσεφόνη (την μυημένη ψυχή) να ανέρχεται από το σκοτάδι της υλικής του φύσης στο φως της κατανόησης. Όταν κατ'αυτόν τον τρόπο απελευθερωνόταν από τα δεσμά του πηλού και αποκρυσταλλώνονταν οι αντιλήψεις του, ο μυημένος απελευθερωνόταν όχι μόνο κατά την διάρκεια της ζωής του αλλά για ολόκληρη την αιωνιότητα, αφού ποτέ στο εξής δεν επρόκειτο να αποστερηθεί τις ιδιότητες εκείνες της ψυχής οι οποίες μετά τον θάνατο θα αποτελούσαν τα οχήματα για την εκδήλωση και την έκφραση στον αποκαλούμενο ουράνιο κόσμο.

Σε αντίθεση με την αντίληψη του Άδη ως κυβερνήτη του σκότους, οι Θεοί κατοικούσαν στις κορυφές των βουνών με κέντρο τον ΄Ολυμπο, όπου οι δώδεκα θεότητες του Ελληνικού Πανθέου κατοικούσαν μαζί.

Στις μυητικές περιπλανήσεις του ο νεόφυτος εισερχόταν σε αίθουσες ολοένα και πιο λαμπρές για να εικονογραφηθεί έτσι η άνοδος του πνεύματός του από τους κατώτερους κόσμους στο βασίλειο του φωτός. Στο απώτατο σημείο των περιπλανήσεων αυτών εισερχόταν σε μια αίθουσα στο κέντρο της οποίας βρισκόταν το φωτισμένο άγαλμα της θεάς Δήμητρας. Εκεί και με την παρουσία του ιεροφάντη που περιτριγυριζόταν από ιερείς με λαμπρά ενδύματα, καθοδηγείτο στα υψηλότερα μυστικά των Ελευσινίων Μυστηρίων. Κατά την λήξη της τελετής αναγορευόταν Επόπτης, λέξη που σημαίνει εκείνον που είδε, που γνώρισε. Για τον λόγο αυτόν μύηση αποκαλείται αυτοψία. Οι Επόπτες παραλάμβαναν ορισμένα ιερά βιβλία πιθανώς κρυπτογραφημένα, μαζί με πέτρινες πλάκες στις οποίες ήταν εγχάρακτες μυστικές οδηγίες.

Από τα διασωθέντα κείμενα μαθαίνουν πως ένα πλήθος παράξενα και μεταφυσικά φαινόμενα συνόδευαν τις τελετές. Πολλοί μυημένοι ισχυρίζονταν ότι είχαν δει τους ίδιους τους Θεούς. Εάν αυτό ήταν αποτέλεσμα της θρησκευτικής έκστασης ή η συνεργασία των αόρατων δυνάμεων με τους ορατούς ιερείς παραμένει μυστήριο. Ο Απουλήϊος στο έργο του "Μεταμορφώσεις"ή "Ο Χρυσός Όνος"περιγράφει κατά πάσα πιθανότητα την μύηση του στα Ελευσίνια Μυστήρια.

"Άγγιξα τα σύνορα του θανάτου και πατώντας στο κατώφλι του παλατιού της Περσεφόνης επέστρεψα παλεύοντας με όλα τα στοιχεία. Στο μέσον της νυχτός είδα τον ήλιο να λάμπει με ζωηρό φως έφτασα μπροστά στους Θεούς του Άδης και προσκύνησα από κοντά."
Οι γυναίκες και τα παιδιά δεν αποκλείονταν από τα Ελευσίνια Μυστήρια και υπήρξαν χιλιάδες μυημένοι. Όμως οι ανώτερες διδαχές παραδίδονταν μόνον σε έναν περιορισμένο αριθμό μυημένων οι οποίοι εξ αιτίας της ανώτερης πνευματικότητάς τους, επιδείκνυαν ισχυρή αντιληπτικότητα στις θεμελιώδεις βασικές διδαχές.

Ο Σωκράτης αρνήθηκε να μυηθεί στα Ελευσίνια Μυστήρια, διότι γνωρίζοντας τις αρχές τους χωρίς να είναι μέλος τους, συνειδητοποίησε ότι η συμμετοχή του θα του σφράγιζε το στόμα. Τα Μυστήρια βασίζονταν σε σπουδαίες και αιώνιες αλήθειες και αυτό επιβεβαιώνεται από τον σεβασμό που τους αποδιδόταν από τους σημαντικούς πνευματικούς ανθρώπους τους αρχαίου κόσμου.

Τα ενδύματα που έφεραν οι υποψήφιοι προς μύηση διατηρούνταν για πολλά χρόνια και πίστευαν ότι κατείχαν σχεδόν ιερές ιδιότητες. Όπως ακριβώς η ψυχή δεν έχει ένδυμα άλλο από τη σοφία και την αρετή, έτσι και οι υποψήφιοι, οι οποίοι ως τότε δεν κατείχαν την αληθινή γνώση, παρουσιάζονταν στα Μυστήρια γυμνοί φέροντας στην αρχή το δέρμα ενός ζώου και κατόπιν ένα ειδικά αφιερωμένο ένδυμα για να συμβολίσουν τις φιλοσοφικές διδαχές που δέχθηκαν από τον μυσταγωγό.

ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΤΗΣ ΠΕΣΡΕΦΟΝΗΣ 

Κατά την διάρκεια της μύησης ο υποψήφιος περνούσε μέσα από δυο πύλες. Η πρώτη ήταν κατωφερής, οδηγούσε προς τους κατώτερους κόσμους και συμβόλιζε την γέννηση του στην άγνοια. Η δεύτερη οδηγούσε προς τα άνω σε μια αίθουσα άπλετα φωτισμένη από αόρατες λάμπες και στην οποία βρισκόταν το άγαλμα της Δήμητρας. Η αίθουσα αυτή συμβόλιζε τους ανώτερους κόσμους ή την διαμονή του Φωτός και της Αλήθειας. Ο Στράβων επιβεβαιώνει ότι ο μεγάλος ναός της Ελευσίνας ήταν χωρητικότητας μεταξύ είκοσι και τριάντα χιλιάδων ατόμων. Η ακόλουθη παράγραφος από τον Πορφύριο παρουσιάζει με τον πλέον κατάλληλο τρόπο τον Ελευσινιακό συμβολισμό:

"Ο Θεόςς είναι μια φωτεινή αρχή, που κατοικεί στο μέσον του λεπτότερου πυρός, παραμένει δια παντός αόρατος για τα μάτια εκείνων που δεν έχουν αναγάγει τους εαυτούς τους πάνω από την υλική ζωή.

Υπ'αυτήν την έννοια, η όψη των διάφανων σωμάτων, όπως το κρύσταλλο, το παριανό μάρμαρο ακόμη και το ελεφαντοστούν, φέρνει στο νου την ιδέα του θεϊκού φωτός, όπως η όψη του χρυσού συνδέεται με την ιδέα της αγνότητας αφού ο χρυσός δεν μπορεί να κηλιδωθεί.

Ορισμένοι θεώρησαν πως ένας μαύρος βράχος συμβόλιζε το αόρατον της θεϊκής ουσίας. Για να εκφραστεί η ανώτατη αιτία, η θεότητα αναπαρίστατο με ανθρώπινη μορφή, και απείρου κάλλους, αφού ο Θεός είναι η πηγή της ωραιότητας, διαφορετικών ηλικιών και συμπεριφορών, καθισμένη ή όρθια του ενός ή του άλλου φύλου, σαν παρθένος ή νεαρός άνδρας, σαν σύζυγος ή σαν νύφη, σημειώνοντας έτσι όλες τις μορφές και τις διαβαθμίσεις. Κάθε λαμπρό πράγμα κατά συνέπεια, αποδιδόταν στους Θεούς, η σφαίρα και κάθε σφαιρικό σώμα στο σύμπαν, στον ήλιο και στη σελήνη και μερικές φορές στην Τύχη και στην Ελπίδα. Ο κύκλος και κάθε κυκλικό σχήμα στην αιωνιότητα, στις ουράνιες κινήσεις,στους κύκλους και τις ζώνες του ουρανού. Οι τομές των κύκλων στις φάσεις της σελήνης, οι πυραμίδες και οι οβελίσκοι στην αρχή του πυρός και μέσω αυτού στους Ουράνιους Θεούς. Ο κύλινδρος τη γη, ο φαλλός και το τρίγωνο (σύμβολο της μήτρας) ορίζουν την γονιμότητα."
Τα Ελευσίνια Μυστήρια διατηρήθηκαν περισσότερο από όλα τα άλλα Μυστήρια του αρχαίου κόσμου, μέχρι και τον 4ον μ.Χ αιώνα όταν ο Θεοδόσιος (ο επονομαζόμενος Μέγας) εξολόθρευσε βίαια όλους όσους αρνήθηκαν να δεχθούν τον χριστιανισμό.

Γι'αυτή την σπουδαία φιλοσοφική σχολή ο Κικέρων είπε ότι δίδασκε στους ανθρώπους όχι μόνο πώς να ζουν, αλλά και πώς να πεθαίνουν.

πηγή: diodos.gr

ΤΕΟΝΤΟΡ ΑΝΤΟΡΝΟ - ΠΩΣ Η ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΕΞΟΝΤΩΝΕΙ ΤΟ ΑΤΟΜΟ (MINIMA MORALIA)

$
0
0
                             

Τέοντορ Αντόρνο
1903-1969

MINIMA MORALIA

Ο παραλογισμός του συστήματος και τα παράσιτά του
§1
Στο έργο του Minima Moralia [=Μικρά Ηθικά], που έγραψε στο τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, ο Αντόρνο συμπυκνώνει τους στοχασμούς του για την εποχή του και την εποχή μας με τη μορφή Αφορισμών. Το φιλοσοφικό πνεύμα των εν λόγω Αφορισμών απηχεί τη φθαρμένη ζωή, που ξεδιπλώνεται από το αδύναμο προς ριζοσπαστική δράση υποκείμενο, από την πανταχού παρούσα πολιτιστική βιομηχανία του καπιταλιστικού κόσμου, από μια ολοκληρωτικά δομημένη κοινωνία, από τις αυταπάτες της μαζικής δημοκρατίας, από τις ηθικολογικές θεωρίες ή ιδεολογίες των φαινομενικά διαφοροποιημένων πολιτικών στρατοπέδων. 

Μέσα σε τούτη την κοινωνία, ο ατομικισμός έχει λεηλατήσει κάθε δυνατότητα ή διάθεση του ατόμου για κριτική αντιπαράθεση με τον  παραλογισμό του συστήματος εξουσίας και για μια αληθινή απελευθέρωση της ύπαρξής του· η δυσαρμονία ανάμεσα στο επί μέρους, το ατομικό, και το καθολικό, το οικουμενικό, το συμπαντικό έχει παραλύσει κάθε είδους διυποκειμενική δραστηριότητα· ο απόλυτος φετιχισμός της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας απονεκρώνει, χωρίς την παραμικρή αντίσταση,  κάθε ζωντανό κύτταρο των ενεργών ακόμα μορφών ζωής. Δεσπόζουσα είναι σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης η αρνητική ολότητα. Πώς μπορεί να διαπεραστεί, έστω και κατ’ ελάχιστο, μια τέτοια ολότητα; Με τον αλληγορικό ερμηνευτικό λόγο.

Εάν λάβουμε υπόψη πως την εποχή που ο Αντόρνο έγραφε το συγκεκριμένο φιλοσοφικό κείμενο η αυθεντική  σκέψη του Μαρξ είχε σχεδόν υπονομευθεί από έναν στείρο οικονομισμό και από τον πιο βάναυσο, γραφειοκρατικό και χυδαίο υλισμό, με ορισμένες εξαιρέσεις βέβαια τον Λούκατς και άλλους διανοητές, τότε ο ως άνω αλληγορικός ερμηνευτικός λόγος αποτελούσε μια εφικτή δυνατότητα, για να αποτυπώσει ο φιλόσοφος τις τραυματικές εμπειρίες του ατόμου της μαζικής δημοκρατίας σε σχέση με τη μνημονευθείσα αρνητική ολότητα. Μια εικόνα της συντριβής της ελεύθερης ατομικότητας από την ανεξέλεγκτη δράση της πολιτικής και κοινωνικής βαρβαρότητας μας δίνει ο τρίτος Στοχασμός-Αφορισμός από το Minima Moralia που μεταφράζεται και σχολιάζεται κατά τμηματική υποενότητα στη συνέχεια.      

§2
Minima Moralia 3:
Ψάρι στο νερό
[Ι]. –Αφότου ο εκτεταμένος μηχανισμός διανομής της πάρα πολύ συγκεντρωμένης βιομηχανίας έχει αντικαταστήσει τη σφαίρα της κυκλοφορίας, η τελευταία τούτη αρχίζει μια πολύ περίεργη μετα-ύπαρξη. Ενώ η οικονομική βάση για τα μεσιτικά επαγγέλματα εξαφανίζεται, η ιδιωτική ζωή αναρίθμητων ανθρώπων μεταποιείται σε εκείνη των πρακτόρων και των μεσιτών, η σφαίρα του ιδιωτικού μάλιστα καταβροχθίζεται εξ ολοκλήρου από μια αινιγματώδη πολυπραγμοσύνη, που φέρει όλα τα γνωρίσματα του εμπορικού είδους, χωρίς στην πραγματικότητα να υπάρχει κάποια εμπορική κατάσταση.
Σχόλιο: Η σφαίρα της κυκλοφορίας από καθαρά οικονομική σφαίρα γίνεται μια σφαίρα πολυπράγμονος δραστηριότητας, όπου κυριαρχούν οι μηχανισμοί των πρακτόρων, μεταπρατών και μεσιτών. Εδώ μέσα συνθλίβεται κάθε ίχνος ιδιωτικής, προσωπικής ζωής, καθώς η τελευταία μαζοποιείται και φετιχοποιείται σε εμπόρευμα.

[ΙΙ]. Οι καταπτοημένοι, από τον άνεργο ως τη διασημότητα, που ανά πάσα στιγμή μπορεί να επισύρει την οργή εκείνων, την επένδυση των οποίων αντιπροσωπεύει, πιστεύουν ότι μπορούν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη της εκτελεστικής εξουσίας που φαντάζει ως πανταχού παρούσα μόνο με ευαισθησία, με ζήλο/αφοσίωση, με εκδούλευση, με πονηριές και κατεργαριές,  δηλαδή με ιδιότητες των εμπόρων· και σε λίγο δεν θα υπάρχει καμιά σχέση πλέον, που δεν θα απέβλεπε σε σχέσεις, καμιά παρόρμηση που δεν θα βρισκόταν υπό την εξουσία προληπτικής λογοκρισίας, προκειμένου να μην παρεκκλίνει από το αποδεκτό/ το αρεστό [στην εκτελεστική εξουσία]. Η έννοια των σχέσεων, μια κατηγορία της μεσίτευσης και της κυκλοφορίας, ποτέ δεν ευδοκίμησε στην πραγματική σφαίρα της κυκλοφορίας, στην αγορά, αλλά σε κλειστές ιεραρχίες μονοπωλιακού είδους.
Σχόλιο: Τα άτομα, με την αντίστοιχη κοινωνική τους μοίρα [=άνεργοι] ή τον αντίστοιχο ρόλο [=διασημότητες] μετατρέπονται σε φοβισμένεςκατατρομαγμένες υπάρξεις, καθότι καθορίζονται από αδιόρατες και ανέμπιστες εξουσίες, πρόθυμες πλέον να γίνουν «ροδίτσες και βιδίτσες» αυτών των εξουσιών. Η διανθρώπινη σχέση τώρα έχει χάσει κάθε πρωταρχική της ζωτικότητα και εκφυλίζεται σε υπολογιστική σχέση. Στη βάση αυτών των υπολογιστικών σχέσεων οικοδομείται το κλειστό σύστημα των ιεραρχιών, που μονοπωλεί κάθε άλλη σχέση και δραστηριότητα.

[ΙΙΙ]. Τώρα που ολόκληρη η κοινωνία γίνεται ιεραρχική, οι αδιαφανείς σχέσεις κολλούν παντού, ακόμη κι εκεί που εννοούσε να υπάρχει η επίφαση της ελευθερίας. Ο παραλογισμός του συστήματος δεν εκφράζεται λιγότερο στην παρασιτική ψυχολογία των επί μέρους ατόμων απ’ ό,τι στην οικονομική τους μοίρα. Παλιότερα, όταν εξακολουθούσε να υπάρχει κάτι σαν εκείνο τον δυσφημισμένο αστικό διαχωρισμό ανάμεσα στο επάγγελμα και την ιδιωτική ζωή, που διακαώς σχεδόν θα επιθυμούσε κανείς τώρα να αναπολήσει, όποιος επιδίωκε συγκεκριμένους σκοπούς στην ιδιωτική σφαίρα, τον περιεργάζονταν με καχυποψία σαν ένα άξεστο παρείσακτο. Σήμερα, όποιος ασχολείται με κάτι ιδιωτικό, χωρίς έναν ευδιάκριτο σκοπό, περνάει για αλαζόνας, ξένος και ανοίκειος. Όποιος δεν «θέλει» τίποτε, δηλ. δεν θέλει, δεν επιθυμεί να κάνει κάτι, είναι σχεδόν ύποπτος: κανένας δεν εμπιστεύεται κάποιον άλλο, πως θα μπορούσε να του παρασταθεί για να τα βγάλει πέρα, χωρίς να νομιμοποιείται με ανταπαιτήσεις.
Σχόλιο: Τα πάντα –συναισθήματα, ευαισθησίες, ελευθερία βούλησης και σκέψης, σχέσεις κ.λπ.– υποτάσσονται στο κλειστό και απρόσωπο σύστημα υπό το άγρυπνο βλέμμα της αδιαφάνειας και της μαζικής εθελοδουλείας. Ο παραλογισμός του δεν εντοπίζεται μόνο στο ότι επιφέρει οικονομικές ανισότητες με αντίστοιχες εξαθλιώσεις στα άτομα, αλλά και στο γεγονός ότι έχει μετατρέψει μυριάδες από αυτά σε παρασιτικά όντα, τα οποία με τη σειρά τους αναπαράγουν τον φαύλο κύκλο ως λειτουργικά-πειθήνια όργανα μιας μυστικοποιημένης εξουσίας. Οι σχέσεις έχουν πια μεταποιηθεί σε ανταλλακτικές: ο καθένας σκέπτεται το ίδιον όφελος· κάθε μορφή συμπαράστασης, ενσυναίσθησης, αλληλεγγύης απαιτεί τα ανταλλάγματά της.

[ΙV]. Αναρίθμητοι κάνουν επάγγελμά τους, [δηλαδή ρυθμίζουν τη διαβίωσή τους με βάση], μια κατάσταση, που προκύπτει από την κατάλυση του επαγγέλματος. Αυτοί είναι οι ευγενείς άνθρωποι, οι αρεστοί, που είναι φίλοι με όλους, οι δίκαιοι, που συγχωρούν κάθε είδους προστυχιά ως ανθρώπινη και αδέκαστα αποκλείουν από την κοινωνία, ως συναισθηματική, κάθε μη συμμορφωμένη προς τα πρότυπά της παρόρμηση. Είναι απαραίτητοι, χάρη στο ότι γνωρίζουν όλα τα κανάλια και τους μηχανισμούς της εξουσίας, μαντεύουν τις πιο μυστικές ετυμηγορίες της και ζουν από την επιδέξια διάδοσή τους.
Σχόλιο: Ο μαζικός χαρακτήρας της αστικής κοινωνίας δεν επιφυλάσσει κάποια σχετική αφύπνιση των μαζών. Απεναντίας φέρνει στο προσκήνιο, καθιστά κυριολεκτικά κυρίαρχες, ευρείες μάζες επιτήδειων ανθρώπων, που επανδρώνουν τους πολυπλόκαμους μηχανισμούς και φροντίζουν, με ένα κατ’ επίφαση ήθος και με κίβδηλους κώδικες ηθικής,  για την αντι-ανθρώπινη λειτουργία των εν λόγω μηχανισμών. Δεν γνωρίζουν τίποτε άλλο πέρα από έναν, ταιριαστό στην κοινωνικο-πολιτική τους αυτο-υποδούλωση, βάναυσο  καθωσπρεπισμό, που συνεπάγεται ευθέως την κατάπνιξη κάθε ατομικής αυτενέργειας. Έτσι εξελίσσονται σε αναπόσπαστο  τμήμα κυρίαρχης τάξης πραγμάτων και μάλιστα πολύ «ικανό» για τη διάδοση της μαζικής κουλτούρας, για την εδραίωση επομένως της πιο βάρβαρης  αντιπνευματικότητας, που δεν αφήνει περιθώρια στην αυτενέργεια των ελεύθερων ατόμων να θέτει υπό αμφισβήτηση τον φαύλο κόσμο τους.  

[V]. Αυτούς τους συναντάμε σε όλα τα πολιτικά στρατόπεδα, ακόμη κι εκεί, όπου η απόρριψη του συστήματος λογίζεται αυτονόητη και γι’ αυτό έχει αναπτύξει έναν χαλαρό και πανούργο κομφορμισμό που τις ταιριάζει. Συχνά κερδίζουν τη συμπάθεια των ανθρώπων χάρη σε μια ορισμένη «καλοκαγαθία», μια συμπάσχουσα συμπαράσταση στη ζωή των άλλων: η ανιδιοτέλεια ως κερδοσκοπία. Είναι έξυπνοι, πνευματώδεις, ευαίσθητοι και ευέλικτοι: έχουν ξαναγυαλίσει το παλιό εμπορικό πνεύμα με τα επιτεύγματα της κάθε φορά προχθεσινής ψυχολογίας. Είναι ικανοί για όλα, ακόμη και για αγάπη, αλλά πάντοτε άπιστοι. Δεν απατούν από ενστικτώδη ορμή, αλλά από μια αρχή: ακόμη και την αξία του ίδιου του εαυτού τους την μετρούν ως κέρδος, το οποίο δεν επιθυμούν να μοιραστούν με κανέναν άλλο. Με το πνεύμα τούς συνδέει εκλεκτική συγγένεια και μίσος: για αυτούς που σκέπτονται είναι ένας πειρασμός, αλλά και οι χειρότεροι εχθροί τους. Γιατί είναι αυτοί που έξυπνα σφετερίζονται και ατιμάζουν και τις τελευταίες ακόμα εστίες της αντίστασης, τις ώρες  που μένουν ακόμα ελεύθερες από τις αξιώσεις του   μηχανισμού. Ο καθυστερημένος ατομικισμός τους δηλητηριάζει ό,τι ίσως ακόμα απομένει από το άτομο.
Σχόλιο: Διερωτάται ο Αντόρνο: σε ποιους πολιτικούς χώρους «ευδοκιμούν» τέτοια παρασιτικά όντα; Και απαντά: σε όλους, μηδέ εξαιρουμένων και εκείνων των πολιτικών χώρων που λεκτικά στρέφονται ενάντια στο σύστημα. Σε τέτοιους χώρους συνήθως επωάζεται ο πιο δόλιος και μη αντιμετωπίσιμος δηλητηριασμός της μαζικής συνείδησης: αντικαθιστούν την αυθεντικά ριζοσπαστική δράση με αντικαπιταλιστική ρητορεία, ενώ στην πράξη εργάζονται με ζήλο για τη διατήρηση των ιεραρχικών δομών της καπιταλιστικής εξουσίας, αλλά υπό τη δική τους διαχείριση. Ο Αντόρνο εδώ έχει υπόψη του και τις ένοχες πολιτικές όλων των πολιτικών παρατάξεων της Γερμανίας, που με την ανοχή τους, αλλά και με μια έμμεση σύμπραξη, διευκόλυναν αντικειμενικά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, χωρίς βέβαια να φείδονται αντιφασιστικής και αντικαπιταλιστικής ρητορείας. Εν τέλει τα άτομα με την παρασιτική ψυχολογία δεν έχουν καμιά πατρίδα ιδεών και αρχών: προσφέρουν αναίσχυντα τις εκδουλεύσεις τους σε κάθε πολιτικό χώρο. Τέτοιες εμπειρίες που μας περιγράφει ο Αντόρνο εδώ αποτελούν το σήμα κατατεθέν στα πολιτικά στρατόπεδα της Ελλάδας και μάλιστα σε εκείνα που ανέξοδα ρητορεύουν αντικαπιταλιστικά, αλλά στην πράξη καθιστούν την αναρρίχησή τους στην εξουσία στιλπνό αντικείμενο αγοραπωλησίας.

πηγή: hegel-platon.blogspot.gr

Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΟΥΜΕΡΙΩΝ

$
0
0


Η σφραγίδα αυτή είναι έργο των Σουμερίων (2550 π.Χ) και ανάμεσα στους δύο θεούς αριστερά βλέπουμε το ηλιακό μας σύστημα. Όλοι οι πανάρχαιοι πολιτισμοί έχουν μια κοινή βάση, μια κοινή προέλευση της μυθολογίας, η οποία φέρει μαζί της μια κοινή αλήθεια. Δεν υπάρχει αρχαίος λαός χωρίς μυθολογία. Κάθε λαός χρησιμοποιεί τα δικά του σύμβολα και τις δικές του σημειωτικές παραστάσεις για να κωδικοποιήσει την ίδια αλήθεια.


O αρχαιολόγος S.K.CHATTERGI στο κεφάλαιο του περίφημου βιβλίου του "Ιστορία και πολιτισμός του Ινδικού λαού"όχι μονάχα παραδέχεται τη μεγάλη μετανάστευση από τα νησιά του Αιγαίου με επίκεντρο τη νήσο Κρήτη, αλλά επιμένει στην καταγωγή του ινδικού λαού από τους "προέλληνες"του Αιγαίου. Ένας Ινδός αρχαιολόγος αναζητώντας παλιούς ναούς βουδικούς στο Πακιστάν το 1922, βρήκε στον ένα μετά τον άλλο έξι σφραγιδόλιθους με εικονογραφική ανάγλυφη παράσταση, τέλειας τέχνης. Μην κατορθώνοντας να ερμηνεύσει αυτούς αποτείνεται στον ανατολιστή αρχαιολόγο SIR JOHN MARSHAL, στο οποίο παρέδωσε τα ευρήματα του. Στα 1925 έγινε  γνωστό, ότι κάποια σχέση ανάμεσα σ'αυτούς τους δακτυλιόλιθους πρέπει να υπάρχει, με την εικονογραφική παράσταση του Δίσκου της Φαιστού.


ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΟΥΜΕΡΙΩΝ ΕΔΩ:Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΟΥΜΕΡΙΩΝ

Η ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ

$
0
0


Η επιστήμη ακολουθεί τον ασφαλή δρόμο του ορθού λόγου, της παρατήρησης και του πειράματος. Τι γίνεται όμως όταν η ίδια διαπιστώσει ότι πρέπει να μεταβάλει ακόμα και τους μεθόδους, τις διαδικασίες που ίσως μπορεί να αντιβαίνουν αυτονόητες αρχές που καθόριζαν τα θεμέλιά της. Το κεφάλαιο της Σύγχρονης Μυστικιστικής Κβαντικής Φυσικής (το τελευταίο του κειμένου) είναι το έναυσμα για να σκεφθούμε την αθανασία και αιωνιότητα του ανθρώπινου νου. 

Τον 17ο αιώνα ο Γάλλος φιλόσοφος Καρτέσιος έθεσε τα θεμέλια του φιλοσοφικού ∆υισμού διαχωρίζοντας το νου από το σώμα. Μετά από δυο περίπου αιώνες ο ∆ιαφωτισμός, ακολουθούμενος από τον Εμπειρισμό και τον Αναγωγισμό, οδήγησαν τους επιστήμονες στην αντίθετη ακριβώς κατεύθυνση: Απορρίπτοντας την ύπαρξη κάθε πράγματος που δεν μπορούσε να αποδειχθεί πειραματικά, οι επιστήμονες διακήρυξαν ότι η σκέψη και η συνείδηση θα εξηγηθούν κάποια μέρα σαν απλές λειτουργίες του εγκεφάλου. Το ότι ο νους παρέμενε ακόμα ένα μυστήριο, οφειλόταν απλά στο ότι δεν καταλαβαίναμε ακόμα αρκετά καλά τον εγκέφαλο. Η φιλοσοφική αυτή άποψη ονομάστηκε Μονισμόςκαι αποτέλεσε στο εξής το βασικό μοντέλο της επιστήμης στην έρευνά της για τον εγκέφαλο και τις νοητικές (και ψυχικές) λειτουργίες.
Το μονιστικό μοντέλο κυριαρχεί σήμερα σχεδόν απόλυτα στη βιολογία, τη νευροφυσιολογία και τη ψυχολογία, συνεπικουρούμενο από τα φιλοσοφικά συστήματα του υλισμού, εμπειρισμού, αναγωγισμού και φυσιοκρατίας. Η τελευταία δέχεται σαν μοναδική αρχή για την εξήγηση όλων των φαινομένων τη φυσική ύλη και αντιτίθεται επομένως σθεναρά στην ύπαρξη κάθε μεταφυσικής, πνευματικής ή υπερφυσικής αρχής.
Όπως παρατηρεί ο νευροφυσιολόγος Άντριου Μπράουν στο βιβλίο του Πώς να Φτιάξεις μια Ψυχή:
Αυτό που συμβαίνει στο νου, εξαρτάται από αυτό που συμβαίνει στον εγκέφαλο. Αυτό που συμβαίνει στον εγκέφαλο, εξαρτάται από φυσικούς νόμους. Εάν γνωρίζεις συνεπώς την κατάσταση του εγκεφάλου οποιαδήποτε στιγμή, μπορείς να προβλέψεις την επόμενη κατάστασή του, και τη μεθεπόμενη κ.ο.κ. Η ελεύθερη βούληση αποτελεί έτσι μια ψευδαίσθηση. Εάν ξέραμε αρκετά, θα μπορούσαμε να δούμε ότι όλες οι καταστάσεις του νου μας εξαρτώνται πλήρως από τη φυσική, υποκείμενη σε φυσικούς νόμους, πραγματικότητα του εγκεφάλου μας.
Και ο ∆ρ. Καρλ Τζάνσεν προσθέτει:
Τα δραματικά αποτελέσματα στο νου από τη δράση των παραισθησιογόνων ουσιών στον εγκέφαλο, αποτελέσματα που μπορούν να περιλαμβάνουν βαθιές θρησκευτικές εμπειρίες, προσφέρουν μια επιπλέον μαρτυρία για την εξάρτηση του νου από τα νευροχημικά και νευροηλεκτρικά γεγονότα. Η διάσταση όμως στην οποία υπάρχει ο ίδιος ο νους παραμένει ένα μυστήριο…
the_trapped_soul_by_motherearth
Επιστημονικές Ενστάσεις Εναντίον της Ύπαρξης της Ψυχής
Η αδυναμία του σώματος και του μυαλού στη βρεφική ηλικία είναι ανάλογες. Το ίδιο η δύναμή τους στην ενηλικίωση, η συμπαθητική τους διαταραχή στην ασθένεια και η κοινή, βαθμιαία αποσύνθεσή τους στη γεροντική ηλικία. Το επόμενο βήμα φαίνεται αναπόφευκτο: η κοινή διάλυσή τους στο θάνατο (Ντέιβιντ Χιουμ, 18ος αιώνας)
Οι επιστήμονες διαθέτουν σήμερα πολλά ισχυρά εργαλεία για να ερευνήσουν τα νοητικά φαινόμενα. Μπορούν να παρακολουθήσουν ολόκληρο τον εγκέφαλο σε λειτουργία ή να κοιτάξουν μέσα στο κεφάλι ενός ατόμου όταν μαθαίνει ή απαγγέλλει ένα ποίημα. Μπορούν να παρακολουθήσουν με μικροηλεκτρόδια και τους παραμικρούς ηλεκτρικούς παλμούς ανάμεσα σε δυο ξεχωριστά νευρικά κύτταρα. Μπορούν ακόμα να παρακολουθήσουν τις επιδράσεις ειδικών γονιδίων και νευρομεταβιβαστών πάνω στη λειτουργία του εγκεφάλου και να δημιουργήσουν με ισχυρούς υπολογιστές διάφορα μοντέλα για τα νευρικά φαινόμενα. Παρόλα αυτά συνεχίζουν να μην μπορούν να εξηγήσουν το φαινόμενο της υποκειμενικής συνείδησης.
Ο νευροφυσιολόγος Ντέιβιντ Τσάλμερς, που έχει ασχοληθεί και με τη τεχνητή νοημοσύνη, χαρακτηρίζει την ανακάλυψη των εγκεφαλικών προτύπων της σκέψης σαν το εύκολο πρόβλημα και το γιατί εμφανίζεται η συνείδηση μέσα από μια φυσική διαδικασία σαν το δύσκολο πρόβλημα. Το βαθύ επομένως ερώτημα για τον Τσάλμερς είναι «γιατί οποιοδήποτε φυσικό σύστημα, μηχανή ή ζώο σχετίζεται με τη συνείδηση». Και επισημαίνει: «Οι εγκέφαλοι όμως το έκαναν, γιατί λοιπόν να μην το κάνουν και οι μηχανές;» Γιατί δηλαδή να μην μπορούμε να κάνουμε έναν υπολογιστή να σκέφτεται, να αισθάνεται και να γνωρίζει τον εαυτό του, να έχει με άλλα λόγια «ψυχή»;
Ο φιλόσοφος Νταν Ντένετ έχει επινοήσει ένα από τα κλασσικά πειράματα σκέψης της τεχνητής νοημοσύνης: την αντικατάσταση ενός φυσικού εγκεφάλου από έναν ομοιόμορφο ακριβώς εγκέφαλο, φτιαγμένο όμως από κάτι διαφορετικό (π.χ. από πυρίτιο). Κύτταρο προς κύτταρο, κομμάτι προς κομμάτι όλοι οι νευρώνες αντικαθίστανται από πυρίτιο. Κάθε κομμάτι πυριτίου θα έχει τις ίδιες ακριβώς συνδέσεις και συμπεριφορά με το κύτταρο που αντικαθίσταται. Θα εξαφανιζόταν τότε η υποκειμενική συνείδηση του ατόμου;
soul-searchingΟ Άντριου Μπράουν απαντά σε αυτό το ερώτημα ως εξής:
Κανείς δεν έχει ανακαλύψει ακόμα τίποτα το μαγικό για το τρόπο που αποστέλλουν σήματα μεταξύ τους οι νευρώνες στον εγκέφαλο. Είναι πολύ πολύπλοκος, αλλά είναι μόνο χημικές ουσίες και ηλεκτρισμός. Μπορούμε να τον μετρήσουμε και να τον μιμηθούμε. Αυτό έχει ήδη γίνει περιφερειακά στον εγκέφαλο. Υπάρχει μια θεραπεία για τη κωφότητα που αντικαθιστά ένα ελαττωματικό νεύρο με ένα σύστημα κυκλωμάτων. Ήδη σκεπτόμαστε θεραπείες για την τυφλότητα που θα αντικαθιστούσαν το μάτι με μια κάμερα τηλεόρασης. Γιατί να μην αντικαταστήσουμε λοιπόν έναν ολόκληρο εγκέφαλο και να δείξουμε έτσι ότι το πυρίτιο μπορεί να υποστηρίξει τη συνείδηση όπως ακριβώς και ο άνθρακας;
Ο Ντένετ συμπεραίνει τελικά ότι το δύσκολο πρόβλημα, όπως το ορίζει ο Τσάλμερς, δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια οφθαλμαπάτη. Όταν θα έχουν λυθεί όλα τα «εύκολα» προβλήματα για το πώς επεξεργάζεται τις πληροφορίες ο εγκέφαλος, θα ανακαλύψουμε ότι το «δύσκολο πρόβλημα» έχει απλά εξαφανισθεί. Ο Ντένετ, όπως και οι οπαδοί της λεγόμενης «ισχυρής τεχνητής νοημοσύνης», είναι γνωστοί για προφανείς λόγους και σαν ζόμπι. Είναι σίγουροι ότι η συνείδηση θα αποδειχθεί τελικά ότι δεν είναι τίποτα άλλο από ένα σύνολο απλών μαθηματικών επεξεργασιών των πληροφοριών.
Από τη μεριά του ο Ντάνυ Χίλις, ιδρυτής των Thinking Machines, μιας από τις πρώτες επιτυχείς εταιρίες παράλληλης επεξεργασίας, προτείνει την παρακάτω ιδέα:
Φαντασθείτε κάτι σαν το Ίντερνετ, πολλαπλασιασμένο 100 φορές και φαντασθείτε όλες τις μηχανές σε αυτό να ανταλλάσσουν προγράμματα και ότι χρησιμοποιείτε αυτά τα προγράμματα για να σχεδιάσετε ένα σύστημα το οποίο θα έτρεχε όχι σε μια μόνο μηχανή, αλλά σε ολόκληρο το δίκτυο -τότε νομίζω ότι θα έχετε την εικόνα ενός πράγματος που μπορεί να είναι αρκετά πολύπλοκο για να είναι συνειδητό.
Και προσθέτει:
Μόλις το κάνετε αυτό, είναι ευκολότερο να δεχθείτε την ιδέα μιας συνειδητής μηχανής. Νομίζω ότι οι άνθρωποι που απορρίπτουν την ιδέα ότι οι μηχανές μπορούν να είναι συνειδητές το κάνουν όχι γιατί υπερεκτιμούν τα θαύματα της συνείδησης, αλλά γιατί υποτιμούν τις ικανότητες των μηχανών. Πολλά από τα επιχειρήματα εναντίον των σκεπτόμενων μηχανών είναι απλώς υπερβολές και διαστρεβλώσεις.
Η δυνατότητα να αποδίδουμε διάφορα νοητικά χαρακτηριστικά σε ειδικές περιοχές του εγκεφάλου, αποτελεί, σύμφωνα με το φιλόσοφο Keith Augustine, μια ισχυρή ένδειξη ότι «τα νοητικά φαινόμενα παράγονται από το ίδιο τον εγκέφαλο απ’ ό,τι από μια άυλη ψυχή που χρησιμοποιεί τον εγκέφαλο για να ελέγχει απλώς το σώμα».
Ένα άλλο επιχείρημα είναι η δημιουργία δύο ξεχωριστών μυαλών που λειτουργούν συγχρόνως σε ένα σώμα, με την αποκοπή του τυλώδους σώματος που συνδέει το αριστερό με το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου (π.χ. για τον περιορισμό των επιληπτικών κρίσεων). Το αποτέλεσμα αυτής της επέμβασης είναι ο σχηματισμός δύο νοητικών συστημάτων, το καθένα με ανεξάρτητα νοητικά χαρακτηριστικά. ∆ιάφορα ψυχολογικά τεστ επιβεβαιώνουν την ύπαρξη δυο ρευμάτων συνείδησης, φανερά ασυνείδητο το ένα του άλλου. Σε μια τέτοια περίπτωση ένας από τους ασθενείς παραπονέθηκε ότι μερικές φορές όταν αγκάλιαζε τη γυναίκα του, το αριστερό του χέρι την έδιωχνε μακριά.
soul-inΟ Keith Augustine παρατηρεί:
Εάν ο νους ήταν μια αδιαίρετη άυλη ουσία που μπορούσε να υπάρχει ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο, τότε δε θα έπρεπε να μπορούμε να δημιουργήσουμε (με αυτό το τρόπο) δυο μυαλά. Ούτε θα έπρεπε το μυαλό να επηρεάζεται από οποιαδήποτε επέμβαση στον εγκέφαλο. Εάν ίσχυε ο Καρτεσιανός δυϊσμός, η μόνη επίδραση που θα μπορούσε να είχε η βλάβη του εγκεφάλου θα ήταν να εξουδετερώσει την ικανότητα του νου (ή ψυχής) να ελέγχει το σώμα, αλλά ο ίδιος ο νους θα παρέμενε ανέπαφος.
Ή όπως το θέτει ο Μπάγιερ Μπεγιερστάιν: "Εάν υπάρχει ένας «ελεύθερα επιπλέων» νους, γιατί δεν μπορεί να διατηρήσει την ενότητα της συνείδησης, παρέχοντας ένα κανάλι πληροφορίας ανάμεσα στα δυο αποσυνδεδεμένα ημισφαίρια;»
Και ο Keith Augustine προσθέτει:
Μία από τις βασικές φιλοσοφικές αντιρρήσεις εναντίον του δυισμού είναι η δυσκολία να φαντασθούμε με ποιο τρόπο θα μπορούσε να αλληλεπιδρά ένας μη φυσικός νους με το σώμα, ή να κατοικεί σε αυτό, εφόσον, εξ’ ορισμού, αυτός δεν καταλαμβάνει χώρο. Παρόλο που ο βασικός λόγος για την παρακμή του δυισμού ήσαν οι συντριπτικές μαρτυρίες της νευροφυσιολογίας, η θεωρία της σχετικότητας προσφέρει ένα ακόμα ισχυρό επιχείρημα εναντίον του. Σύμφωνα με το δυϊσμό ο νους υπάρχει στο χρόνο (εφόσον οι νοητικές καταστάσεις μεταβάλλονται), αλλά όχι στο χώρο (αφού είναι μη υλικός). Σύμφωνα όμως με τη θεωρία της σχετικότητας ο χώρος και ο χρόνος είναι απλά οι δυο διαφορετικές όψεις ενός μοναδικού ενιαίου χωρόχρονου. Εάν πάρουμε λοιπόν στα σοβαρά τη θεωρία της σχετικότητας, και υπάρχουν πολλοί εμπειρικοί λόγοι για να το κάνουμε, οποιαδήποτε οντότητα υπάρχει στο χρόνο θα πρέπει να υπάρχει επίσης στο χώρο και αντιστρόφως. Εναλλακτικές ερμηνείες που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ενός φυσικού αστρικού σώματος που καταλαμβάνει χώρο, διαφεύγουν από αυτό το επιχείρημα, αλλά είναι πολύ παράλογες εφόσον μια τέτοια οντότητα θα πρέπει να μπορεί να ανιχνευθεί, πράγμα που δεν έχει γίνει ποτέ.
connecting_with_my_soulΟ Μπάρυ Μπεγιερστάιν παρουσιάζει πέντε βασικές εμπειρικές μαρτυρίες που υποστηρίζουν την εξάρτηση της συνείδησης από τον εγκέφαλο:
Πρώτη είναι η φυλογενετική μαρτυρία που αναφέρεται στην εξελικτική σχέση ανάμεσα στην πολυπλοκότητα του εγκεφάλου και στα γνωστικά χαρακτηριστικά ενός είδους: Όσο μεγαλύτερο είναι το μέγεθος του εγκεφάλου και του εγκεφαλικού φλοιού ενός ζώου σε σχέση με το σώμα του και όσο μεγαλύτερη είναι η πολυπλοκότητά τους, τόσο ανώτερη και πιο ευφυής είναι η μορφή ζωής. ∆εύτερη είναι η μαρτυρία της ανάπτυξης, ότι δηλαδή οι νοητικές ικανότητες εμφανίζονται με την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Η αποτυχία στην ανάπτυξη του εγκεφάλου εμποδίζει τη νοητική ανάπτυξη. Τρίτη είναι η κλινική μαρτυρία που περιλαμβάνει τις περιπτώσεις εγκεφαλικής βλάβης που προκύπτουν από ατυχήματα, τοξίνες, ασθένειες και κακή διατροφή, οι οποίες καταλήγουν συχνά σε μη αντιστρεπτές απώλειες των νοητικών λειτουργιών. Εάν ο νους μπορούσε να υπάρχει ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο, γιατί να μην μπορούσε να αντισταθμίσει τις απωλεσθείσες ικανότητες όταν πεθάνουν τα εγκεφαλικά κύτταρα μετά την εγκεφαλική βλάβη; Τέταρτο είναι η ισχυρότερη πειραματική μαρτυρία για την εξάρτηση νου – εγκεφάλου που προέρχεται από τα πειράματα της νευροφυσιολογίας. Οι νοητικές καταστάσεις σχετίζονται με εγκεφαλικές καταστάσεις. Η ηλεκτρική ή χημική διέγερση του ανθρώπινου εγκεφάλου προκαλεί αντιλήψεις, αναμνήσεις, επιθυμίες και άλλες νοητικές καταστάσεις. Τέλος η εμπειρική μαρτυρία συνίσταται στην επίδραση διαφόρων φαρμάκων που επηρεάζουν προβλέψιμα τις νοητικές καταστάσεις.
Από την άλλη μεριά η ανάμνηση είναι ουσιαστική για την αίσθηση της ταυτότητας. Η ηλεκτρική όμως ή χημική διέγερση του εγκεφάλου μπορεί να εμποδίσει το σχηματισμό νέων μνημών και να προκαλέσει απώλεια μνήμης για συμβάντα που συνέβησαν μέχρι πριν από τρία χρόνια. Οι νευροφυσιολόγοι έχουν συγκεντρώσει αρκετές ενδείξεις ότι τα ίχνη της μακρόχρονης μνήμης εξαρτώνται (και αποτελούνται ίσως) από μεταβολές στις δυνάμεις των συναπτικών συνδέσεων μεταξύ των νευρώνων. 
Όπως παρατηρεί ο Κόρλις Λαμόντ:
Η σωστή λειτουργία της μνήμης εξαρτάται από τα συνειρμικά πρότυπα που είναι αποθηκευμένα σα μόνιμα δομικά εγγράμματα μέσω του τρόπου των αλληλονευρωνικών συνδέσεων….είναι δύσκολο, πέρα από κάθε μέτρο, να καταλάβουμε πώς θα μπορούσαν αυτά να επιβιώσουν μετά την καταστροφή του ζωντανού εγκεφάλου στον οποίο είχαν αρχικά τη θέση τους.
Ένα ακόμα ισχυρό επιχείρημα για την εξάρτηση νου-εγκεφάλου προέρχεται από τα αποτελέσματα των «εγκεφαλικών βηματοδοτών», οι οποίοι διεγείρουν ηλεκτρικά την παρεγκεφαλίδα στους εγκεφάλους των ψυχωτικών. Οι Τζούντιθ Χούπερ και Ντικ Τέρεσι αναφέρουν τη περίπτωση ενός ασθενούς, πρώην φυσικού, που έπασχε από κατάθλιψη και ενοχλούνταν από διάφορες εσωτερικές φωνές που τον προέτρεπαν να πνίξει τη γυναίκα του. Όταν πήρε ένα βηματοδότη, οι δαιμονικές φωνές εξαφανίσθηκαν, μαζί με τη μόνιμη κατάθλιψή του. Κάποια όμως στιγμή τα καλώδια έσπασαν και για μια ακόμη φορά η γυναίκα του απειλήθηκε με στραγγαλισμό. Όταν αυτά επιδιορθώθηκαν, ο ασθενής γιατρεύτηκε για μια ακόμη φορά.
Από την άλλη μεριά μεταβάλλοντας τη χημεία του εγκεφάλου μπορούμε να προκαλέσουμε δραστικές μεταβολές στη προσωπικότητα του ατόμου. Η σχιζοφρένεια και η νόσος Αλτσχάιμερ είναι σημαντικά παραδείγματα για την εξάρτηση νου – εγκεφάλου. Εάν πάλι σκέπτεστε να αυτοκτονήσετε, αρκεί να πάρετε ένα συνδυασμό αγχολυτικού με τριπτοφάνη για να εξαφανιστούν όλες οι σκέψεις σας για τερματισμό της ζωής σας.
Ο Keith Augustine επισημαίνει επίσης:
Εάν ο νους εξαρτάται από τον εγκέφαλο σε όλη τη διάρκεια της ζωής, τότε με κάθε βεβαιότητα εξαρτάται από τον εγκέφαλο και όταν πλησιάζει ο θάνατος. Το γεγονός μόνο ότι ο ανθρώπινος οργανισμός πλησιάζει στο θάνατο δεν μπορεί να μετασχηματίσει ξαφνικά το νου σε μια ανεξάρτητη οντότητα που δε χρειάζεται πια τον εγκέφαλο για να λειτουργήσει. Η εξάρτηση των νοητικών καταστάσεων από τον εγκέφαλο στη διάρκεια της ζωής υπονοεί ισχυρά ότι ο νους πεθαίνει μαζί με τον εγκέφαλο, όπως ακριβώς ένα μη αντεγραμμένο πρόγραμμα υπολογιστή παύει να υπάρχει όταν καταστραφεί ο υπολογιστής στον οποίο τρέχει. Οι μαρτυρίες έτσι για τη συνεχιζόμενη εξάρτηση της συνείδησης από τον εγκέφαλο προσφέρουν μια ισχυρή απόδειξη για την υπόθεση της εξάλειψης.
∆εν είναι όμως όλοι οι επιστήμονες τόσο σκεπτικιστές και αρνητές για το θέμα της ψυχής. Για παράδειγμα ο Τόμας Νέιγκελ υποστηρίζει ότι η συνειδητή εμπειρία είναι υποκειμενική κι επομένως δεν υποτάσσεται στην αντικειμενική επιστημονική κατανόηση. Από την άλλη μεριά ο νομπελίστας νευρολόγος Σερ Τζων Εκλς πίστευε σε μια μη – υλική όψη του ανθρώπου, την οποία ονόμαζε «αυτοσυνείδητο νου». Από την έρευνά του συμπέρανε ότι ο αυτοσυνείδητος νους βοηθούσε τον εγκέφαλο να ολοκληρώσει και εκτιμήσει τις διάφορες πληροφορίες.
angel
Η Άποψη των Βιολόγων και Ψυχολόγων
Ο Τιμ Ράντφορντ, επιστημονικός συντάκτης της εφημερίδας Γκάρντιαν, διηύθυνε μια συζήτηση ανάμεσα στο καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Ρίτσαρτν Ντώκινς, συγγραφέα του βιβλίου Το Εγωιστικό Γονίδιο και του Στήβεν Πίνκερ, καθηγητή ψυχολογίας του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης και συγγραφέα του βιβλίου Το Ένστικτο της Γλώσσας, με θέμα την ερώτηση «Σκοτώνει άραγε η Επιστήμη την Ψυχή;». Σε αυτο το ερώτημα ο Ντώκινς απάντησε ως εξής:
Το ερώτημα αυτό είναι πονηρό γιατί αναμιγνύει επιτήδεια δυο διαφορετικές σημασίες της ψυχής. Η πρώτη και παλαιότερη σημασία, την οποία πρόκειται να αποκαλέσω Ψυχή Ένα, περιγράφεται από ένα σύνολο ορισμών. Θα αναφέρω αρκετούς σχετικούς ορισμούς από το λεξικό της Οξφόρδης:
"Η αρχή της ζωής στον άνθρωπο και στα ζώα – η έμψυχη ύπαρξη».
"Η αρχή της σκέψης και της δράσης στον άνθρωπο θεωρούμενη συνήθως σαν μια οντότητα ξεχωριστή από το σώμα – το πνευματικό μέρος του ανθρώπου σε αντίθεση με το καθαρά υλικό».
"Το πνευματικό μέρος του ανθρώπου, θεωρούμενο ότι επιζεί μετά το θάνατο και ότι υφίσταται χαρά ή θλίψη σε μια μελλοντική κατάσταση».
Έτσι η Ψυχή Ένα αναφέρεται σε μια ιδιαίτερη θεωρία της ζωής. Είναι η θεωρία ότι υπάρχει κάτι μη υλικό για τη ζωή, κάποια μη φυσική ζωτική αρχή. Είναι η θεωρία σύμφωνα με την οποία ένα σώμα πρέπει να εμψυχωθεί από μια anima. Να ζωοποιηθεί από μια ζωτική δύναμη. Να ενεργοποιηθεί από κάποια μυστηριώδη ενέργεια. Να πνευματικοποιηθεί από κάποιο μυστηριώδες πνεύμα. Να γίνει συνειδητό από κάποιο μυστηριώδες πράγμα ή ουσία που ονομάζεται συνείδηση. Θα παρατηρήσετε ότι όλοι αυτοί οι ορισμοί της Ψυχής Ένα είναι κυκλικοί και μη παραγωγικοί. ∆εν είναι τυχαίο. Ο Τζούλιαν Χάξλεϋ παρομοίασε κάποτε σατιρικά το βιταλισμό με τη θεωρία ότι μια μηχανή σιδηροδρόμου δουλεύει με «σιδηροδρομική δύναμη». ∆ε συμφωνώ πάντα με αυτόν, αλλά εδώ πέτυχε διάνα το στόχο του. Με την έννοια της Ψυχής Ένα, η επιστήμη είτε έχει σκοτώσει τη ψυχή είτε είναι στη διαδικασία για να το κάνει.
Υπάρχει όμως μια δεύτερη σημασία της ψυχής, η Ψυχή ∆ύο, που ορίζεται από ένα άλλο σύνολο ορισμών του λεξικού της Οξφόρδης:
"∆ιανοητική ή πνευματική δύναμη. Υψηλή ανάπτυξη των νοητικών ικανοτήτων. Επίσης, με κάπως εξασθενημένη έννοια, βαθύ συναίσθημα, ευαισθησία».
Με αυτή την έννοια, η ερώτησή μας απόψε εάν η επιστήμη σκοτώνει τη ψυχή, εννοεί: σκοτώνει την αισθητική ευαισθησία, την καλλιτεχνική ευαισθησία, τη δημιουργικότητα; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι Όχι. Το αντίθετο. Αλλά είναι κάτι που πρέπει να ειπωθεί, γιατί πολλοί άνθρωποι, όπως μεγάλοι ποιητές….έχουν απαντήσει με ένα ισχυρό Ναι σε αυτή την ερώτηση. Την Ψυχή ∆ύο εννοούσαν ο Κητς και ο Λαμπ όταν σκέφθηκαν ότι ο Νεύτωνας είχε καταστρέψει όλη τη ποίηση του ουράνιου τόξου όταν το εξήγησε….μακριά όμως από το να σκοτώσει τη ψυχή δύο, η επιστήμη μπορεί να αποδεχθεί ο μεγαλύτερος αφυπνιστής της.
Υπάρχουν βέβαια πολλά άλυτα προβλήματα και οι επιστήμονες είναι οι πρώτοι που το παραδέχονται αυτό. Υπάρχουν όψεις της ανθρώπινης υποκειμενικής συνείδησης που είναι πολύ μυστηριώδεις. Ούτε ο Πίνκερ ούτε εγώ δεν μπορούμε να εξηγήσουμε την ανθρώπινη υποκειμενική συνείδηση…∆εν την ξέρουμε. ∆εν την καταλαβαίνουμε…
Με τη σειρά του ο Στήβεν Πίνκερ απάντησε στο ερώτημα του Ράντφορντ ως εξής:

Θα συζητήσω μια ιδέα που προκαλεί πολύ άγριες αντιδράσεις… Η ιδέα αυτή είναι ότι ο νους είναι η φυσιολογική δραστηριότητα του εγκεφάλου, ιδιαίτερα η δραστηριότητα της επεξεργασίας πληροφοριών. Ότι ο εγκέφαλος, όπως άλλα όργανα, διαμορφώνεται από τα γονίδια και με τη σειρά του το γονιδίωμα διαμορφώθηκε μέσω φυσικής επιλογής και άλλων εξελικτικών διαδικασιών…
Τρεις νέες επιστήμες θεμελιώνουν τώρα ισχυρά τις νοητικές διαδικασίες στη βιολογία μας. Η Γνωστική Νευροφυσιολογία, η προσπάθεια να συσχετίσουμε τη σκέψη, την αντίληψη και την αίσθηση με τη λειτουργία του εγκεφάλου, έχει σκοτώσει ήδη αρκετά τη Ψυχή Ένα, με την έννοια του Ρίτσαρντ. Θα πρέπει να είναι τώρα σαφές σε κάθε επιστημονικά μορφωμένο άτομο ότι δεν υπάρχει καμιά ανάγκη για ένα φάντασμα στη μηχανή…. Πολλές μαρτυρίες δείχνουν ότι ο νους είναι μια οντότητα του φυσικού κόσμου, μέρος μιας αιτιατής αλυσίδας φυσικών γεγονότων. Εάν στείλετε ένα ηλεκτρικό ρεύμα διά μέσου του εγκεφάλου, προκαλείτε στο άτομο μια ζωντανή εμπειρία. Εάν ένα μέρος του εγκεφάλου πεθάνει λόγω μιας θρόμβωσης του αίματος ή μιας διερρηγμένης αρτηρίας ή ενός τραύματος από σφαίρα, το άτομο αυτό μπορεί να χάσει την ικανότητα να βλέπει, να σκέπτεται, ή να σκέπτεται με ένα ορισμένο τρόπο και μπορεί να αλλάξει ολόκληρη η προσωπικότητά του. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει βαθμιαία όταν ο εγκέφαλος συσσωρεύσει μια πρωτείνη με το όνομα αμυλοειδή – βήτα στη τραγική ασθένεια που είναι γνωστή σα νόσος του Αλτσχάιμερ. Το άτομο – η ψυχή, εάν θέλετε – βαθμιαία εξαφανίζεται καθώς ο εγκέφαλος φθείρεται από αυτή τη φυσική διαδικασία….
Μια δεύτερη επιστήμη, η γενετική συμπεριφοράς, έχει δείξει ότι υπάρχει ένας γοητευτικός βαθμός ιδιαιτερότητας στο γονιδίωμά μας. Όλοι σας έχετε ακούσει για τις αξιοσημείωτες μελέτες των μονοζυγωτικών διδύμων που απομακρύνονται μεταξύ τους, οι οποίοι είναι σημαντικά παρόμοιοι στη διάνοια, προσωπικότητα και συμπεριφορά – ακόμα και στη γνώμη τους για τη ποινή του θανάτου και το γούστο τους για τη μουσική και την ένδυση. Και μόλις το προηγούμενο χρόνο έγιναν ανακαλύψεις γενετικών σημειωτών και σε κάποια περίπτωση γονίδια και ακόμα προϊόντα γονιδίων συσχετισμένα με νοητικά χαρακτηριστικά όπως η νοημοσύνη, η γνώση του χώρου, ο έλεγχος της ομιλίας, η επιθυμία για την αναζήτηση αίσθησης και η τάση υπερανησυχίας.
Η τρίτη επιστήμη που συνδέει το νου με τη βιολογία είναι η εξελικτική ψυχολογία, η οποία αναλαμβάνει μια μέθοδο κατανόησης του νου που είναι ήδη επιτυχής στη κατανόηση των οργάνων του σώματος. ∆εν μπορούμε να καταλάβουμε ένα όργανο όπως το μάτι, χωρίς να το θεωρήσουμε ότι έχει μια λειτουργία ή σκοπό, όχι με μια μυστικιστική, θεολογική έννοια, αλλά με την έννοια μιας μηχανολογικής ψευδαίσθησης. Αυτή η ψευδαίσθηση ξέρουμε τώρα ότι είναι μια συνέπεια της ∆αρβινικής διαδικασίας της φυσικής επιλογής… Η πρόσφατη έρευνα έχει δείξει ότι όψεις του ψυχισμού που εθεωρούντο προηγουμένως μυστηριώδεις, ιδιότροπες και ιδιοσυγκρασιακές – όπως οι φοβίες, μια άποψη για την ομορφιά, η τάση να ερωτεύεσαι, μια παθιασμένη επιθυμία για εκδίκηση προς υπεράσπιση της τιμής – αποδεικνύονται ότι έχουν μια λεπτή εξελικτική λογική, όταν αναλυθούν με το τρόπο που έχουμε αναλύσει πάντα τα όργανα του σώματος.
Βρίσκω αυτές τις εξελίξεις συναρπαστικές. Είναι μια εκπλήρωση της αρχαίας προτροπής να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. Έχουν επίσης σημαντικές πρακτικές εφαρμογές. Η νόσος Αλτσχάιμερ, για να αναφέρουμε ένα μόνο παράδειγμα, θα είναι μια από τις κύριες αιτίες της ανθρώπινης δυστυχίας στο βιομηχανικό κόσμο στις επόμενες δεκαετίες, καθώς ζούμε περισσότερο και σταματάμε να πεθαίνουμε από άλλα πράγματα. Η επιτυχής θεραπεία της νόσου δε θα προέλθει από προσευχή, ευσεβείς πόθους ή συλλογισμούς για τη Ψυχή Ένα. Θα προέλθει από την αντιμετώπιση της μνήμης και της προσωπικότητας σαν βιοχημικά φαινόμενα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι την ίδια άποψη υποστηρίζει και ο βιολόγος Φράνσις Κρικ (που ανακάλυψε τη δομή του DNA) στο βιβλίο του Η Εκπληκτική Υπόθεση: Η Επιστημονική Έρευνα για τη Ψυχή.
Συνεχίζοντας στη συζήτηση ο Ντώκινς παρουσιάζει, στα πρότυπα μιας «Βουδιστικής ανάλυσης», το τρόπο που δημιουργείται η ψευδαίσθηση της ενότητας εκεί που στην πραγματικότητα υπάρχει μόνο μια πολλαπλότητα. Θεωρεί ότι ο νους περιλαμβάνει ένα μεγάλο πλήθος πολύ διαφορετικών οντοτήτων που μπορεί να τραβούν προς διαφορετικές κατευθύνσεις, αλλά ∆αρβινικοί εξελικτικοί λόγοι μετακίνησαν τα πολλά μυαλά στη ψευδαίσθηση του ενός μυαλού. Αναφέρεται στο βιβλίο του Αφρικανού βιολόγου Eugene Marais Η Ψυχή του Λευκού Μερμηγκιού. Τα «λευκά» αυτά μερμήγκια δεν είναι παρά χιλιάδες τερμίτες σε μια κοινωνική οργάνωση που δείχνουν να συμπεριφέρονται σα μια μοναδική οντότητα. Τα μερμήγκια αυτά κτίζουν μαζί μεγάλους λόφους, υπακούοντας το καθένα σε μερικούς απλούς ενστικτώδεις κανόνες, ενώ αγνοούν ατομικά το όλο σχέδιο. Η ίδια αναλογία προχωράει μέχρι τα γονίδια:
Το θεμελιώδες μήνυμα του εγωικού γονιδίου είναι ότι τα γονίδια είναι ξεχωριστές οντότητες που τραβούν όλες το δρόμο τους, με το δικό τους ξεχωριστό εγωιστικό τρόπο. Παρόλα αυτά έχουμε αυτή τη συγκέντρωση γονιδίων μαζί στους ατομικούς οργανισμούς. Αυτό μας θυμίζει την ψευδαίσθηση του ενός μυαλού, όταν υπάρχουν πλήθη μικρών μυαλιδίων, και την ψευδαίσθηση της ψυχής του λευκού μερμηγκιού στο λόφο των τερμιτών, όπου έχετε πλήθη μικρών οντοτήτων που τραβούν όλες μαζί για να δημιουργήσουν τη ψευδαίσθηση του ενός. ∆εν έχω λοιπόν δίκιο να νομίζω ότι η αίσθηση ότι είμαι μια ξεχωριστή οντότητα που παίρνει αποφάσεις, αγαπά και μισεί και έχει πολιτικές απόψεις και άλλα πράγματα είναι μια ψευδαίσθηση που έχει δημιουργηθεί επειδή η ∆αρβινική επιλογή βρήκε χρήσιμη τη ψευδαίσθηση της ενότητας από το να μας αφήσει να είμαστε μια κοινότητα μυαλών;
Επιστήμη και Παραψυχολογία
Εάν ο νους δεν μπορεί να επηρεάσει το φυσικό κόσμο, αλλά επηρεάζεται μόνο από αυτόν, αυτό θα ήταν το μόνο γνωστό παράδειγμα στη σύγχρονη φυσική μιας τέτοιας μονόδρομης αλληλεπίδρασης. (Eugene Wigner, νομπελίστας φυσικός)
Παρόλο που δεν μπορώ να αποδείξω ότι δε συμβαίνουν ποτέ τα παραφυσικά γεγονότα, δε βλέπω κανένα λόγο να υποθέσω ότι συμβαίνουν. Η τάση μου είναι να υποθέσω ότι υπακούονται πάντα οι φυσικοί νόμοι. (Πωλ Ντέιβις, διάσημος φυσικός)
Ο φιλόσοφος Keith Augustine κριτικάρει ως εξής την παραψυχολογία:
Οι φυσικοί ερευνητές έχουν ελέγξει πολλές από τις υποθέσεις της θρησκείας. Η συνήθης θρησκευτική διδασκαλία, ανεξάρτητα από δόγμα, πιστεύει ότι οι άνθρωποι κατέχουν δυνάμεις που υπερβαίνουν το φυσικό κόσμο. Έτσι εμείς, ή μερικοί ελάχιστοι αυτοεπιλεγμένοι από εμάς, υποτίθεται ότι μπορούν να κάνουν θαύματα και να κατέχουν ειδικά μη αισθητηριακά κανάλια προς τις έσχατες αλήθειες. Οι παραψυχολόγοι έχουν αναζητήσει ενδείξεις για την επίδραση του νου πάνω στην ύλη, την υπεραισθητική αντίληψη, την πρόγνωση, τη ζωή μετά το θάνατο (και πριν τη γέννηση), την επικοινωνία με τα πνεύματα, τη θαυματουργική θεραπεία και πολλά άλλα. Τα αποτελέσματα των 150 χρόνων μελέτης αυτών των φαινομένων είναι ένα μηδενικό. Ισχυρισμοί προς το αντίθετο δεν είναι πια παρά αστήρικτες προσωπικές υποθέσεις – πίστη, όχι δεδομένα.
Σύμφωνα με τον καθηγητή φυσικής και αστρονομίας του Πανεπιστημίου της Χαβάη Βίκτωρ Στένγκερ:
Οι παραψυχολόγοι συχνά υπονοούν ότι η εξωαισθητηριακή αντίληψη (ESP) μπορεί να μη λειτουργεί καλά εξ ́ αιτίας του «κακού κάρμα» που ακτινοβολούν διάφοροι παρευρισκόμενοι σκεπτικιστές. Αυτό ονομάζεται «φαινόμενο του παρατηρητή» και υποτίθεται ότι είναι μια ιδιότητα της ψυχικής δύναμης. Η πιο λογική υπόθεση είναι ότι οι σκεπτικιστές είναι λιγότερο πιθανόν από τους πιστούς να δεχθούν τα ανεπαρκώς ελεγχόμενα πειράματα και ότι η ψυχική δύναμη απλά δεν υπάρχει.
Η μείωση στη σημασία των θετικών αποτελεσμάτων της ESP με το χρόνο ονομάζεται «φαινόμενο της εξασθένισης» και όπως το φαινόμενο του παρατηρητή υποτίθεται ότι είναι επίσης μια ιδιότητα της ψυχικής δύναμης. Η πιο λογική υπόθεση είναι ότι τα πειράματα ελέγχονται καλύτερα, έτσι ώστε ο αριθμός των ψεύτικων θετικών περιπτώσεων να μειώνεται με την πάροδο του χρόνου και ότι απλά το φαινόμενο δε συμβαίνει σε κανένα χρόνο. Ή, δεδομένου του γεγονότος ότι κανένα αποτέλεσμα δεν είχε ένα υψηλό επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας, το φαινόμενο θα μπορούσε να είναι απλά μια στατιστική κατασκευή η οποία εξαφανίσθηκε με τη συγκέντρωση περισσότερων δεδομένων.
Η απουσία οποιασδήποτε μείωσης των δυνάμεων της ESP με την απόσταση, όπως θα περίμενε κανείς από την αρχή διατήρησης της ενέργειας, ονομάζεται το «φαινόμενο της απόστασης» και εξηγείται υποθέτοντας ότι η δύναμη μπορεί να είναι υπερφυσική και να μη χρειάζεται να διατηρεί την ενέργεια. Η πιο λογική εξήγηση είναι ότι η ESP δεν υπάρχει σε καμιά απόσταση.
Και τέλος:
Ούτε ένας μοναδικός παραψυχολόγος από τους πολλούς που έχω διαβάσει, δεν έχει υποδηλώσει αυτό που είναι για μένα το μόνο επιστημονικά ειλικρινές συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί από την αδιάσπαστη ιστορία των αρνητικών αποτελεσμάτων, άνευ προηγουμένου για οποιοδήποτε άλλο κλάδο της συμβατικής επιστήμης: Η υπόθεση ενός βασιλείου πέρα από την ύλη που να παίζει οποιοδήποτε μετρήσιμο ρόλο στην ανθρώπινη ζωή είναι ανεπιβεβαίωτη σε ένα τέτοιο βαθμό που είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι αυτό δεν υπάρχει. Με μεγάλη πιθανότητα η επιστήμη έχει αποκλείσει την ύπαρξη της ψυχής.
Γενικότερα όλα τα «μεταφυσικά», «αποκρυφιστικά» ή «εσωτερικά» λεγόμενα φαινόμενα εξηγούνται από τη σύγχρονη υλιστική επιστήμη, με αρκετά ισχυρά μάλιστα επιχειρήματα.
Ειδικότερα τα φαντάσματα εξηγούνται φωτογραφικά σαν διπλές εκθέσεις και γενικότερα σαν ψευδαισθήσεις. Οι εξωσωματικές εμπειρίες αμφισβητούνται πειραματικά για τα αποτελέσματά τους, ενώ το «διπλό» ή αστρικό αντίγραφο του σώματος αποτυγχάνει να ανιχνευθεί από τα υψηλής τεχνολογίας λεπτά επιστημονικά όργανα. Η τελική εξήγηση που δίνεται είναι ψυχολογική, με βάση τη μείωση ή διάσπαση της αισθητηριακής εισόδου. Οι επιθανάτιες εμπειρίες ερμηνεύονται πάνω σε μια φυσιολογική και ψυχολογική βάση μέσω των ημισυνειδητών αντιλήψεων του περιβάλλοντος πριν την κατάρρευση της συνείδησης, οι οποίες ενσωματώνονται στη παραισθητική εμπειρία. Τα βασικά χαρακτηριστικά τους μπορούν να προκληθούν άλλωστε τεχνητά με ενιεμένα ναρκωτικά (π.χ. την αναισθητική κεταμίνη). Όλα τα στάδια επίσης των επιθανάτιων εμπειριών έχουν συμβεί κατά σειρά με την επίδραση χασίς. Η αναφερόμενη πανοραμική επισκόπηση της ζωής μοιάζει πολύ με μια μορφή επιληψίας του κροταφικού λοβού, ενώ υπάρχουν περιπτώσεις που οι επιληπτικοί είχαν εξωσωματικές εμπειρίες ή είδαν φαντάσματα νεκρών φίλων και συγγενών τους στη διάρκεια των καταλήψεών τους. Επίσης εξομοιώσεις υπολογιστών τυχαίας νευρωνικής διέγερσης, που βασίζεται στη χαρτογράφηση νου – εγκεφάλου του οπτικού φλοιού έχουν παράγει τα χαρακτηριστικά του τούνελ και του φωτός των επιθανάτιων εμπειριών. Ακόμα, η ναλοξόνη, ένας οπιούχος ανταγωνιστής που εμποδίζει τις επιδράσεις των ενδορφινών πάνω στον εγκέφαλο, τερματίζει τις επιθανάτιες εμπειρίες επιβεβαιώνοντας έτσι την ενδορφινική θεωρία τους. Τελικά οι επιθανάτιες εμπειρίες μπορούν να προκληθούν με άμεση ηλεκτρική διέγερση των εγκεφαλικών περιοχών που περιβάλλουν τη Συλβιανή σχισμή στο δεξιό κροταφικό λοβό.
Οι αναμνήσεις προηγούμενων ζωών κάτω από ύπνωση εξηγούνται με την κρυπτομνησία και την απώθηση διαφόρων ξεχασμένων πληροφοριών στο ασυνείδητο. Άλλες περιπτώσεις αναμνήσεων περασμένων ζωών που δεν περιλαμβάνουν την υπνωτική αναδρομή αναλυόμενες προσεκτικά αποδεικνύονται αναξιόπιστες. Αναξιόπιστο, με αμφίβολο υλικό, αποδεικνύεται και το φαινόμενο της διαμεσότητας.
Σε σχέση με τη θεωρία της μετενσάρκωσης ή επαναγέννησης διατυπώνεται, εκτός των άλλων, εναντίον της το λεγόμενο «δημογραφικό επιχείρημα»: πριν από έναν αιώνα ο πληθυσμός του κόσμου ήταν αρκετά κάτω από τα δυο δισεκατομμύρια, ενώ σήμερα είναι έξη δισεκατομμύρια. Από πού προήλθαν οι τόσες πολλές παραπανίσιες «άφθαρτες» ψυχές;
Βασικό επίσης πρόβλημα για την επιβίωση μετά το θάνατο, σε οποιαδήποτε μορφή, είναι το λεγόμενο πρόβλημα της παλινδρόμησης της ηλικίας, που διατύπωσε ο W. T. Stace: Όταν πεθαίνει ένας γέρος άνθρωπος, τι είδος συνείδησης υποτίθεται ότι επιβιώνει; Η συνείδησή του όπως ήταν πριν ακριβώς πεθάνει, η οποία μπορεί να έχει γίνει ηλίθια; Ή μήπως η συνείδησή του όταν ήταν ένας ώριμος μεσήλικας; Ή μήπως το βρεφικό μυαλό που είχε όταν ήταν μωρό; Η σημασία αυτών των ερωτημάτων δεν είναι ότι δεν ξέρουμε τις απαντήσεις…αλλά ότι όλες οι δυνατές απαντήσεις είναι εξίσου ανόητες…Θα επιστρέψει ο γέρος, που πεθαίνει ξαφνικά, σα μεσήλικας μετά το θάνατο; Και θα γίνει ώριμο ξαφνικά το βρέφος που πεθάνει ξαφνικά πρόωρα;.
Παρόλες τις φαινομενικά λογικές επιστημονικές ενστάσεις των περισσότερων επιστημόνων εναντίον των ψυχικών και παραφυσικών φαινομένων μια μικρή ομάδα επιστημόνων συνεχίζει να τα υποστηρίζει. Τελευταία ανακοινώθηκε από τον Βρετανό ερευνητή Σαμ Πάρνια του Γενικού Νοσοκομείου του Σαουθάμπτον της Αγγλίας ότι καρδιοπαθείς που είχαν κηρυχθεί κλινικά νεκροί συνέχιζαν να έχουν συνειδητότητα, ακόμα και όταν ο εγκέφαλός τους είχε σταματήσει να λειτουργεί και εθεωρούντο κλινικά νεκροί:
Οι έρευνες αποδείχθηκαν πολύ σημαντικές καθώς υποδείχθηκε ότι μια ομάδα ανθρώπων δίχως εγκεφαλική λειτουργία είχε κάνει σωστά δομημένες, ιδιαίτερα ζωντανές σκέψεις, που χαρακτηρίζονταν από καλή λειτουργία της λογικής και της μνήμης, ενώ την ίδια ώρα τα μηχανήματα έδειχναν ότι ο εγκέφαλός τους δε λειτουργούσε. Αν και χρειάζονται περισσότερες και μεγαλύτερης κλίμακας έρευνες, η πιθανότητα υπάρχει (Απογευματινή 2/7/2001).
Είναι σίγουρο ότι αν ερωτάτο ο καθηγητής Βίκτωρ Στένγκερ γι’ αυτή την έρευνα, θα αμφισβητούσε άμεσα τα ευρήματά της και θα προέτρεπε σε μια εμβριθή επιστημονική ανάλυσή τους, που κατά την άποψή του θα αποδείκνυε την «κενότητά» τους, ή ακόμα τους μυστικούς χρηματοδότες της έρευνας…
Μυστικιστικές Εμπειρίες
Η αγάπη του Θεού, άφατη και τέλεια, ρέει μέσα σε μια καθαρή ψυχή όπως το φως ορμά μέσα σε ένα διαφανές αντικείμενο (∆άντης)
Η πλήρης αποπροσαγωγή του αριστερού οπίσθιου ανώτερου βρεγματικού λοβού του εγκεφάλου προκαλεί την εξάλειψη της διχοτομίας εαυτός – άλλοι την ίδια σχεδόν στιγμή που η αποπροσαγωγή του δεξιού οπίσθιου ανώτερου βρεγματικού λοβού παράγει μια αίσθηση απόλυτης υπερβατικής πληρότητας (Ευγένιος ντ’ Ακουίλι και Άντριου Νιούμπεργκ)
Η επιστήμη μας υποδεικνύει σήμερα ότι οι μυστικιστικές εμπειρίες και οράματα μπορούν να περιγραφούν με νευροφυσιολογικούς όρους, με εκρήξεις νευρικής ενέργειας στα εγκεφαλικά κυκλώματα, με άλλα συντονιζόμενα εγκεφαλικά κυκλώματα και με τη κυκλοφορία ή την παρεμπόδισή της κυκλοφορίας του αίματος στον προμετωπιαίο φλοιό και σε διάφορους άλλους λοβούς του εγκεφάλου.
Ο καθηγητής ψυχιατρικής του Νοσοκομείου του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας Ευγένιος ντ’ Ακουίλι και ο συνάδελφός στο πρόγραμμα πυρηνικής ιατρικής του ίδιου νοσοκομείου Άντριου Νιούμπεργκ έκαναν μια διετή μελέτη σκανάροντας τους εγκεφάλους ατόμων που ασχολούνται με το Βουδιστικό διαλογισμό. Τα συμπεράσματά τους ήταν ότι οι αισθήσεις της ηρεμίας, ενότητας και υπερβατικότητας αντιστοιχούν σε μια αυξημένη δραστηριότητα στους μετωπικούς λοβούς του εγκεφάλου και σε μια μειωμένη δραστηριότητα στους βρεγματικούς λοβούς στο πάνω και πίσω μέρος του εγκεφάλου.
Η άποψή τους είναι ότι ο εγκέφαλος εξοπλίζεται με διάφορους τρόπους για να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε. Η θρησκεία προσφέρει την καθησύχαση ότι υπάρχει σκοπός και ένα αιτιατό αποτέλεσμα στο διαφορετικά τρομακτικό κόσμο μας. Έτσι οι θρησκευτικές και πνευματικές εμπειρίες μας ευθυγραμμίζονται με αυτό που προσπαθεί να κάνει για μας ο εγκέφαλός μας, να μας βοηθήσουν δηλαδή να λειτουργήσουμε και να βγάλουμε νόημα από τη ζωή.
Η άποψη των παραπάνω επιστημόνων είναι ότι οι θρησκευτικές τελετουργίες και πρακτικές διεγείρουν τα δυο βασικά υποσυστήματα των αυτόνομων συστημάτων. Ένα από αυτά, το εργοτροπικό σύστημα, είναι το νευρικό σύστημα του σώματος για μια πιθανή μάχη ή διαφυγή. Σε στιγμές έντασης αυτό ανυψώνει το καρδιακό παλμό, τη πίεση του αίματος και τον ιδρώτα, επιταχύνει την έκλυση ορμονών στους μυς κ.λ.π.
Το άλλο σύστημα, το τροφοτροπικό, μπορεί να κατανοηθεί σαν το σύστημα της ηρεμίας. Αυτό μειώνει τους παλμούς της καρδιάς, επιβραδύνει την εφίδρωση και ρυθμίζει τη κυτταρική ανάπτυξη, τη πέψη, τη χαλάρωση και τον ύπνο.
Ορισμένες έτσι θρησκευτικές ασκήσεις μπορούν να διεγείρουν το σύστημα ηρεμίας του σώματος ή το σύστημα διαφυγής του, έτσι ώστε ν’ αρχίσει να συντονίζεται το αντίστοιχο εγκεφαλικό κύκλωμα. Ανάλογα με το είδος τώρα της τελετουργίας, ενεργοποιούνται διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου, τα οποία γίνονται αντιληπτά από το μυαλό σα μια ανώτερη κατάσταση συνειδητότητας.
Σε καταστάσεις πολύ έντονης δραστηριότητας γύρω από ένα κύκλωμα, μπορεί να συμβεί μια «υπερχείλιση», η οποία να ενεργοποιήσει το κοιμούμενο σύστημα και να το «ευθυγραμμίσει» συγχρόνως με το άλλο. Αν και σπάνια, αυτή η δυαδική κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σε μια αίσθηση «τρομακτικής απελευθέρωσης ενέργειας» που μπορεί να βιωθεί σα μια «ωκεάνεια μακαριότητα» ή απορρόφηση μέσα στο αντικείμενο του στοχασμού.
Και σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να συμβεί μια «μέγιστη αποφόρτιση» και των δυο συστημάτων, προκαλώντας εγκεφαλικές δραστηριότητες που γίνονται αντιληπτές από το νου σαν η «Απόλυτη Ενότητα Ύπαρξης», την οποία αυτοί περιγράφουν σαν τη «κατάργηση όλων των διακριτών ορίων ανάμεσα στα όντα, με την απουσία της ροής του χρόνου και την εξάλειψη της διχοτομίας εαυτός- άλλοι».
Οι ίδιοι επιστήμονες προτείνουν ότι ένας μυστικιστής στην κατάσταση της Απόλυτης Ενότητας Ύπαρξης θα αισθανθεί είτε ένα θείο ον, όπως το Θεό, ή το κοσμικό κενό της Νιρβάνα, ανάλογα με το αν κυριάρχησε μια εργοτροπική ή τροφοτροπική εμπλοκή.
Το γεγονός τώρα ότι οι διάφορες μυστικιστικές εμπειρίες διαφέρουν μεταξύ τους σημαντικά από θρησκεία σε θρησκεία, αποτελεί, σύμφωνα με τους περισσότερους επιστήμονες, μια καθαρή ένδειξη ότι αυτές δεν αντιπροσωπεύουν καμιά αντικειμενική πραγματικότητα, αλλά ανάγονται ως επί το πλείστον σε μια ειδική μορφή ενδοσκόπησης όπου τα υποκείμενα συγχέουν τις δικές τους, εσωτερικά παραγόμενες νοητικές καταστάσεις (βλέπε παραισθήσεις), με μια «εξωτερική πραγματικότητα» που θεωρούν ότι υπάρχει ανεξάρτητα από το νου τους.
Ο νευρολόγος ∆ρ. Μίκαελ Πέρσινγκερ του Πανεπιστημίου Λωρέντιαν του Οντάριο απέδειξε ότι μπορεί να δημιουργήσει κάποιος τεχνητά μυστικιστικές και εξωσωματικές εμπειρίες και άλλα είδη ψυχικών εμπειριών διεγείροντας τους κροταφικούς λοβούς με κατάλληλα μαγνητικά πεδία. Είχε προηγουμένως ανακαλύψει ότι αυτές οι εμπειρίες συνδέονται με μεγάλες εκρήξεις ηλεκτρικής δραστηριότητας σε αυτές τις περιοχές. Το υποκείμενο φοράει ένα κράνος ή μια συσκευή σαν τσιμπίδα πάνω στο κεφάλι του κι ένα τεχνητά δημιουργούμενο μαγνητικό πεδίο μιμείται τα κυματικά πρότυπα των νευρώνων στους κροταφικούς λοβούς του εγκεφάλου του.
Τα ναρκωτικά επίσης θεωρούνται ότι έχουν παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην ιστορία των θρησκειών. Η τελετουργική χρήση του κρασιού και του λιβανωτού στη σύγχρονη τελετουργία είναι πιθανά ένα κατάλοιπο μιας εποχής όπου τα ψυχολογικά αποτελέσματα αυτών των ουσιών έφερναν το λάτρη σε μια στενότερη επαφή με τις υπερφυσικές δυνάμεις. Σύγχρονες μελέτες των παραισθησιογόνων ναρκωτικών έχουν δείξει ότι αυτά, κάτω από ορισμένες συνθήκες, απελευθερώνουν ή προκαλούν σε ορισμένους ανθρώπους βαθιές μυστικιστικές και υπερβατικές εμπειρίες. Σύγχρονοι μελετητές που έχουν συμμετάσχει σε τελετουργικές λατρείες με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, έχουν νιώσει κατάπληξη για το βάθος αυτών των εμπειριών. Ο Ρ. Γκόρντον Γουάσον έχει προτείνει μάλιστα ότι η ίδια η θρησκευτική παρόρμηση μπορεί να προέρχεται από την κατάπληξη που ένιωσαν οι αρχέγονοι λαοί, όταν ψάχνοντας για τροφή ανακάλυψαν τυχαία παραισθησιογόνα φυτά.
H Σύγχρονη Μυστικιστική Κβαντική Φυσική
Εάν ήμουν ένας ανατολικός μυστικιστής, το τελευταίο πράγμα που θα ήθελα στο κόσμο θα ήταν ένας συμβιβασμός με τη σύγχρονη επιστήμη, διότι το να προσδέσεις μια θρησκευτική φιλοσοφία σε μια σύγχρονη επιστήμη είναι ένας σίγουρος δρόμος για την αχρηστία της.
-Τζέρεμυ Μπερνστάιν, σωματιδιακός φυσικός
Οι νόμοι της ίδιας της κβαντομηχανικής δεν μπορούν να διατυπωθούν…χωρίς προσφυγή στην ιδέα της συνείδησης (Eugene Wigner, νομπελίστας φυσικός).
Κανένα στοιχειώδες κβαντικό φαινόμενο δεν είναι ένα φαινόμενο μέχρι να γίνει ένα καταγεγραμμένο φαινόμενο…Με κάποια παράξενη έννοια αυτό είναι ένα συμμετοχικό σύμπαν
-Τζων Γουήλερ, φυσικός
Μερικοί ισχυρίζονται ότι η κβαντική φυσική υποστηρίζει την μυστικιστική ιδέα ότι ο νους δημιουργεί τη πραγματικότητα. Μια όμως αντικειμενική πραγματικότητα, χωρίς ιδιαίτερο ρόλο στη συνείδηση, ανθρώπινη ή κοσμική, είναι συνεπής με όλες τις παρατηρήσεις. (Βίκτωρ Στένγκερ, φυσικός)
Η αρχή για την εξωτερίκευση των ιδεών τους στο κοινό, μιας ομάδας σύγχρονων φυσικών μυστικιστών, έγινε το 1975 με τη δημοσίευση του βιβλίου του Φρίτζοφ Κάπρα Το Ταό της Φυσικής. Το παράδειγμά του ακολούθησαν στη συνέχεια η Μέριλιν Φέργκυσον, ο Γκάρυ Ζούκοφ και άλλοι. Όλοι αυτοί οι φυσικοί βρίσκουν ομοιότητες και αντιστοιχίες ανάμεσα στον Ανατολικό μυστικισμό της Ινδουιστικής και Βουδιστικής φιλοσοφίας και τη σύγχρονη κβαντική φυσική και πιστεύουν ότι η κβαντομηχανική παίζει ένα σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του νου και της συνείδησης.
Η κβαντομηχανική αντιμετωπίζοντας από νωρίς το πρόβλημα της κυματικής φύσης της ύλης εισήγαγε την έννοια της κυματικής συνάρτησης (μιας καθαρά μαθηματικής ποσότητας), το τετράγωνο της οποίας έδινε τη πιθανότητα να βρεθεί ένα σωματίδιο σε μια ιδιαίτερη θέση στο χώρο. Το γεγονός ότι τα σωματίδια συμπεριφέρονται μερικές φορές σαν κύματα και τα κύματα σαν σωματίδια ονομάσθηκε δυϊσμός σωματιδίου – κύματος. Παρόλο όμως που τα κύματα και τα σωματίδια δεν ήσαν για τους φυσικούς δύο ξεχωριστές ουσίες, αλλά χαρακτηριστικά της ίδιας μοναδικής ουσίας (της ύλης), η φαινομενική διπλή φύση της παρότρυνε τους δυιστές να συσχετίσουν τα κύματα με το νου.
Από την άλλη μεριά το εάν μια φυσική οντότητα ήταν ένα κύμα ή ένα σωματίδιο φάνηκε να εξαρτάται από το ποια ιδιότητά του μετρούσες. Αν μετρούσες τη θέση του, συμπέραινες ότι ήταν ένα υλικό σώμα. Αν μετρούσες το μήκος κύματός του, συμπέραινες ότι ήταν κύμα, ή κάποιο είδος συνεχούς πεδίου. Επιπλέον μπορούσες να φαντασθείς να αποφασίζεις ποια ποσότητα να μετρήσεις τη τελευταία στιγμή, αρκετά μετά από την εκπομπή της οντότητας από τη πηγή της. Κατά τη διαδικασία της μέτρησης εθεωρείτο ότι προκαλείτο, με ένα άγνωστο μηχανισμό, η «κατάρρευση» της κυματικής συνάρτησης και η επιλογή μιας συγκεκριμένης πραγματικότητας από τα προηγούμενα ρευστά ενδεχόμενα (ερμηνεία της Κοπεγχάγης).
Φαινόταν έτσι σαν ο παρατηρητής να επηρεάζει τη μέτρηση, να συμμετέχει στη διαδικασία της παρατήρησης, από το να είναι απομονωμένος, «αντικειμενικός» και «έξω» από αυτήν, απ’ όπου προέρχεται και ο αφορισμός του Νιλς Μπορ: «τίποτα δεν είναι πραγματικό μέχρι να παρατηρηθεί».
Μέσα σε όλα αυτά τα παράξενα γεγονότα της κβαντικής φυσικής, τα οποία μπορούσαν εύκολα να παρερμηνευθούν όταν μεταφράζονταν στη καθημερινή γλώσσα, ήταν αναμενόμενο να αναζητήσουν να υποστηρίξουν τις απόψεις τους και οι μυστικιστές. Η νέα γενεά των μυστικιστών επιστημόνων υποστήριξε λοιπόν με σθένος ότι η φύση του σύμπαντος δεν είναι αντικειμενική, αλλά εξαρτάται από τη συνείδηση του παρατηρητή, η οποία και βασικά προκαλεί τη κατάρρευση της κυματικής συνάρτησης.
Μια δεύτερη ερμηνεία της κβαντομηχανικής, που έχει τραβήξει επίσης τη προσοχή των μυστικιστών, είναι η ερμηνεία των πολλαπλών κόσμων του Χουγκ Έβερετ. Ενώ στη συμβατική ερμηνεία της Κοπεγχάγης η συσκευή της μέτρησης αντιμετωπιζόταν κλασσικά σα να βρίσκεται έξω από το αναλυόμενο σύστημα, η ερμηνεία του Έβερετ την συμπεριέλαβε μέσα σε αυτό. Σε αυτή την ερμηνεία η κυματική συνάρτηση του σύμπαντος δεν καταρρέει με μια μέτρηση, αλλά το σύμπαν διαιρείται σε παράλληλα σύμπαντα στα οποία συμβαίνουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα. Σύμφωνα με την άποψη του Έβερετ όλα αυτά τα παράλληλα σύμπαντα είναι «εξίσου πραγματικά».
Και σε ποιο από αυτά τα σύμπαντα τελικά κατοικούμε; Η απάντηση είναι εύκολη για τους μυστικιστές φυσικούς: ο δρόμος της επιλογής γίνεται από την ίδια τη συνείδηση, πραγματοποιείται από τη δράση του ανθρώπινου νου.
Ο αντιφρονών φυσικός Βίκτωρ Σένγκερ παρατηρεί γι’ αυτό τον «κβαντικό πειρασμό»: Και έτσι ο κβαντικός νους σώζει τους δυιστές από τη βλάβη που προκλήθηκε από τη καταστροφή του ηλεκτρομαγνητικού αιθέρα (μετά την απόρριψή του από τον Αϊνστάιν). Όπως όμως τόσες άλλες παρόμοιες προτάσεις, η θεωρία του κβαντικού νου δε θα προχωρήσει πουθενά μέχρι να κάνει μια πρόβλεψη που να μπορεί να ελεγχθεί πειραματικά. Εν τω μεταξύ θα πρέπει να απορριφθεί σαν μη οικονομική, ιδιαίτερα εφόσον έχουμε στα χέρια μας μια τέλεια οικονομική και λογικά συνεπή θεωρία που συμφωνεί με όλα τα δεδομένα και δε χρειαζόμαστε καμιά πρόσθετη συνιστώσα στο σύμπαν εκτός από την ύλη.
Αλλά ας δούμε όμως μερικές από τις απόψεις των σύγχρονων μυστικιστών επιστημόνων:
Ο νευροφυσιολόγος Σερ Τζων Έκλς έχει παρουσιάσει ένα δυιστικό μοντέλο στο οποίο ο νους υπάρχει σαν μια ξεχωριστή οντότητα από την ύλη και ξεκινά τη κατάρρευση της κυματικής συνάρτησης που απελευθερώνει νευρομεταβιβαστές στις νευρωνικές συνάψεις.
Ο φυσικός Νικ Χέρμπερτ προτείνει «ένα είδος «κβαντικού ανιμισμού» στον οποίο το μυαλό διαπερνά το κόσμο σε κάθε επίπεδο» με τη συνείδηση «μια θεμελιώδη δύναμη σε αναγκαία συνεργασία με την ύλη για να επιφέρει τις λεπτομέρειες της καθημερινής μας ζωής».
Ο φυσικός Euan Squires υποστηρίζει ότι η συνείδηση αλληλεπιδρά με τον κόσμο στο προσδιορισμό των επιλογών ανάμεσα στους διαφορετικούς δρόμους με τον ίδιο τρόπο που ο θεατής της τηλεόρασης επιλέγει ποιο κανάλι να παρακολουθήσει.
Ο φυσικός επίσης Άμιτ Γκοσουάμι βλέπει ένα «αυτοσυνείδητο σύμπαν», με τη κβαντομηχανική να υποστηρίζει τα παραφυσικά φαινόμενα:
…τα ψυχικά φαινόμενα, όπως η όραση εξ’ αποστάσεως και οι εξωσωματικές εμπειρίες είναι παραδείγματα της μη τοπικής λειτουργίας της συνείδησης…η κβαντομηχανική υπερασπίζεται μια τέτοια θεωρία προσφέροντας μια κρίσιμη υποστήριξη για τη περίπτωση της μη τοπικότητας της συνείδησης.
Η άποψη αυτή υποστηρίχθηκε και από τον Άρθουρ Κέσλερ ο οποίος σημείωσε ότι «οι φαινομενικοί παραλογισμοί της κβαντικής φυσικής …κάνουν τους φαινομενικούς παραλογισμούς της παραψυχολογίας κάπως λιγότερο παράλογους και πιο εύπεπτους».
Ο ∆ρ. Ντήπακ Τσόπρα από την άλλη μεριά έχει προωθήσει την ιδέα της λεγόμενης «κβαντικής θεραπείας», της δυνατότητας δηλαδή θεραπείας όλων των ασθενειών με τη «δύναμη του νου». Η ασθένεια και η γήρανση θεωρούνται σαν μια ψευδαίσθηση και μπορούμε να επιτύχουμε τελικά αυτό που ονομάζει ο Τσόπρα «αγέραστο σώμα και αθάνατο πνεύμα» με τη δύναμη μόνο της συνείδησής μας.
Η ψυχίατρος Πατρίτσια Νιούτον εξηγεί επίσης το τρόπο που υποστηρίζει η κβαντομηχανική την «ολιστική ιατρική»:
Οι παραδοσιακοί θεραπευτές μπορούν να αντλήσουν ενέργεια από εκείνο το άλλο βασίλειο αρνητικής εντροπίας – εκείνη την υπερκβαντική ταχύτητα και συχνότητα ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας και να τις φέρουν κάτω στο επίπεδό μας. ∆εν είναι μαγεία. ∆εν είναι ασυναρτησία. Θα δείτε την αυγή του 21ου αιώνα τη νέα ιατρική κβαντική φυσική να χρησιμοποιεί πραγματικά αυτές τις ενέργειες.
Στα βιβλία του Σκιές του Νου και Ο Νέος Αυτοκράτορας ο μαθηματικός της Οξφόρδης Ρότζερ Πένροουζ παρουσιάζει το επιχείρημα ότι η ανθρώπινη συνείδηση δεν μπορεί να προσομοιωθεί από κανένα υπολογιστή. Πιστεύει ότι χρειάζεται μια νέα «μη- υπολογιστική» φυσική για να ερμηνεύσει το φαινόμενο της συνείδησης. Η νέα αυτή φυσική θα συνδυάζει τη φαινομενική τυχαιότητα του κβαντικού κόσμου με τη γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν (κβαντική βαρύτητα). Ο Πένροουζ στη συνέχεια υποστήριξε μαζί με τον αναισθησιολόγο Στιούαρτ Χάμεροφ ότι η συνείδηση θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μέσω διαδικασιών κβαντικής κατάρρευσης στους μικροσωληνίσκους (πρωτεϊνικές δομές στο κυτταρικό σκελετό του νευρώνα) των εγκεφαλικών κυττάρων.
Στο βιβλίο του με το τίτλο Ο Νους του Θεού, ο φυσικός Πωλ Ντέιβις έχει χρησιμοποιήσει τις ιδέες του Πένροουζ για να συζητήσει τη πιθανή σχέση ανάμεσα στα μαθηματικά και τις παραδοσιακές ιδέες των μυστικιστικών αληθειών.
Σε μια μελέτη του για τον «κβαντικό μυστικισμό», ή «κομπογιαννιτισμό», όπως αλλιώς τον ονομάζει, ο φυσικός Βίκτωρ Στένγκερ υποστηρίζει ότι ένας απλός υπολογισμός αποδεικνύει ότι οι κβαντικές αβεβαιότητες στο επίπεδο των εγκεφαλικών νευρώνων είναι ασήμαντες κι επομένως θα πρέπει οι νευρώνες να ακολουθούν τους νόμους της κλασσικής φυσικής. ∆εν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι η κβαντομηχανική χρειάζεται τη δράση της ανθρώπινης συνείδησης ή ακόμα ότι παίζει ένα ρόλο στις νοητικές διαδικασίες:
Βεβαίως η κβαντομηχανική χρειάζεται για να καταλάβουμε τα άτομα στον εγκέφαλο. Αλλά χρειάζεται επίσης για να εξηγήσουμε τα άτομα σε μια πέτρα και αυτό δεν υποδηλώνει τίποτα βέβαια για τη συνείδηση της πέτρας. Ίσως οι κβαντικές διακυμάνσεις να προκαλούν τυχαία λάθη που ο εγκέφαλος μπορεί να οργανώσει σε νέες λειτουργίες, αλλά αυτός ο ρόλος δεν είναι ούτε αναγκαίος, ούτε υποχρεωτικός. Μπορεί το περιβάλλον να παράγει τις απαιτούμενες διακυμάνσεις. Οι ικανότητες αυτο-οργάνωσης του μη γραμμικού νευρωνικού δικτύου του εγκεφάλου, λειτουργούσες στο χείλος του χάους, ίσως να μπορούν να κάνουν όλο το έργο της επιλογής του καλύτερου δρόμου ανάμεσα σε όλες τις δυνατότητες χωρίς καμιά βοήθεια από τη κβαντομηχανική.
Τελειώνουμε με μια αγνωστικιστική πρόταση του Ντέιβιντ Τσάλμερς:
Όταν ερχόμαστε στο «δύσκολο πρόβλημα», νιώθω ότι χρειαζόμαστε κάτι που προχωρά πέρα από τη φυσική θεωρία, γιατί κάθε τι σε αυτήν είναι συμβιβαστό με την απουσία της συνείδησης. Η αίσθησή μου είναι ότι θα πρέπει να πάρουμε τη συνείδηση αξιωματικά, σαν το χώρο και το χρόνο. Το πρόβλημα εμφανίζεται με τη κατασκευή μιας θεωρίας που θα τα συνδέσει όλα αυτά μαζί….Η επιστημονική μελέτη της συνείδησης είναι προς το παρόν σαν τη φυσική πριν τον ερχομό του Νεύτωνα. Κανείς δεν ξέρει τι συμβαίνει πραγματικά...
από την ιστοσελίδα: www.bozatzidis.gr
Βιβλιογραφία
  • Andrew Brown: How to Make a Soul: Wired, UK, 1996.
  • Andrew Newberg: Why God Won’t Go Away
  • Antony Flew: God, Freedom, and Immortality: A Critical Analysis, Buffalo, NY, Prometheus Books, 1984.
  • Antony Flew: Parapsychology, Miracles, and Repeatability, Prometheus Books, 1991
  • Barry L. Beyerstein: The Brain and Consciousness: Implications for Psi Phenomena, Prometheus Books,
  • 1991
  • Corliss Lamont: The Illusion of Immortality, New York: Unger/Continuum, 1990.
  • Daniel Dennett: Consciousness Explained,. New York, Little Brown, 1991.
  • David J. Chalmers: The Conscious Mind: In Search of a Fundamental Theory
  • Deepak Chopra: Αγέραστο Σώμα, Αθάνατο Πνεύμα, Εκδόσεις Π.Ασημάκης
  • Deepak Chopra: Κβαντική Θεραπεία, Εκδόσεις Π. Ασημάκης
  • Dr. Karl L.R. Jansen: Using Ketamine to Induce the Near-Death Experience: Mechanism of Action and
  • Therapeutic Potential : http://www.lycaeum.org/drugs/synthetics/ketamine/k-near-death.html.
  • Euan Squires: Conscious Mind in the Physical World, NY, Adam Hilger, 1990
  • Francis Crick: The Astonishing Hypothesis: The Scientific Search for the Soul, Nork: Charles Scribner’s
  • Sons, 1994
  • Fritjof Capra: Το Ταό και η Φυσική, Εκδόσεις ρόρα, 1982
  • Henry Stapp: Mind, Matter, and Quantum Mechanics, New York: Springer-Verlag, 1993
  • John Grinnin: Κβαντική Φυσική και Πραγματικότητα, Εκδόσεις ρόρα, 1984
  • John Searle: Ανακαλύπτοντας Ξανά το Νου, Εκδόσεις Γκοβόστη, 1997
  • Judith Hooper and Dick Teresi: The Three-Pound Universe, New York: Tarcher/Perigee Books, 1992.
  • Keith Augustine: Articles:
  • Can Mystical Experience be a Perception of God?:
  • http://www.infidels.org/library/modern/keith_augustine/alston.html
  • Death and the Meaning of Life: http: //www.infidels.org/library/modern/features/2000/augustine1.html
  • The Case Against Immortality: Skeptic Magazine, Vol. 5 No. 2, 1997
  • Whatever Happened to the Soul?http://www.infidels.org/library/modern/keith_augustine/no-soul.html
  • Ken Wilber: Quantum Questions: Mystical Writings of the World’s Great Physicists, Shambhala,1984
  • Menas Kafatos and Robert Nadeau: The Conscious Universe: Part and Whole in Modern Physical
  • Theory, NY, Springer-Verlag, 1990
  • Michael Perdinger: Neuropsychological Bases Of God Beliefs, Praeger Pub Text, 1987
  • Nick Herbert: Elemental Mind: Human Consciousness and the New Physics, New York: Dutton, 1993
  • Paul Davies, The Mind of God: The Scientific Basis for a Rational World, NY, Simon and Schuster¨, 1992
  • Paul Edwards: Immortality, New York: Macmillan, 1992.
  • Paul Edwards: The Dependence of Consciousness on the Brain, Edited Paul Edwards, NY, Macmillan,
  • 1992
  • Richard Dawkins: http://www.edge.org/3rd_culture/bios/dawkins.html,
  • http://www.edge.org/3rd_culture/
  • Roger Penrose: Σκιές του Νοου, Εκδόσεις Γκοβόστη, 1994
  • Roger Pernrose: Ο Νέος Αυτοκράτορας, Εκδόσεις Γκοβόστη,
  • Steven Pinker: http://www.edge.org/3rd_culture/bios/pinker.html,http://www.edge.org/3rd_culture/
  • Susan Blackmore: Out-of-the-Body Experience, Oxford University Press, 1987
  • Susan. Blackmore: Dying to Live: Near-Death Experiences, Prometheus Books, 1993.
  • Susan. Blackmore: The Elusive Open Mind: Ten Years of Negative Research in Parapsychology,
  • Prometheus Books
  • Thomas Nagel: Brain Bisection and the Unity of Consciousness, Synthese. 25, 396-413.
  • Victor J. Stenger : The Unconscious Quantum: Metaphysics in Modern Physics and Cosmology,
  • Prometheus Books
  • Victor J. Stenger: Quantum Quackery, http://www.csicop.org/si/9701/quantum-quackery.html
  • Victor J. Stenger: Timeless Reality: Symmetry, Simplicity, and Multiple Universes, Prometheus Books
  • Victor J. Stenger: Mystical Physics: Has Science Found the Path to the Ultimate? Free Inquiry, 16/3/1996
  • Victor J. Stenger: Quantum: Metaphysics in Modern Physics and Cosmology, NY, Prometheus Books
  • Victor J. Stenger: The Breath of God: Identifying Spiritual Energy, Prometheus Books.
  • Victor J. Stenger: The Myth of Quantum Consciousness, The Humanist, May/Jume 1992, Vol. 53, No 3
  • Victor J. Stenger: The Search for the Soul :http://spot.colorado.edu/~vstenger/RelSci/SearchSoul.html
  • Victor J. Stenger: The Unconscious Quantum: Metaphysics in Modern Physics and Cosmology,
  • Prometheus Books
  • Wilder Penfield: The Mystery of the Mind, Ewing, NJ, Princeton University Press, 1975.

ΑΡΙΣΤΙΠΠΟΣ Ο ΚΥΡΗΝΑΙΟΣ

$
0
0
Aristippus.jpg

Ο Αρίστιππος ο πρεσβύτερος ήταν φιλόσοφος, μαθητής του Σωκράτη και ιδρυτής της Κυρηναϊκής Σχολής ή Ηδονιστικής Σχολής (435 – 355 π.Χ.). Σε νεαρή ηλικία γνώρισε τη διδασκαλία του Πρωταγόρα. Αργότερα γοητεύτηκε από τη διδασκαλία του Σωκράτη, ήλθε στην Αθήνα και συνδέθηκε στενά μαζί του, χωρίς όμως να εγκαταλείψει τις συνήθειες τις ζωής του και τις αντιλήψεις του. Ο Ξενοφών(Απομνημονεύματα Α,1 και Γ,8) τον παρουσιάζει να συνομιλεί με τον Σωκράτη και να αναπτύσσει τις ηδονιστικές του θεωρίες. Η φιλοσοφία όμως του Σωκράτη δεν είχε αποφασιστική σημασία για τη ζωή του. Είναι ο πρώτος μαθητής του Σωκράτη ο οποίος μετά τον θάνατο του δασκάλου εμφανίστηκε ως σοφιστής, δηλαδή επαγγελματίας και αμειβόμενος δάσκαλος, αρχικά στην Αθήνα και αργότερα σε άλλες πόλεις, όπου φιλοξενήθηκε από τυράννους, όπως ο Διονύσιος των Συρακουσών, τους οποίους κολάκευε και ζούσε με πολυτέλεια στις αυλές τους. Δίδαξε ως σοφιστής και έπαιρνε υψηλά δίδακτρα.



Επιστρέφοντας στην πατρίδα του ίδρυσε τη φιλοσοφική του σχολή, όπου δίδασκε ότι η γνώση έχει αξία, όταν αυτή συνοδεύεται με πρακτική χρησιμότητα. Περιφρονούσε τα μαθηματικά, διότι δεν εξετάζουν τι είναι ωφέλιμο και τι βλαβερό. Τις φυσιογνωστικές έρευνες τις θεωρούσε άσκοπες και ανωφελείς. Ακολουθώντας τον Πρωταγόρα, υποστήριζε ότι μπορούμε να γνωρίζουμε μόνο τα δικά μας αισθήματα και όχι το ποιόν των όντων και τα αισθήματα των άλλων, επειδή αυτά είναι δημιουργήματα της στιγμής. Τα αισθήματα τα διέκρινε σε εκείνα που προκαλούν ηδονή και σε εκείνα που προκαλούν πόνο. Η ηδονή από τη φύση της είναι ευάρεστη και αποτελεί αγαθό, ενώ ο πόνος, ως δυσάρεστος από τη φύση του επίσης, αποτελεί κακό. Ύψιστος λοιπόν σκοπός του ανθρώπου είναι η ηδονή και προς αυτόν το σκοπό πρέπει να κατατείνουν όλες οι πράξεις του. Αυτός ο σκοπός εξάλλου κατά τον Αρίστιππο, αποτελεί την έκφραση της ανώτατης ηθικής. Γι'αυτό είναι εντελώς αδιάφορη η πηγή προέλευσης των ηδονών. Υπάρχει όμως διαφορά βαθμού μεταξύ των απολαύσεων. Τα σωματικά αισθήματα ηδονής κατέχουν την πρώτη θέση, ως τα πιο πηγαία και ισχυρότερα. Δε στερούνται όμως τελείως σημασίας και οι ψυχικές και πνευματικές ηδονές. Έργο της φρόνησης είναι να κρίνει, ανάλογα με την αξία τους, τα διάφορα αγαθά και τις αντίστοιχες απολαύσεις. Οποιαδήποτε και αν είναι η επιλογή, απαράβατος πρέπει να θεωρείται ένας όρος, η εγκράτεια. Δεν πρέπει δηλαδή κατά την πραγματοποίηση του μοναδικού σκοπού, που είναι η απόλαυση της ζωής κατά τον καλύτερο δυνατόν τρόπο, να υποταχθεί κανείς στις ηδονές , αλλά να παραμένει κύριος του εαυτού του και των περιστάσεων. Στον διάλογό του Περί του Λαΐδος κατόπτρου (είναι ένας από τους 6 και κατ'άλλους 25 διαλόγους που έγραψε) τον κανόνα αυτό ζωής τον περιγράφει ως εξής: «Έχω Λαΐδα, ουκ έχομαι. επεί το κρατείν και μη ηττάσθαι ηδονών άριστον».

Η αντίληψη αυτή περί αυτοκυριαρχίας και ο έρωτας της ανεξαρτησίας τον οδηγούν μακρύτερα, στο αγαθό της ελευθερίας του ατόμου, προς το οποίο τρέφει ιδιαίτερη εκτίμηση. Ο ίδιος προσωπικά, για να μη θυσιάσει την ελευθερία του, όχι μόνο μακριά από την πολιτική κρατήθηκε, αλλά και δεν δέχθηκε να ανήκει ως πολίτης σε κάποιο συγκεκριμένο κράτος, γι'αυτό και ζούσε παντού ως μέτοικος. Η φιλοσοφική του σχολή στην Κυρήνη άνθησε και άκμασε ως την εποχή των Πτολεμαίων. Η φιλοσοφία του είναι αισθησιοκρατική. Η μόνη πραγματική γνώση μας, λέει, που αποτελεί και κριτήριο για τις πράξεις μας, είναι η ηδονή και ο πόνος που νιώθουμε. Το σημαντικό, λέει, είναι να μην μας ελέγχουν οι ηδονές, αλλά να τις ελέγχουμε εμείς. Να μην γινόμαστε σκλάβοι τους με άλλα λόγια, αλλά ανά πάσα στιγμή να έχουμε την ικανότητα να απομακρυνθούμε χωρίς να νοιώθουμε έλλειψη. «Κατηγορούσε τους ανθρώπους πως εξετάζουν με προσοχή όσα πρόκειται να αγοράσουν, ενώ τη ζωή τους τη δέχονται όπως έρχεται ».

Αποφθέγματα του Αρίστιππου:

Ακόμη και μια ηδονή είναι αρετή για την ευτυχία.

Είναι καλύτερα να ζητιανεύει κάποιος παρά να είναι αμόρφωτος, γιατί οι ζητιάνοι χρειάζονται χρήματα,ενώ οι αμόρφωτοι εξανθρωπισμό.

Δεν αγωνιούμε όλοι για την ίδια ψυχή

Αυτοί που τρώνε και γυμνάζονται πολύ δεν είναι πιο υγιείς από εκείνους που κάνουν όσα πρέπει . Έτσι , όχι όσοι ξέρουν πολλά , αλλά όσοι ξέρουν χρήσιμα είναι σημαντικοί

Η σωματική άσκηση βοηθά στην απόκτηση αρετής.

Η επιμέρους ηδονή είναι από μόνη της επιθυμητή, η ευδαιμονία όχι από μόνη της, αλλά για τις επιμέρους ηδονές.

Η ηδονή είναι μια λεία κίνηση, ο πόνος μια τραχεία κίνηση.

Το δυσκολότερο πράγμα είναι η συγκέντρωση ηδονών που προκαλούν ευδαιμονία.

Ακόμη και αν καταργηθούν όλοι οι νόμοι, θα ζούμε με τον ίδιο τρόπο.

Μερικές αρετές υπάρχουν και στους ανόητους.

Η σωματική άσκηση βοηθά στην απόκτηση αρετής.

Ο σοφός ούτε θα φθονήσει, ούτε θα ερωτευτεί, ούτε θα έχει δεισιδαιμονίες, γιατί όλα αυτά τα προκαλεί κενοδοξία.

Ο πλούτος μπορεί να συντελέσει στη δημιουργία ηδονής, από μόνος όμως δεν είναι επιθυμητός.

Τα συναισθήματα μπορούν να γίνουν αντιληπτά , όχι όμως και οι αιτίες που τα προκαλούν.

πηγές: art-hellas - βικιπαίδεια

ΜΕΛΙΣΣΟΣ Ο ΣΑΜΙΟΣ

$
0
0
Melissus Nuremberg Chronicle.jpg

Μέλισσος ο Σάμιος, γιος του Ιθαγένη ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος εκ των Προσωκρατικών, καταγόμενος από τη Σάμο, που έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ.. Υπήρξε μαθητής και ομόδοξος του Παρμενίδη και εκπρόσωπος (μάλλον ο τελευταίος) της ελεατικής σχολήςΤο 440 π.Χ., όταν ο Περικλής έπλευσε με 44 τριήρεις εναντίον της Σάμου, που είχε αποσκιρτήσει από την Αθηναϊκή Συμμαχία, ο Μέλισσος ανέλαβε την αρχιστρατηγία του στρατού των Σαμίων. Αρχικά είχε επιτυχίες, αλλά τελικώς οι Αθηναίοι, μετά από πολιορκία εννέα μηνών, ανάγκασαν τους αποστάτες να παραδοθούν.

Με λίγα λόγια η φιλοσοφία του

Στο σύγγραμμά του «Περί φύσεως ή περί όντος» ο Μέλισσος αναπτύσσει τη θεωρία του Ξενοφάνη, την οποία τελειοποίησε και ο Παρμενίδης. Η βασική αρχή της είναι ότι μόνο το «ον» υπάρχει, δηλαδή το Σύμπαν, και αυτό αναγκαστικά ταυτίζεται με τον ΘεόΕιδικότερα, ο Μέλισσος δεχόταν ως αρχή του κόσμου το «εν» (ένα), το οποίο χαρακτήριζε αιώνιο, άπειρο, ενιαίο, ακίνητο, απόλυτα όμοιο μόνο με τον εαυτό του και αμετάβλητο: «Μέλισσος και Ζήνων το εν και το παν, και μόνον αΐδιον και άπειρον είναι το εν» , ενώ το γίγνεσθαι το θεωρούσε δημιούργημα των αισθήσεων, και γι'αυτό απατηλό: «Μέλισσον εν το παν λέγοντας είναι και δια το τας αισθήσεις ψευδείς είναι».

Δίδασκε ότι το «όντως ον» «ουκ έχει αρχήν, ουδέ τελευτήν» και συνεπώς δεν μπορεί να γεννηθεί αφ'εαυτού. Διότι αν γεννιόταν, τότε μοιραία θα έπρεπε και να πεθάνει, ενώ το όντως ον είναι αιώνιο και άφθαρτο. Ο Μέλισσος απέρριπτε τόσο την εμπεδόκλειο διδασκαλία για την ανάμιξη των 4 βασικών στοιχείων, όσο και την υπόθεση τηςατομικής θεωρίας για την ύπαρξη κενού χώρου. Πίστευε και δίδασκε ότι στη Φύση δεν υπάρχει τίποτα το βέβαιο και ότι όλα τα επίγεια είναι φθαρτά.

Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, ο Μέλισσος θεωρούσε ότι το Σύμπαν είναι ένα, άπειρο, πλήρες, αναλλοίωτο, ακίνητο και ομοιογενές: «εδόκει δε αυτώ το παν άπειρον είναι και αναλλοίωτον και ακίνητον και εν και όμοιον εαυτώ και πλήρες». Ήταν αντίθετος στις θεωρίες της κίνησης και της μεταβολής. Σύγχρονοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το έργο του Γοργία «Περί φύσεως ή περί του όντος» αντέγραψε το ομώνυμο έργο του Μελίσσου, πράγμα που ανακαλύφθηκε με αντιπαραβολή προς τα σωζόμενα, από τον Σιμπλίκιο, αποσπάσματα του έργου του Μελίσσου.

Κείμενο του David Sedley για τον Μέλισσο:

 Σε γενικές γραμμές, υποστήριζε στην πραγματεία του πως ό, τι υπάρχει είναι 1) χρονικά άπειρο 2) χωρικά άπειρο (ἀρχήν οὐκ ἔχει οὐδέ τελευτήν, ἀλλ’ ἄπειρόν ἐστιν) 3) Ένα (Ἕν) 4) ομοιογενές (ὅμοιον) 5) αμετάβλητο, δηλαδή δεν αναδιατάσσεται (οὔτ'ἄν.,.μετακοσμέοιτοDK30B7), δεν νιώθει πόνο (οὔτε ἀλγεῖ), δεν νιώθει λύπη (οὔτε ἀνιᾶται), δεν κινείται (οὐδέ κινεῖται) 6) είναι, επίσης, αδιαίρετο και 7) ασώματο (ἀσώματον εἶναι βούλεται τό ὄν, απ. Β9).

Η μεθοδική αυτή υπεράσπιση μιας εκδοχής του Ελεατικού μονισμού διατυπώθηκε σε λιτό ιωνικό πεζό λόγο και στους αντίποδες του υψηλού και σκοτεινού ποιητικού λόγου του Παρμενίδη. Οι διατυπώσεις του Μέλισσου, χάρη στον σχετικά απλό χαρακτήρα του έργου του, αποτελούν απηχήσεις παλαιότερα διατυπωμένων απόψεων του Ελεατισμού και όχι του ίδιου του Παρμενίδη. Ενώ σε γενικές γραμμές τα συμπεράσματα του Μέλισσου ταυτίζονται με τα συμπεράσματα του Παρμενίδη, δεν συμβαίνει, ωστόσο, το ίδιο με τους αποδεικτικούς του συλλογισμούς. Διακρίνουμε ελάχιστα ίχνη της πλέον θεμελιώδους παρμενίδειας αρχής, της απόρριψης του μη είναι. Επιπλέον, ενώ, όπως είδαμε, ο Παρμενίδης συνάγει ως επί το πλείστον κάθε γνώρισμα του είναι ακλουθώντας ανεξάρτητο αποδεικτικό συλλογισμό για το καθένα, σχεδόν όλοι οι αποδεικτικοί συλλογισμοί του Μέλισσου διατυπώνονται σε αλυσιδωτή ακολουθία, κατά την οποία το κάθε γνώρισμα προκύπτει άμεσα από το προηγούμενο.

Ο Μέλισσος δεν επιδιώκει την άκρως εκλεπτυσμένη διερεύνηση στην οποία επιδίδεται ο Παρμενίδης εφαρμόζοντας μια λογική που βασίζεται στις έννοιες του ἐόντος και του μή ἐόντος. Θεωρώ ότι ο Μέλισσος συγγράφει το έργο του ως Ίωνας φυσικός φιλόσοφος απευθυνόμενος σε ομόδοξους ακροατές του και εκθέτει το ελεατικό "Εν με επιχειρήματα που εναρμονίζονται με την κοσμολογία των Ιώνων. Ο τίτλος της πραγματείας του (κατά πάσα πιθανότητα γνήσιος παρά τις επιφυλάξεις ορισμένων μελετητών), Περί φύσεως  Περί τοῦ ὄντος, σε τελική ανάλυση προσδίδει στην έκθεσή του τον χαρακτήρα μιας ελεατικής φυσικής πραγματείας. Οι αποκλίσεις του από τον Παρμενίδη, που συνίστανται στην υιοθέτηση της καθημερινής γλώσσας της εποχής του και στην παραδοχή ενός χωρικά άπειρου όντος, αποτελούν συμπτώματα του προγράμματος του παρά της πνευματικής του ανεξαρτησίας.

Για τους δύο πρώτους αποδεικτικούς συλλογισμούς του βιβλίου του το κείμενο που διαθέτουμε είναι πιθανώς πλήρες. Έχω, ωστόσο, την πεποίθηση ότι οι μελετητές δεν κατόρθωσαν να διαχωρίσουν σωστά το πρώτο επιχείρημα του στοχαστή που αφορά το χρονικό άπειρο από το δεύτερο επιχείρημά του που αφορά το χωρικό άπειρο.[1]

(i) «Το ὄν άπειρο στον χρόνο»

(DK30B1) ἀεί ἦν ὅ,τι ἦν καί ἀείἔεσται. Εἰ γάρ ἐγένετο, ἀναγκαῖόν ἐστι πρίν γενέσθαι εἶναι μηδέν· εἰ τοίνυν μηδέν ἦν, οὐδαμά ἄν γένοιτο οὐδέν ἐκ μηδενός· ὅτε τοίνυν οὐκ ἐγένετο, ἔστι τε καί ἀεί ἦν καί ἀεί ἔσται 

Δηλαδή:

[«Ό,τι και αν ήταν πάντοτε υπήρχε και πάντα θα υπάρχει. Γιατί αν γεννήθηκε, είναι ανά­γκη να μην ήταν τίποτε πριν γεννηθεί (ή: είναι ανάγκη, πριν αυτό γεννηθεί να μην υπήρχε τίποτε). Αν όμως αυτό δεν ήταν τίποτε (ή: αν δεν υπήρχε τίποτε), τότε δεν θα μπορούσε με κανέναν τρόπο να γεννηθεί κάτι από το μηδέν (αρχή του αποσπάσματος Β2). Εφόσον, λοιπόν, δεν γεννήθηκε, τότε και είναι και πάντοτε ήταν και πάντα θα είναι»].

Ενώ ο Παρμενίδης είχε ως αφετηρία του μια εξαιρετικά παράδοξη αρχή, την απόρριψη του μή ἐόντος, η αφετηριακή αρχή του Μέλισσου, η αιτιακή θέση του ότι «τίποτε δεν θα μπορούσε να γεννηθεί από το μηδέν», είναι σχεδόν απίθανο να προκαλούσε εντύπωση στους ακροατές του. Μια τέτοια αρχή ή υπόθεση είχε ήδη τις ρίζες της σε μια καθολική αξιωματική αρχή της προσωκρατικής φιλοσοφίας που πρέσβευε την ύπαρξη μιας αιώνιας αρχέγονης πρώτης ύλης του σύμπαντος. Η αρχή αυτή, η οποία σπάνια αμφισβητήθηκε στην αρχαιότητα, θεωρούνταν γενικά αδιαφιλονίκητη. Σε σύγκριση με τον Παρμενίδη, ο Μέλισσος μας επιτρέπει να συμπληρώσουμε την αντίστροφη αρχή «Τίποτε δεν θα μπορούσε να μηδενισθεί ολοκληρωτικά» ως προϋπόθεση της μελλοντικής θεωρίας περί αφθαρσίας της ύλης.

Δεν θα έπρεπε, επίσης, να προκαλεί έκπληξη, ιδιαίτερα στο πνευματικό περιβάλλον της Ιωνίας,[2] η απόπειρα του Μέλισσου να εκφράσει αυτήν την αναλλοίωτη υπόσταση του όντος ορίζοντάς το ως άπειρο στον χρόνο, ενώ ο Παρμενίδης είχε επιλέξει να συγχωνεύσει το παρελθόν και το μέλλον στο παρόν. Δεν είναι ανάγκη να συμπεράνουμε ότι πρόκειται για καίρια φιλοσοφική διαφωνία. Ίσως ο Μέλισσος θεωρεί ότι ο ρόλος του ως στοχαστή εξαντλείται στο να παρουσιάσει τη σκέψη του Παρμενίδη με το φιλοσοφικό ιδιόλεκτο που κατανοούν οι ακροατές του.

(ii) «Το όν άπειρο στον χώρο»

(συνέχεια του αποσπάσματος DK30B2) καί ἀρχήν οὐκ ἔχει οὐδέ τελευτήν, ἀλλ'ἄπειρον ἔστιν. εἰ μέν γάρ ἐγένετο, ἀρχην ἄν εἶχεν (ἤρξατο γάρ ἄν πότε γινόμενον) καί τελευτήν (ἐτελευτησε γάρ ἄν πότε γινόμενον)· ὅτε δέ μήτε ἤρξατο μήτε ἐτελεύτησεν, ἀεί τέ ἦν καί ἀεί ἔσται, οὐκ ἔχει ἀρχην οὐδέ τελευτήν 

Δηλαδή:

[«και δεν έχει καμία αρχή (στον χώρο) ούτε τέλος, αλλά είναι άπειρο. Γιατί αν είχε γεννηθεί, θα είχε μια αρχή (στον χώρο)-γιατί κάποια στιγμή θα είχε αρχίσει η διαδικασία γένεσής του-και ένα τέλος-γιατί κάποια στιγμή θα έπαυε η διαδικασία γένεσής του). Αφού, όμως, ούτε άρχισε ούτε τελείωσε (η διαδικα­σία), και αφού υπήρχε πάντοτε και πάντα θα υπάρχει, τότε δεν έχει καμία αρχή (στον χώρο) ούτε τέλος»].

Από τον Αριστοτέλη και ύστερα, οι μελετητές εντοπίζουν στο σημείο αυτό τον εξής εσφαλμένο συλλογισμό: «όταν είναι χ, ψ και όεν ισχύει το χ, τότε δεν ισχύει και το ψ». Ίσως πρόκειται για άδικη εκτίμηση. Evώ τα επιχειρήματα του Παρμενίδη προφανώς απευθύνονταν σε ακροατές εξοικειωμένους με τη σύλλη­ψη ενός πεπερασμένου σύμπαντος, ο Μέλισσος υποθέτει το αντίθετο, όπως ίσως θα υποθέταμε και εμείς, ότι το σύμπαν είναι άπειρο εκτός αν υπάρχει η δυνατότητα να αποδειχθεί κάτι διαφορετικό. Το γεγονός και πάλι αντικατο­πτρίζει την παιδεία των ακροατών του στον χώρο της ιώνιας φυσικής φιλοσο­φίας· η ιδέα περί απείρου σύμπαντος, η οποία στα χρόνια του Αναξίμανδρου είχε ήδη αρχίσει να διαμορφώνεται, συνιστούσε στην εποχή του Μέλισσου γνώ­ρισμα της κοσμολογίας του Αναξαγόρα και στη συνέχεια θα αποτελούσε πρω­τεύουσα αρχή της Ατομικής θεωρίας.

Ο Μέλισσος θέτει το εξής ερώτημα: Τι μπορεί να οριοθετήσει το ον.  Αν τίπο­τε δεν είναι σε θέση να το οριοθετήσει, τότε το ον είναι άπειρο. Το μόνο πράγ­μα που θα μπορούσε να καταστήσει το ον πεπερασμένο θα ήταν μια διαδικασία γένεσης, η οποία, καθώς θα ήταν πεπερασμένη χρονικά, το μόνο που θα γεν­νούσε θα ήταν ένα πεπερασμένο στον χώρο ον. Όσο είναι σε θέση κανείς να κατασκευάσει έναν δρόμο που να εκτείνεται στο άπειρο, άλλο τόσο είναι σε θέση να δημιουργήσει μια οντότητα άπειρης έκτασης- αρκεί μόνο να λάβουμε υπόψη ότι κάθε διαδικασία αυτού του τύπου πρέπει να αρχίζει κάποια στιγμή (επομένως και από κάποιο σημείο στον χώρο) και κάποιοι στιγμή (άρα και σε κάποιο σημείο του χώρου) να παύει. Κατά συνέπεια, εφόσον το επιχείρημα (ί) ήδη κατέδειξε ότι το ον ποτέ δεν γεννήθηκε, δεν υπάρχει τίποτε που να το περιορίζει στον χοίρο με αποτέλεσμα να γίνεται άπειρο από έλλειψη ορίων.

Επιπλέον, ο Μέλισσος, αν και με κάποια ασάφεια, εξηγεί πως το χωρικό άπειρο που υποδεικνύει το επιχείρημα (ίί) εξαρτάται από λογική άποψη αλλά και είναι παράλληλο προς το χρονικό άπειρο που υποδεικνύει το επιχείρημα (ί). Τα αποσπάσματα Β2-4 ίσως αποτελούν μια ενότητα: 

(κατακλείδα αποσπάσματος Β2) 
ον γάρ άεί είναι άνυστόν, δ,τι μη παν εστι 

[«γιατί κάτι που δεν είναι ολόκληρο δεν μπορεί να υπάρχει πάντα»] 

(Β3) όλλ’ ώσπερ εστιν άεί, οϋτω καί τό μέγεθος άπειρον άεί χρή είναι 

[«Αλλά όπως ακριβώς υπάρχει πάντα, έτσι πρέπει πάντα να είναι και άπειρο στο μέγεθος»]· 

(Β4) άρχήν τε καί τέλος έχον ούδέν ούτε άίδιον οντε άπειρόν έστιν 

[«όταν κάτι έχει αρχή και τέλος δεν είναι ούτε αιώνιο ούτε άπειρο»].

Στη συνέχεια, ο Μέλισσος μεταβαίνει από το χωρικό άπειρο στην ενότητα του όντος

 (iii): εἰ γάρ <ἄπειρον> εἴηἕν εἴη ἄν· εἰ γάρ δύο εἴη,οὐκ ἄν δύναιτο ἄπειρα εἶναιἀλλ’ ἔχοι ἄν πείρατα πρός ἄλληλα (Β6) 

[«γιατί αν ήταν <άπειρο> θα ήταν ένα.· γιατί αν ήταν δύο, δεν θα ήταν δυνατόν να είναι άπειρα, αλλά το ένα θα έθετε περιορισμούς στο άλλο», ]

 Το γνώρισμα αυτό δίνει στην οντότητα που περιγράφει ο Μέλισσος το όνομά της: Ἕν. Από την ενότητα του όντος  (iii) ο στοχαστής συνάγει την ομοιογένεια του: 

(iν): ἕν δέ ὄν ὅμοιον εἶναι πάντη · εἰ γάρ ἀνόμοιον, πλείω ὄντα οὐκ ἄν ἔτι ἕν εἶναι, ἀλλά πολλά 

[«καθώς είναι ένα, είναι όμοιο παντού· γιατί αν ήταν ανόμοιο, θα ήταν πολλαπλό και δεν θα ήταν πλέον ένα, αλλά πολλά» ]· αν κάτι είναι ετερογενές είναι και πολλαπλό (θα ήταν αναπόφευκτα και πολλαπλό).[3]

Αντίθετα απ’ ὅ, τι συμβαίνει στον Παρμενίδη, η επιφανειακή σημασία των δύο παραπάνω διαδοχικών συμπερασμάτων δεν επιδέχεται καμία αμφισβήτη­ση. Ανοιχτό παραμένει ακόμη το ζήτημα σχετικά με την ποιότητα των επιχει­ρημάτων του Μέλισσου. Ίσως ο περιπατητικός Εύδημος είχε άδικο όταν προέβαλε την ένσταση πως η μετάβαση από το γνώρισμα (ii) στο γνώρισμα (iii) ισχύ­ει μόνο για πράγματα άπειρα προς πάσα κατεύθυνση, εφόσον είναι σαφές ότι ο Μέλισσος έχει υπόψη του αυτή τη μορφή απείρου στο (ii) επιχείρημά του. Από την άλλη πλευρά, η μοναδική μορφή ενότητας που μπορεί το συμπέρασμα εύλο­γα να υπονοεί είναι ο ενιαίος χαρακτήρας· αυτό, βέβαια, δεν συνεπάγεται ότι ο ενιαίος χαρακτήρας του όντος δεν μπορεί να συμβαδίζει με μια ετερογενή πολλαπλότητά του (οι περισσότεροι, για παράδειγμα, πιστεύουμε ότι το σύμπαν φέρει και τις δύο ιδιότητες).

Ύστερα από μια επιγραμματική σύνοψη των έως τώρα συμπερασμάτων [οὕτως οὖν ἀΐδιόν ἐστι καί ἄπειρον καί ἕν καί ὅμοιον πᾶν (Β7.1 )|, ακολουθεί ένα γενικό επιχείρημα για τον προσδιορισμό του επόμενου γνωρίσματος:

(v) «το ον είναι αμετάβλητο»

καί οὔτ’ ἄν ἀπολλύοι τί οὔτε μεῖζον γίνοιτο οὔτε μετακοσμέοιτο οὔτε ἄλγεϊ οὔτε ἀνιᾶται· εἰ γάρ τί τούτων πάσχοι, οὐκ ἄν ἔτι ἐν εἴη. Εἰ γάρ ἑτεροιοῦται, ἀνάγκη τό ἐόν μή ὅμοιον εἶναι, ἀλλά ἀπόλλυσθαι τό πρόσθεν ἐόν, τό δέ οὐκ ἐόν γίνεσθαι. Εἰ τοίνυν τριχί μιῇ μνρίοις ἔτεσιν ἑτεροῖον γίνοιτο, ὀλεῖται πᾶν ἐν τῷ παντί χρόνῳ  (Β7.2) 

[«Και δεν μπορεί να χάσει τίποτε ούτε να γίνει μεγαλύτερο ούτε να αναδιαταχθεί, και δεν νιώθει ούτε πόνο ούτε λύπη· γιατί αν πάθαινε κάτι από αυτά, δεν θα ήταν πια ένα. Γιατί αν μεταβάλλεται, τότε είναι ανάγκη το έόν να μην είναι όμοιο, αλλά αυτό που προϋπήρχε να χάνεται και αυτό που δεν υπήρχε να γεννιέται. Αν μεταβαλλόταν έστω και κατά μια τρίχα σε διάστημα δέκα χιλιάδων χρόνων, θα χανόταν ολοσχερώς στο σύνολο του χρόνου»].

Η παραπάνω διατύπωση, υπό κανονικούς όρους και με δεδομένη τη σχέση αιτίου-αιτιατού στην οποία υπακούει η επιχειρηματολογία του Μέλισσου, θεω­ρείται ότι αποτελεί ένα νέο συμπέρασμα που απορρέει από το γνώρισμα της ομοιογένειας (iv) μολονότι η αιτιακή σύνδεση είναι στην καλύτερη περίπτωση αδύναμη. Αν υποθέταμε ότι το ον μεταβάλλεται, θα μπορούσε μια τέτοια υπόθεση να ακυρώσει τα γνωρίσματα του όμοιου και ενός, με τη σημασία που αυτά έχουν στο τέταρτο και στο τρίτο επιχείρημα αντίστοιχα; Ακόμη πιο ενδιαφέ­ρουσα είναι η πρόσθετη αιτιολόγηση του αμετάβλητου χαρακτήρα του όντος, η οποία απορρέει από το γνώρισμα του χρονικού απείρου (i): κάθε μεταβολή συνεπάγεται σε κάποιο βαθμό φθορά και, αν λάβουμε υπόψη το χρονικό άπει­ρο, όταν αφανίζονται τα μέρη ενός πράγματος, τότε και αυτί) αφανίζεται συνο­λικά. Αν το καθένα από τα μέρη ενός πράγματος είναι φθαρτό, τότε ενδέχεται να αφανισθούν όλα μαζί και (πρόκειται για έμμεση προεξαγγελία της αρχής της πληρότητας;) όταν κάτι είναι πιθανό να πραγματοποιηθεί δεν μπορεί να παρα­μένει απραγματοποίητο στο διηνεκές.

Στη συνέχεια, παρατίθενται τέσσερα επιχειρήματα για την αναίρεση ισάριθ­μων συγκεκριμένων μορφών μεταβολής (Β7.3-10). Τα τρία πρώτα στρέφονται κα­τά α) της αναδιάταξης β) του πόνου και γ) της λύπης και σε μεγάλο βαθμό συνι- στούν μια εκ νέου εφαρμογή του γενικού επιχειρήματος ότι η μεταβολή θα καταρ­γούσε τα μόνιμα γνωρίσματα του χρονικού απείρου (i) και της ομοιογένειας (iv). Όσον αφορά όμως τον πόνο (β), ο Μέλισσος σπεύδει να διευκρινίσει ότι, αν το 'Έναισθανόταν πόνο, αυτό θα σήμαινε ότι εξασθενεί η «δύναμή» του. Η παρατή­ρηση αυτή δεν εμπίπτει στην αλυσιόοιτή ακολουθία των συλλογισμών του αλλά υ­ποβάλλει τη σημαντική ιδέα ότι το Ἕν εξομοιώνεται με θεότητα.[4]Η εξίσωση του πρωταρχικού όντος με θεο αποδεικνύεται, για μια ακόμη φορά, ότι δεν προκα- λούσε καμία έκπληξη σε ακροατές εξοικειωμένους με το έργο του Αναξίμανδρου, του Αναξιμένη και του Ηράκλειτου, ώστε να. χρειάζεται ιδιαίτερα επιχειρήματα. Αποτελεί, ωστόσο, και σημείο επαφής με τον Παρμενίδη, ο οποίος, όπως διαπι­στώσαμε, τηρούσε την ίδια ακριβώς παράδοση, όταν ταύτιζε τη νόηση με το όν.

Το πιο καταλυτικό επιχείρημα εναντίον μιας ορισμένης μορφής μεταβολής είναι αυτό που στρέφεται κατά της κίνησης (Β7.7-10) και μπορεί να υποδιαιρε­θεί ως εξής:[5]

(vi) «Το ον είναι ακίνητο»

  1. οὐδέ κέν ἐόν ἔστιν οὐδέν τό γάρ κενεόν οὖδεν ἔστιν οὐκ ἄν οὖν εἴη τό γέ μηδέν [«Και τίποτε δεν υπάρχει που να είναι κενό- γιατί το κενό δεν είναι τίποτε· συνεπώς, αυτό που δεν είναι τίποτε, δεν μπορεί να υπάρχει»].

2.   οὐδέ κινεῖται· ὑποχωρήσω γάρ οὔκ ἔχει οὐδαμῇ. ἀλλά πλέον ἔστιν. εἰ μέν γάρ κενεόν ἦν, ὑπεχώρει ἄν εἰς τό κενόν· κενοῦ δέ μή ἐόντος οὐκ ἔχει ὅκῃ ὑποχωρήσει. (πνκνόν δέ καί ἀραιόν οὔκ ἄν εἴη. τό γάρ ἄραιον ὄνκ ἀνυστόν πλέον εἶναι, ὁμοίως τῷ πνκνῷ. ἄλλ'ἤδη τό ἀραιον γέ κενεώτερον γίνεται τοῦ πνκνοῦ. κρίσιν δέ ταύτην χρή ποιήσασθαι τοῦ πλέω καί τοῦ μή πλέω· εἰ μέν οὖν χωρεῖ τί ἤ εἰσδέχεται, οὐ πλέων· εἰ δέ μήτε χωρεῖ μήτε εἰσδέχεται, πλέων.) [«Ούτε κινείται. Διότι δεν μπορεί να υποχοιρήσει αε καμία κατεύθυνση, αλλά είναι πλήρες. Γιατί αν υπήρχε κενό, θα κινούνταν μέσα στο κενό· εφόσον, όμως, όεν υπάρχει κενό, δεν έχει που να κινηθεί. (Λεν μπορούν να υπάρχουν το πυκνό και το αραιό. Γιατί το αραιό δεν μπορεί να είναι, εξίσου πλήρες με το πυκνό, αλλά το αραιό ήδη έχει μεγαλύτερο κενό απ’ ό.τι το πυκνό. Και το κριτήριο για να διακρίνουμε το πλήρες από το κενό είναι το εξής: αν κάτι κινείται ή είναι απορροφητικό δεν είναι πλήρες, ενιό αν δεν κινείται ούτε είναι απορροφητικό, τότε είναι πλήρες)»]

3.   ἀνάγκη τοίνυν πλέων εἶναι, εἰ κενόν μή ἔστιν. εἰ τοίνυν πλέων ἔστιν, οὐ κινεῖται.  Σύνοψη: [«Συνεπώς, πρέπει να είναι πλήρες, αν δεν υπάρχει κενό- αν όμως είναι πλήρες, δεν κινείται»].

Πρόκειται για το πρώτο μαρτυρημένο επιχείρημα, το οποίο παρουσιάζει την κίνηση να εξαρτάται από το κενό (παρά το γεγονός ότι η απόρριψη της κίνησης από τον Παρμενίδη ίσως έμμεσα εξυπακούει ήδη την απουσία κενού). Η απόρ­ριψη του κενού από τον Μέλισσο, με το επιχείρημα ότι αυτό δεν είναι, τίποτε και ως εκ τούτου εόν υπάρχει, αποτελεί την πλησιέστερη θέση του προς τη συλ­λογιστική του Παρμενίδη, ο οποίος εφαρμόζει μια λογική που βασίζεται στις έννοιες του έόντος και του μή έόντος. Ο Μέλισσος δεν αρνείται την ύπαρξη ενός εξωτερικού κενού εντός του οποίου το Ένθα μπορούσε να κινηθεί. Αυτό είναι ελάχιστα αναγκαίο αν λάβουμε τυτόψη ότι το "Εν είναι άπειρο προς όλες τις κατευθύνσεις. Απορρίπτει κάθε ανάμειξη του κενού με άλλα στοιχεία η οποία θα περιόριζε την πυκνότητά του και έτσι θα επιτρεπόταν η κίνηση λόγιο της επακόλουθης πίεσης ή ανακατανομής· αυτή είναι η σημασία της παρενθετι­κής διατύπωσης του δεύτερου αποσπάσματος (Β7.8-9).

Απομένει η μετάβαση από την «ακινησία» (v) στην «αόιαιρετότητα» (vi) του όντος (απ. Β10). Η διαίρεση θεωρείται διαδικασία που συνεπάγεται την κίνηση των τμημάτων τα οποία διαχωρίζονται (εἰ γάρ διῄρηται τό ἐόν κινεῖται κινούμενον δέ οὐκ ἄν εἴη). Καταλήγουμε στο συμπέρασμα του απ. Β9 το οποίο δεν εναρμονίζεται απόλυτα με την αλυσιδωτή ακολουθία των υπόλοιπων επιχειρημάτων, καθώς αποτελεί στην ουσία ένα επιπλέον εξαγόμενο του τρίτοτι γνωρίσματος (της ενότητας):

(vii) «Το ον είναι ασώματο».

ἕν δ’ ἐόν δεῖ αὐτό σῶμα μή ἔχειν. εἰ δέ ἔχει πάχος, ἔχοι ἄν μόρια, καί οὐκέτι ἕν εἴη (Β9). 

[«Και καβοκ είναι ένα δεν πρέπει να έχει σώμα. Αν όμως είχε όγκο θα είχε μέρη και επομένως δεν θα ήταν πια ένα»]

Είναι παράδοξο που το εν, ενώ αποδείχθηκε ότι είναι απολύτως πυκνό και συνεπώς ακίνητο, πρέπει τώρα να αποδειχθεί ότι είναι ασώματο. Σε γενικές γραμμές φαίνεται πιο πιθανό πως ο Μέλισσος στο χωρίο αυτό αρνείται ότι το ενέχει κάποιο σώμα με οργανικά μέρη και ως εκ τούτου απορρίπτει την ανθρωπομορφική σύλληψη της θεότητας. Πρέπει να παραδεχθούμε, ωστόσο, ότι η αναφορά στον όγκο υποδηλώνει πως στόχος της απορριπτικής επίθεσης του Μέλισσου ήταν η σωματική υπόσταση του όντος.

Όπως ο Παρμενίδης (Ε)Κ28Β6) απέρριπτε την αξιοπιστία της αισθητηριακής αντίληψης προφανώς σε μια ξεχωριστή ενότητα της πραγματείας του, έτσι και ο Μέλισσος έστρεφε τα οντολογικά του συμπεράσματα εναντίον των αισθήσε­ων (DK30B8):

μέγιστον μέν οὖν σημεῖον οὗτος ὁ λόγος, ὅτι ἕν μόνον ἔστιν ἀτάρ καί τάδε σημεῖα, εἰ γάρ ἦν πολλά, τοιαῦτα χρή αὐτά εἶναι, οἶον πέρ ἔγω φημι τό ἕν εἶναι, εἰ γάρ ἔστι γῆ καί ὕδωρ καί ἀήρ καί πῦρ καί σίδηρος καί χρυσός, καί τό μέν ζῶον τό δέ τεθνηκός, καί μέλαν καί λευκόν καί τά ἄλλα, ὅσα φασίν οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἀληθῆ, εἰ δή ταῦτα ἔστι, καί ἠμεῖς ὀρθῶς ὁρῶμεν καί ἀκούομεν, εἶναι χρή ἕκαστον τοιοῦτον, οἶον πέρ τό πρῶτον ἔδοξεν ἡμῖν καί μή μεταπίπτειν μηδέ γίνεσθαι ἑτεροῖον, ἀλλά ἀεί εἶναι ἕκαστον, οἷον πέρ ἐστιν. Νῦν δέ φαμεν ὀρθῶς ὁρᾶν καί ἀκούειν καί συνιέναι· δοκεῖ δέ ἡμῖν τό τέ θερμόν ψυχρόν γίνεσθαι καί τό ψυχρόν θερμόν καί τό σκληρόν μαλθακόν καί τό μαλθακόν σκληρόν καί τό ζῶον ἀποθνήσκειν καί ἐκ μή ζῶντος γίνεσθαι, καί ταῦτα πάντα ἑτεροιοῦσθαι, καί ὅ,τι ἦν τέ καί ὁ νῦν οὐδέν ὁμοῖον εἶναι, ἀλλ'ὁ τέ σίδηρος σκληρός ἐών τῷ δακτύλῳ κατατρίβεσθαι ὁμουρέων, καί χρυσός καί λίθος καί ἄλλο ὅ,τι ἰσχυρόν δοκεῖ εἶναι πᾶν, ἐξ ὕδατός τέ γῆ καί λίθος γίνεσθαι· ὥστε συμβαίνει μήτε ὁρᾶν μήτε τά ὄντα γινώσκειν. Οὐ τοίνυν ταῦτα ἀλλήλοις ὁμολογεῖ, φαμένοις γάρ εἶναι πολλά καί ἀίδια καί εἴδη τέ καί ἰσχύν ἔχοντα, πάντα ἑτεροιοῦσθαι ἡμῖν δοκεῖ καί μεταπίπτειν ἐκ τοῦ ἑκάστοτε ὁρωμένου. δῆλον τοίνυν, ὅτι οὐκ ὀρθῶς ἑωρῶμεν οὐδέ ἐκεῖνα πολλά ὀρθῶς δοκεῖ εἶναι· οὐ γάρ ἄν μετέπιπτεν, εἰ ἀληθῆ ἦν· ἀλλ’ ἦν οἶον πέρ ἐδόκει ἕκαστον τοιοῦτον. Τοῦ γάρ ἐόντος ἄληθινοῦ κρεῖσσον οὐδέν. ἤν δέ μεταπέςῃ, τό μέν ἐόν ἀπώλετο, τό δέ οὐκ ἐόν γέγονεν.Οὕτως οῦν, εἰ πολλά εἴη, τοιαῦτα χρή εἶναι, οἶον πέρ τό ἕν.

Δηλαδή: 

[«Αυτό το επιχείρημα λοιπόν είναι η ισχυρότερη απόδειξη για το ότι υπάρ­χει μόνο ένα- όσα, όμως, ακολουθούν συνιστούν περαιτέρω αποδείξεις. Αν υπήρχαν πολλά, θα έπρεπε να είναι έτσι όπως ακριβώς εγώ υποστηρίζω ότι είναι το Ένα. Γιατί αν υπάρχουν η γη, το νερό, ο αέρας, η φωτιά, ο σίδηρος και ο χρυσός, και αν άλλα πλάσματα είναι ζωντανά ενώ άλλα νεκρά, και αν υπάρχει μαύρο και άσπρο και όλα τα άλλα που θεωρούν οι άνθρωποι ότι είναι αλη­θινά, αν λοιπόν υπάρχουν αυτά και αν εμείς βλέπουμε και ακούμε σωστά, τότε ίο καθένα από αυτά πρέπει να είναι έτσι ακριβώς όπως μας φάνηκε την πρώτη φορά ότι είναι και να μην μεταβάλλεται ή να γίνεται διαφορετικό αλλά το καθέ­να να είναι όπως ακριβώς είναι.
Υποστηρίζουμε, ωστόσο, ότι βλέπουμε και ακούμε και καταλαβαίνουμε σω­στά. Και όμως, έχουμε την εντύπωση ότι το θερμό γίνεται ψυχρό και το ψυχρό θερμό, ότι το σκληρό γίνεται μαλακό και το μαλακό σκληρό, ότι τα ζωντανά πλά­σματα πεθαίνουν και γεννιούνται από αυτά που δεν είναι ζωντανά· έχουμε την ε­ντύπωση ότι όλα αυτά μεταβάλλονται και πως αυτό που ήταν δεν είναι διόλου ό­μοιο με αυτό που είναι τώρα: ο σίδηρος, μολονότι σκληρός, θρυμματίζεται όταν τον τρίβουμε με τα δάχτυλα και το ίδιο συμβαίνει με τον χρυσό και με τον λίθο και με ό,τι άλλο μας φαίνεται ότι είναι σκληρό· η γη και οι λίθοι προέρχονται από το νερό. Επομένως, ούτε βλέπουμε ούτε κατανοούμε τα όντα.
Όλα αυτά, όμως, δεν συμφωνούν μεταξύ τους. Διότι, ενώ υποστηρίξαμε ότι υπάρχουν πολλά και αιώνια που έχουν μορφή και δύναμη, μας φαίνεται εντού­τοις ότι όλα αλλάζουν και διαφοροποιούνται από την κατάσταση στην οποία τα βλέπουμε κάθε φορά. Επομένως, είναι φανερό ότι δεν βλέπουμε σωστά και ότι είναι λάθος να πιστεύουμε ότι όλα αυτά που μας φαίνονται πολλά υπάρ­χουν. Γιατί αν ήταν αληθινά δεν θα είχαν μεταπτώσεις αλλά το καθετί θα ήταν όπως ακριβώς φαινόταν ότι είναι. Γιατί τίποτε δεν είναι ανώτερο από το αλη­θινό. Αν όμως συμβαίνουν μεταπτώσεις, τότε αφανίζεται το έόν και γεννιέται το μη έόν. Κατά συνέπεια, αν υπήρχαν πολλά, θα έπρεπε να είναι όπως ακρι­βώς είναι το Ένα»].

Το ἐόν πρέπει να είναι αμετάβλητο (πέμπτο γνώρισμα του όντος). Αν τα αισθητά αντικείμενα υπήρχαν, θα έπρεπε να είναι αμετάβλητα. Οι ίδιες οι αισθήσεις, ωστόσο, μας τα παρουσιάζουν μεταβαλλόμενα. Επομένως, τα αντι­κείμενα που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις αποτελούν ψευδαισθήσεις.


Ανασκόπηση

Η πρώιμη κοσμολογική παράδοση ερεύνησε τη σύσταση του σύμπαντος με εμπειρικά κατά κύριο λόγο μέσα, επιδιώκοντας να εντοπίσει μια προνομιακή πρώτη ύλη στον κύκλο του μετασχηματισμού των στοιχείων και να ερμηνεύσει τους κανόνες της συμπεριφοράς της παραβάλλοντάς την με οικεία πρότυπα τάξης από τον χώρο της βιολογίας, της μηχανικής ή της πολιτικής. Ούτε ο Παρ­μενίδης αλλά ούτε και ο Μέλισσος επιχειρούν να δράσουν τελείως ανεξάρτητα από τον τομέα της κοσμολογίας. Παραμένουν εντός των ορίων της και αμφι­σβητούν τα εμπειρικά κριτήρια που αυτή εφαρμόζει, τα οποία, επειδή υποδείκνυαν πολλές και ανταγωνιστικές απαντήσεις, δεν ενέπνεαν πλέον εμπιστοσύ­νη. Ως εκ τούτου και οι δύο στοχαστές προτείνουν μια νέα αφετηρία: επικα­λούνται αρχές εκ των προτέρων θεσπισμένες για να διαπιστώσουν σε ποιόν βαθμό είναι αυτές ικανές να περιορίσουν τις πιθανές απαντήσεις στα ερωτή­ματα των κοσμολόγων. Το αποτέλεσμα είναι συνταρακτικό· το σύμπαν, εξαιτίας της τέλειας ομοιογένειας που εμφανίζει στον χώρο και στον χρόνο, ίσως δεν παρουσιάζει κανένα από τα διακριτικά γνωρίσματα, των οποίων την εξή­γηση θεωρούσαν έως τότε οι κοσμολόγοι επιβεβλημένη.

Έως εδώ, δεν παρατηρείται καμία άλλη διαφορά μεταξύ του Παρμενίδη και του Μέλισσου, εκτός από τις τυπικές υφολογικές διαφορές που διαχωρίζουν τον πεζό από τον έμμετρο λόγο. Εμφανίζουν ένα επιπλέον κοινό χαρακτηριστι­κό, φυσική συνέπεια των εκ των προτέρων θεσπισμένων αρχών που εφαρμό­ζουν στην προσέγγισή τους: το έντονο ενδιαφέρον για τη συλλογιστική τους μέ­θοδο, μολονότι ο Μέλισσος εδώ υπερτερεί, καθώς επιβάλλει στους αποδεικτι­κούς του συλλογισμούς ένα σαφέστερο συνολικό αρχιτεκτονικό σχέδιο. Ακόμη και οι προκείμενες που οι στοχαστές προϋποθέτουν και τις οποίες επικαλού­νται, ενδέχεται σε κάποιο βαθμό να επικαλύπτονται, όπως, για παράδειγμα, σι προβληματισμοί τους για το πώς ο διαθέσιμος χώρος μπορεί να περιορίζει την κίνηση. Ωστόσο, ακριβώς στο σημείο αυτό μπορούμε να εντοπίσουμε τις πιο χα­ρακτηριστικές διαφορές τους. Οι αφετηριακές αρχές της παρμενίδειας θεωρίας δεν εμπίπτουν στην παράδοση της φυσικής φιλοσοφίας· εννοούμε τις αρχές της αναφορικής λειτουργίας και της άρνησης, τους όρους της νόησης, και τη λογική συμπεριφορά του ρήματος είναι. Οι αρχές που εκ των προτέρων θέτει ο Μέλισ­σος, η αδυναμία γένεσης εκ του μηδενός και ο άπειρος χώρος και χρόνος, αντι­προσωπεύουν εκείνο το είδος αρχών οι οποίες δεν προκαλούσαν πλέον καμία αμηχανία σε ακροατές εξοικειωμένους με την κοσμολογική παράδοση. Μπο­ρούμε, συνεπώς, να παραβάλουμε τον Μέλισσο με τον Ζήνωνα. Ανέλαβαν, ο κα­θένας με τον τρόπο του, να υπερασπισθούν ενώπιον ενός δύσπιστου κοινού την κοσμοαντίληψη του Παρμενίδη, προωθώντας την με όρους που το κοινό αυτό κατανοούσε. Ο Ζήνωνας το επιτυγχάνει επικαλούμενος με διαλεκτικό τρόπο τις κοινόχρηστες υποθέσεις των ακροατών του αναφορικά με τον χώρο και τον χρόνο. Ο Μέλισσος επιδιώκει τον ίδιο στόχο επικαλούμενος ως φυσικός φιλό­σοφος τις αρχές που διέπουν την επιστημονική σκέψη του καιρού του.

__________________________

[1] Το επιχείρημα (απ. Β1): ἀεί ἦν ὅ,τι ἦν καί ἀεί ἔσται. εἰ γάρ ἐγένετο, ἀναγκαῖόν ἐστι πρίν γενέσθαι εἶναι μηδέν εἰ τοίνυν μηδέν ἦν, οὐδαμά ἄν γένοιτο οὐδέν ἐκ μηδενός. (αρχή αποσπάσματος Β2) ὅτε τοίνυν οὐκ ἐγένετο, ἔστι τε καί ἀεί ἦν καί ἀεί ἔσται. 2ο επιχείρημα (συνέχεια αποσπάσματος Β2) καί ἄρχην οὐκ ἔχει οὐδέ τελευτήν, ἄλλ ’ ἄπειρόν ἐστιν. Εἰ μέν γάρ ἐγένετο, ἀρχήν ἄν εἶχεν (ἤρξατο γάρ ἄν πότε γινόμενον) καί τελευτήν (ἐτελεύτησε γάρ ἄν πότε γινόμενον), ὅτέ δέ μήτε ἤρξατο μήτε ἐτελεύτησεν, ἀεί τέ ἦν καί ἀεί ἔσται, οὐκ ἔχει ἀρχήν οὐδέ τελευτήν. [Για τη νεοελληνική απόδοση των χωρίων βλ. παρακάτω σσ. 201], Στο απ. Β2 δεν υπάρχει λόγος, όπως πιστεύουν οι Diels-Kranz και άλλοι μελετητές, να προ­στεθεί ο σύνδεσμος καί πριν από τη φράση οὐκ ἔχει ἀρχήν· αρκεί να θεωρήσουμε ότι το προηγούμενο τε συνδέει παρατακτικά τις δύο προτάσεις και όχι τους ρηματικούς τύπους ἦν / ἔσται. Στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία για τον Μέλισσο δεν γίνεται ομόφωνα αποδεκτό ότι το δεύτερο επιχείρημα υποδηλώνει το χωρικό άπειρο (βλ. ειδικότερα Reale [277])· βλ. ωστόσο μια αξιοσημείωτη διαφορετική εκδοχή στουςKRS, 393-95 (ελληνική μτφρ. σσ. 396-98). 
[2] Πβ. Ηράκλειτος DK22B30. 
[3] Το χωρίο που παρατίθεται προέρχεται από παράφραση του Μέλιοσου στην ψευτόοαριστοτελική πραγματεία με τον τίτλο Περί Μελίσσου, Ξενοφάνους καί Γοργίου 974α12-14. 
[4] Για τις μαρτυρίες που αναφέρουν ότι ο Μέλισσος εξίσωνε το Ἕν με θεό, βλ. DK30A13. 
[5] Η ανάλυση που ακολουθεί βασίζεται στο άρθρο μου [409] 178-79.

πηγές: ekivolos - βικιπαίδεια

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΦΙΛΟΛΑΟΥ ΤΟΥ ΚΡΟΤΩΝΙΑΤΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΗΛΙΟΚΕΝΤΡΙΣΜΟ

$
0
0




Ο Φιλόλαος ο Κροτωνιάτης (470 π.Χ. – 385 π.Χ.), από τον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας, ήταν Πυθαγόρειος φιλόσοφος.
Εισαγωγή
Η μελέτη του ουρανού και η επεξεργασία των πληροφοριών οι οποίες προέκυψαν από αυτήν, χρησίμευε στις αρχαίες κοινωνίες, ως βασικό εργαλείο βοήθειας, στη δημιουργία ημερολογίων που ήσαν χρήσιμα για τις λατρευτικές τελετές και την γεωργία, όσο φυσικά και στη ναυσιπλοΐα.[1] Όλοι σχεδόν οι λαοί από τους οποίους διαθέτουμε γραπτές πηγές, φαίνεται να είχαν ασχοληθεί με την αστρονομία εμπειρικά, εισάγοντας πρακτικές μαθηματικές σχέσεις, προσπαθώντας να κατανοήσουν και να προβλέψουν τα ουράνια φαινόμενα, να εξευμενίσουν τη φύση και να επωφεληθούν από τη γνώση αυτή στη καθημερινότητά τους. Κάποιοι, όπως στην Μεσοποταμία, ασχολήθηκαν περισσότερο και κατέγραφαν τις θέσεις μέρα με την μέρα κάνοντας σεληνιακά ημερολόγια, ενώ αντίστοιχα οι Αιγύπτιοι κατέγραφαν ηλιακά ημερολόγια.

Στην αρχαϊκή Ελλάδα από τον 6ο αι. π.Χ., με την ανάπτυξη του θεσμού της πόλης και της παρουσίας ελεύθερων, ενεργών και απαιτητικών στη λογική πολιτών,[2] έχουμε μία εντυπωσιακή έρευνα, μελέτη και παρουσίαση της αστρονομίας έξω από ιερατικές κάστες ή ηγεμονικές ομάδες. Η αστρονομία, τίθεται αργά αλλά σταθερά για πρώτη ίσως φορά σε μαθηματική επιστημονική βάση και εμφανίζεται μεγάλη παραγωγή γραπτού έργου, από το οποίο δυστυχώς ελάχιστα έχουν διασωθεί. Σημαντικός παράγοντας σε αυτή τη διαδικασία ήταν ο Πυθαγόρας και η Σχολή του, οι οποίοι επηρέασαν τους μεταγενέστερους διανοητές. Μας έχει διασωθεί η θεωρία του Φιλόλαου του Ταραντίνου, ενός των Πυθαγορείων, την οποία θα αναλύσουμε παρακάτω και θα δούμε τη σχέση της με τις προγενέστερες αλλά και μεταγενέστερες θεωρήσεις κυρίως της πλατωνικής σχολής, ακόμα θα δούμε γιατί η θεωρία αυτή δεν είχε μέλλον και τέλος θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τη λογική των καινοτομιών τις οποίες εισήγαγε, όλα αυτά, αφού παράλληλα μελετήσουμε την εξέλιξη της αστρονομίας σε γενικές γραμμές, εκείνο τον καιρό.[3]


α. Πορεία προς τον ηλιοκεντρισμό

Η πορεία προς τον ηλιοκεντρισμό ήταν αργή και επίπονη, απαιτούσε τεράστιο παρατηρητικό έργο, χρήση γεωμετρικών και μαθηματικών μεθόδων και δεν ήταν μια στιγμιαία έκλαμψη του Αρίσταρχου τον 3ο αι., αλλά μια μακριά λογική διαδικασία για την οποία υπάρχουν πλέον ικανά στοιχεία. 
Το βασικότερο πρόβλημα των πρωτοπόρων Ελλήνων αστρονόμων, ήταν η κατανόηση της περίεργης φαινόμενης κίνησης των πλανητών στον ουράνιο θόλο, σε συνδυασμό με την τότε άγνοια για τις τρεις βασικές κινήσεις της Γης.

Πέρα από την ημερήσια φαινομενική κίνηση του θόλου (των απλανών αστέρων), από την Ανατολή προς την Δύση, έχουμε την επίσης φαινομενική κίνηση του Ήλιου και της Σελήνης, μέρα με την ημέρα, από την Δύση στην Ανατολή, με μία συγκεκριμένη σχεδόν ετήσια (ο Ήλιος) και μηνιαία (η Σελήνη) περιοδικότητα, πάνω σε μία συγκεκριμένη επιφάνεια του ουράνιου θόλου, η οποία ονομάστηκε ζωδιακός κύκλος.[4] Μέσα σε αυτή τη ζώνη, κινούνται και άλλα πέντε ορατά ουράνια σώματα, οι πλανήτες. Αυτοί, ακολουθούν παρόμοια σχεδόν κίνηση με τον Ήλιο, αν και η περιοδικότητά τους είναι διαφορετική, σε κάποια μοιάζει εν μέρει με του Ηλίου,[5] σε άλλα είναι πολύ αργότερη σε άλλα ταχύτερη. Το δυσκολότερο όμως είναι ότι η κίνησή των πλανητών πολλές φορές επιβραδύνεται, σταματάει και συχνά δείχνουν να κινούνται ανάδρομα στην ουράνια σφαίρα και να υποχωρούν για κάποιο μικρό σχετικά χρονικό διάστημα, μέχρι να ξαναεπιταχύνουν και συνεχίσουν τη κανονική πορεία τους.[6] Τα προβλήματα αυτά όπως ξέρουμε ήδη με την εύρεση του υπολογιστή των Αντικυθήρων (του 2ου αι.) λύθηκαν με ιδιαίτερα πολύπλοκο τρόπο, την θεωρία των επικύκλων.

Για να λυθούν τα προβλήματα αυτά δόθηκαν πολλές εξηγήσεις. Η μεγάλη δυσκολία, εξ όσων γνωρίζουμε σήμερα, ήταν η ίδια η γεωκεντρική θεωρία, η οποία για έναν απλό γήινο παρατηρητή είναι το προφανές.[7] Η Γη πέρα από τη καθοριστική σημασία της και τον εδραιωμένο συμβολισμό της στην ανθρώπινη κοινωνία, φαίνεται σε όλους τους ανθρώπους, (επειδή η δύναμη των αισθήσεών μας είναι καθοριστική για τη γνώση) να είναι ακίνητη και σταθερή στο μέσον τους σύμπαντος. Όλες σχεδόν οι προγενέστερες θεωρίες,[8] μιλούσαν περίπου για τη περιστροφή των ουρανίων σωμάτων και του ουρανού γενικά γύρω από τη Γη. Κάποιοι θεώρησαν ότι οι αποστάσεις των πλανητών ήταν διαφορετικές και δόθηκαν διάφορες ερμηνείες κυρίως για κυκλικές τροχιές περιφοράς. Η Γη για την οποία επίσης προτάθηκαν διάφορα σχήματα, ήταν σταθερή, ακίνητη, τοποθετημένη στο κέντρο του σύμπαντος.[9] Η κίνησή της ή η απομάκρυνσή της από αυτό το κέντρο, βίαζε μάλλον τη κοινή λογική, έβγαζε την ανθρωπότητα από τον πρωταγωνιστικό της ρόλο και για τον πολύ κόσμο ήταν κάτι το ανήκουστο, το βλάσφημο.[10] Οι Πυθαγόρειοι μερικώς το άλλαξαν όπως θα δούμε αλλά δεν τοποθέτησαν τον Ήλιο στο κέντρο.[11]

β1. Θεωρία του Φιλόλαου και η καινοτομία της

Η θεωρία του Φιλόλαου του Ταραντίνου (5ος αι. π.Χ.) ξεφεύγει από την αισθητηριακή εμπειρία και επηρεάζεται από την εσωτερική συνέχεια και αισθητική της μαθηματικής αντίληψης, η οποία στους Πυθαγόρειους συμβάδιζε με τον μυστικισμό. Θεωρεί λοιπόν ένα πεπερασμένο σφαιρικό σύμπαν, “στο κέντρο του οποίου βρίσκεται ο “βωμός συνοχή και μέτρο της φύσεως”, η εστία του παντός ή το κεντρικό πυρ όπως αναφέρεται, καθώς και ένα άλλο πυρ στην ανώτατη περιβάλλουσα τα πάντα σφαίρα. Το πρώτο είναι το κέντρο “εκ φύσεως” γύρω από το οποίο χορεύουν δέκα θεϊκά σώματα: ο ουρανός με τη σφαίρα των απλανών,[12] έπειτα οι γνωστοί πέντε ορατοί πλανήτες,[13] ο Ήλιος, κάτω από αυτόν η Σελήνη, η Γη και κάτω από αυτή η αντίχθονα και τέλος το πυρ σε θέση εστίας γύρω από το κέντρο”.

“Το μεν πυρ κατέχει το κέντρο (διότι είναι η εστία του παντός), στη συνέχεια είναι η Αντίχθων, τρίτη η Γη, που κατοικούμε, η οποία βρίσκεται απέναντι από την αντίχθονα[14] και περιστρέφεται γύρω από αυτήν· για αυτόν τον λόγο και δεν βλέπουν όσοι κατοικούν εδώ αυτούς που κατοικούν εκεί”.[15Με βάση αυτή τη θεωρία ο Φιλόλαος μιλάει για δύο ή τρεις Ήλιους,[16] ο ένας βρίσκεται στο κέντρο, είναι ο ζωοδότης και δεν τον βλέπουμε, ενώ ο άλλος (αυτός που βλέπουμε), είναι υαλώδης και ανακλά το φως του πρώτου Ήλιου, όπως περίπου και η Σελήνη. Ορίζει ως Ουρανό την υποσελήνια περιοχή· ο “χορός των θεϊκών πλανητών”, περιλαμβάνει προφανώς και όλες τις ανάδρομες κινήσεις τους, καθορισμένες από μία συγκεκριμένη χορογραφία για τον κάθε ένα. Με τον τρόπο αυτό αποδίδει ο Φιλόλαος σε κάθε πλανήτη μία μοναδική κίνηση και σε αυτούς περιλαμβάνεται και η Γη αποδίδοντας της ό,τι φαινόταν από έναν γήινο παρατηρητή, να ήταν κοινό σε όλους τους “πλανήτες”.[17]

Η μεγάλη καινοτομία του Φιλόλαου είναι η μετακίνηση της Γης από το κέντρο του σύμπαντος,[18] και η αντιμετώπισή της ως έναν ακόμα πλανήτη. Αυτό θα δώσει το έναυσμα να ξεπεραστεί από τους επόμενους αστρονόμους το ψυχολογικό πρόβλημα της σταθερότητας και της ακινησίας της Γης και να προταθούν αργότερα λύσεις προς τον ηλιοκεντρισμό, όπως του Ηρακλείδη του Ποντικού και τέλος του Αρίσταρχου του Σάμιου. Άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της θεωρίας αυτής είναι η περιστροφή της ίδιας της Γης, όπως και όλων των ουρανίων σωμάτων, γύρω από ένα κοινό (φανταστικό) κέντρο, το οποίο ως έννοια μελλοντικά, θα βοηθήσει στην ανάπτυξη των θεωριών των επικύκλων και των έκκεντρων τροχιών από την πλατωνική κυρίως σχολή.[19]

Άλλα σημαντικά χαρακτηριστικά αναφερόμενα γενικά στους Πυθαγορείους, είναι η παραδοχή και κατανόηση της σφαιρικότητας τόσο για τη Γη όσο και για όλα τα ουράνια σώματα και τέλος η απόδοση στα ουράνια σώματα της θείας φύσης, αποδεκτής αργότερα από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.[20]

β2. Σχέση της θεωρίας του Φιλόλαου με την πλατωνική αστρονομία

Ο Πλάτων στο ταξίδι του στον Τάραντα, ήρθε σε επαφή με τον Φιλόλαο[21] και τους Πυθαγόρειους και σίγουρα όλο το έργο του επηρεάστηκε από αυτούς. Όπως είδαμε ήδη πολλά από τα συμπεράσματα των Πυθαγορείων και ειδικά του Φιλόλαου, επηρέασαν τις διάσπαρτες στα βιβλία του Πλάτωνα αστρονομικές θεωρήσεις του. Ο ίδιος φέρεται να έχει αγοράσει τα βιβλία του Φιλόλαου για μεγάλο χρηματικό ποσό.[22]

Ο Πλάτων έδινε μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση της αριθμητικής, της γεωμετρίας και της στερεομετρίας-αστρονομίας στους μαθητές του,(Πολ, 521d-530d) αν και ο ίδιος δεν ήταν αστρονόμος και δεν ενθάρρυνε ιδιαίτερα την παρατήρηση. Πίστευε όμως και πρότεινε με ιδιαίτερη έμφαση τη μαθηματική επίλυση (Πολ, 529b-530c & Dicks, 138, 141) των αστρονομικών προβλημάτων, τα οποία είδαμε να αντιμετωπίζουν οι αστρονόμοι, συνυφασμένα με τη φύση και διάταξη του σύμπαντος. Πίστευε επίσης ότι η αστρονομία και η αρμονία ήταν αδελφές (Πολ 530d-), και μαζί με την αναλογία, θα φέρουν την αληθινή γνώση και αυτό θυμίζει ξεκάθαρα τους Πυθαγόρειους. Είδαμε επίσης ότι αποδέχτηκε τη θεία φύση των ουρανίων, που απαιτούνταν για την δημιουργία και τήρηση των εννοιών του αριθμού και του χρόνου, (Τιμ, 38c) και αποδοχή της σφαιρικότητας του Σύμπαντος (Τιμ, 33b) και της Γης («ὥσπερ αἱ δωδεκάσκυτοι σφαίραι», Φαιδ, 110b). Οι απλανείς αστέρες περιστρέφονται και κινούνται στην “περιστροφή της αναλλοίωτης και αμετάβλητης ουσίας” (Τιμ, 39b-40b), ενώ οι πλανήτες έχουν επί πλέον, μία ξεχωριστή δική τους κίνηση, και με την συνολική κίνηση του στερεώματος, εκτελούν ελικοειδείς πορείες, θυμίζοντας τον χορό των πλανητών του Φιλόλαου. Για πρώτη φορά στον Τίμαιο επισημαίνεται, η γωνία ουράνιου ισημερινού και εκλειπτικής (Τιμ, 39a)· η δε Γη περιστρέφεται[23] και δεν κινείται (Τιμ, 40c).[24]

Στη Πολιτεία στον μύθο του Ηρός (Πολ, 616b-) όπου αναφέρεται στην πορεία και εξέλιξη των ψυχών, υπάρχει ένα παρόμοιο σύμπαν, με τον ουράνιο θόλο και τις τροχιές όπως περίπου τις εμφανίζει ο Φιλόλαος, (Dicks, 151) χωρίς την Αντίχθονα και το κοσμικό πυρ. H Γη πλέον βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος και οι πλανήτες είναι θείες οντότητες, υποδοχής και νουθεσίας ψυχών. Έχουμε και εδώ την μουσική (σειρήνων) και την συμπαντική αρμονία (617b).

Αν και οι θεωρίες μοιάζουν σε αρκετά σημεία, η θεώρηση του Πλάτωνα δείχνει μάλλον πιο λογική. Φυσικά δεν θα μπορούσε ο Πλάτων να δεχτεί την Αντίχθονα και το κεντρικό πυρ, αφού δεν ενδιαφερόταν για την απόλυτη αριθμολογική σημασία των Πυθαγορείων στο θέμα αυτό και φυσικά ήθελε μια επιστημονική λύση, η οποία να ταυτίζεται με τα φαινόμενα, παρά μια τελείως μεταφυσική απάντηση.

γ. Είχε πιθανότητες η θεωρία του Φιλόλαου να γίνει αποδεκτή;

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό θα πρέπει να δούμε την αποδοχή αργότερα, της πιο ριζοσπαστικής θεωρίας του Αρίσταρχου για τον ηλιοκεντρισμό. Την εποχή εκείνη η αποδοχή του ηλιοκεντρισμού είχε να αντιμετωπίσει ιδιαίτερα σοβαρά προβλήματα που η κατανόηση και η επιστήμη της εποχής δεν είχε ξεπεράσει.
Μερικά ενδεικτικά παραδείγματα:

Η ανισότητα των εποχών δεν λύνεται μόνο από τον ηλιοκεντρισμό.
Εμφανίζονται προβλήματα μηχανικής με την φυγόκεντρο δύναμη και τη βαρύτητα.
Υπήρχε άγνοια του πόσο ψηλά πήγαινε η γήινη ατμόσφαιρα και ότι αυτή παρακολουθεί την κίνηση της Γης και φυσικά άγνοια του κενού που υπάρχει έξω από τη Γη.
Υπήρχε απουσία ορατής αστρικής παράλλαξης, το οποίο στον ηλιοκεντρισμό πρακτικά έκανε το Σύμπαν άπειρο, κάτι μάλλον ακατανόητο όπως φαίνεται και από τον Αρχιμήδη.[25]
Φυσικά πέρα από τα προβλήματα φυσικής υπήρχαν και κάποιοι που τους ήταν αδιανόητο η μετακίνηση του κέντρου του κόσμου από την Γη κάπου αλλού.
Λέγεται ότι ο φιλόσοφος Κλεάνθης κατηγόρησε τον Αρίσταρχο για ασέβεια (κάτι παρόμοιο με τις κατηγορίες στον Σωκράτη και ο Αναξαγόρα),[26] και ο λόγος ήταν ότι αναστάτωσε την εστία του κόσμου.(Πλούταρχος, «Ηθικά», 923a)

Πέρα από τις πολιτικές καταστάσεις που ήταν τα βαθύτερα αίτια της δίωξης στον 4ο αι. π.χ. του Σωκράτη του Πρωταγόρα και του Αναξαγόρα (όλες απέβλεπαν να κτυπήσουν το ευρύτερο περιβάλλον του Περικλή), δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε το συντηρητικό κλίμα που επικράτησε στην Αθήνα την εποχή της παρακμής, στη διάρκεια και μετά τον πελοποννησιακό πόλεμο και ακόμα περισσότερο ίσως στην ελληνιστική εποχή. Αυτό καταγράφεται εξαιρετικά από τη σάτιρα του Αριστοφάνη για τον Σωκράτη. Έδειχνε πως έβλεπε ο μέσος Αθηναίος τους ασχολούμενους με μελέτες και παρατηρήσεις των φαινομένων, καθώς και το πως συγχέονταν η δράση των σοφιστών των φιλοσόφων και των επιστημόνων.[27] Η ελευθερία του πολίτη και η δημοκρατία, δεν μπορούσαν να αλλάξουν εύκολα παγιωμένες αρχές, στηριγμένες σε μια αισθητηριακή αντίληψη, τόσο καλά ριζωμένες στα μυαλά των ανθρώπων, οι οποίες έδεναν με τη κοσμοθεωρία τους και τη ψυχολογική κατάσταση της κοινωνίας. Όλα αυτά τη στιγμή κατά την οποία οι ίδιοι άνθρωποι (οι φιλόσοφοι) ή παραπλήσιοι (οι σοφιστές), θεωρούνταν και κατηγορούνταν από πολλούς συντηρητικούς πολίτες, υπαίτιοι της ηθικής πτώσης της κοινωνίας, πλουτίζοντας και διδάσκοντας στους νέους, στο πως να επιτύχουν στη πολιτική χωρίς ηθικούς φραγμούς.

Η ίδια η θεωρία του Φιλόλαου, πέρα από τη μετακίνηση της Γης από το επίκεντρο, ήταν μάλλον προορισμένη για τους μαθητές μια κλειστής σχετικά κοινότητας, η οποία λάτρευε τη συμβολική των αριθμών και τη σημασία της “εστίας των θεών” (του κεντρικού πυρός) και δεν ενδιέφερε τον πολύ κόσμο. Δεν θα γινόταν λοιπόν εύκολα αποδεκτή από τη κοινωνία της εποχής η οποία ούτως ή άλλως έβλεπε τη δράση τους με επιφύλαξη,[28] οι δε μεταγενέστεροι επιστήμονες σίγουρα τη μελέτησαν, αλλά θα ήταν επιφυλακτικοί λόγω του συμβολιστικού προσανατολισμού της και την μη επιβεβαίωση της από την εμπειρία και την παρατήρηση.

Επειδή όμως η γεωκεντρική θεώρηση δεν μπορούσε να ερμηνεύσει ούτε τις κινήσεις των σήμερα γνωστών ως εσωτερικών πλανητών, ούτε τις αναδρομές, ούτε τις παρατηρήσεις του Μέτωνα την ίδια περίπου εποχή,[29] η έρευνα και η μελέτη συνεχίστηκε τον 4ο αι. με τον Εύδοξο (και τον Κάλλιππο που τον συμπλήρωσε) που θεμελίωσε τον γεωκεντρισμό με καθαρά μαθηματικό τρόπο -την θεωρία των ομόκεντρων σφαιρών – εξηγώντας πειστικά, γεωμετρικά τις κινήσεις των πλανητών. Αργότερα ο Ηρακλείδης ο Ποντικός διαπιστώνοντας την αδυναμία της Αφροδίτης και του Ερμή να απομακρυνθούν πάνω από μια συγκεκριμένη γωνία ο κάθε ένας από τον Ήλιο, βγάζει το συμπέρασμα ότι ή οι εσωτερικοί πλανήτες γυρνούν γύρω από τον Ήλιο και η Γη είναι ακίνητη ή η Γη και οι εσωτερικοί πλανήτες περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο. Ακολούθως ο Αρίσταρχος τον 3ο αι. αφού μετρά με ιδιοφυή τρόπο την απόσταση Γης-Ήλιου, υπολογίζει (σωστότερα από προηγούμενους αλλά αρκετά λάθος) το μέγεθος της Σελήνης και του Ηλίου, διαπιστώνει ότι ο Ήλιος είναι πολύ μεγαλύτερος από την Γη και η περίπτωση να είναι η Γη στο κέντρο είναι ανυπόστατη, έτσι υποστηρίζει καθαρά τον ηλιοκεντρισμό, και ο Σέλευκος (2ος αι.) τον επιβεβαιώνει.[30] Η θεωρία του Φιλόλαου μπορεί να μην έγινε αποδεκτή, ήταν όμως ένα χαρακτηριστικό εποικοδομητικό βήμα σε μια μακραίωνη διαδικασία γνώσης και κατανόησης της φύσης.

δ. Σκοπιμότητα της εισαγωγής της “αντίχθονος” και του “κεντρικού πυρός”

Στη φιλοσοφία των Πυθαγορείων τα πάντα ανάγονται σε αριθμούς και η αστρονομία όπως και η μουσική, υποτάσσονται στη φιλοσοφική αυτή θεώρηση. Οι αριθμοί δεν έχουν απλά συμβολική αξία, αλλά είναι η ουσία των πραγμάτων και φυσικά το ίδιο συμβαίνει και στα ουράνια σώματα. Το σύμπαν πρέπει να είναι αρμονικό και η αρμονία σχετίζεται με τη μουσική η οποία σχετίζεται και με τη κίνηση για αυτό τα πάντα εκτός του κέντρου κινούνται με μεγάλες ταχύτητες. Οι μουσικές αναλογίες όπως προκύπτουν από την έρευνα των Πυθαγορείων, έχουν μορφή απλών αριθμητικών σχέσεων όπως 2/1 (η οκτάβα), 3/2 (η πέμπτη), και 4/3 (η τέταρτη). Η αρμονία είναι αποτέλεσμα των τεσσάρων πρώτων αριθμών και έχει σχέση με τον ιερό αριθμό την “τετρακτύνα”. Η τετρακτύς προέρχεται από το άθροισμα των τεσσάρων πρώτων ακεραίων αριθμών και είναι ο αριθμός “δέκα”. Για τον λόγο αυτό οι Πυθαγόρειοι ήθελαν οπωσδήποτε δέκα τροχιές ουρανίων σωμάτων.[31]

Οι δέκα “πλανήτες”[32] αυτοί ήταν οι γνωστοί πέντε πλανήτες, η Γη, η Σελήνη, ο Ήλιος, οι απλανείς και η Αντίχθων. Η ουράνια μουσική λοιπόν προέρχεται από τον αέναο χορό των πλανητών αυτών, μέσα στους οποίους συγκαταλέγεται και η Γη, γύρω από το «κεντρικό πυρ», το οποίο είναι σημαντικότερο από τη Γη, αφού αυτό δίνει την ενέργεια και τη ζωή στο σύμπαν, τοποθετημένο στο κέντρο του σύμπαντος, στην εστία του κόσμου.[33]

Η Αντίχθων λοιπόν και το κεντρικό πυρ, επιτελούν την συμπλήρωση του μαγικού αριθμού δέκα, το οποίο αντιπροσωπεύει τη παγκόσμια αρμονία, καθώς όπως θεώρησε και ο Αριστοτέλης, η Γη δεν είναι τόσο σημαντική για τον Φιλόλαο όσο το πυρ, για να καταλάβει το κέντρο του σύμπαντος.[34]

Σύντομα η θεωρία της αντίχθονος[35] και του κεντρικού πυρός[36] θα ξεχαστούν και η αστρονομία θα ξεφύγει από τη “φιλοσοφική” προσέγγιση των Πυθαγορείων, στη θεωρητική των μαθητών της Ακαδημίας. Η πρόταση του Πλάτωνα στους αστρονόμους να “σώσουν τα φαινόμενα”, με βάση τη μαθηματική λογική, θα αποδώσει τελικά αργότερα στον Αρίσταρχο και τον Σέλευκο.

Συμπεράσματα

Ο Φιλόλαος ακολουθώντας τη φιλοσοφική πρόταση των Πυθαγορείων για τον κόσμο, εξελίσσει τις παλαιότερες θεωρήσεις για τα ουράνια φαινόμενα. Η μετακίνηση της Γης από το κέντρο του κόσμου, η χρήση της αντίχθονας και του κεντρικού πυρός, ενισχύουν τον καθαρά μυστικιστικό-φιλοσοφικό σκοπό ανάδειξης της συμβολικής των αριθμών και της σημασία τους στην αρμονία του σύμπαντος, που τους ενδιέφερε τόσο πολύ. Η θεωρία αυτή εν μέρει εγκολπώθηκε από τον Πλάτωνα, χωρίς φυσικά να δεχτεί τα νεωτερικά στοιχεία, τα οποία επιτείνουν τη συμβολιστική της θεώρηση, εφόσον δεν τυχαίνουν γεωμετρικής απόδειξης.

Η θεωρία αυτή δεν είχε μέλλον, είδαμε όμως ότι τελικά δούλεψε θετικά στη διανόηση, δίνοντας στους μεταγενέστερους επιστήμονες μια νέα διευρυμένη εικόνα του σύμπαντος, συμβάλλοντας στη κατανόηση της σφαιρικότητας της Γης και των ουρανίων σωμάτων, οδηγώντας τη σκέψη στη θεωρία των επικύκλων και των έκκεντρων τροχιών, φθάνοντας σε εκπληκτικές προόδους, με πολυάριθμους ακόμα αστρονόμους, στον Αρίσταρχο και τέλος στον Ίππαρχο.

Η αποδοχή από τον Πτολεμαίο της αριστοτελικής γεωκεντρικής θεώρησης, η καθίζηση της επιστημονικής θεωρίας με την αδιάφορη αρχικά ρωμαϊκή κατάκτηση αλλά κυρίως με την απότομη και άνωθεν επιβολή του χριστιανισμού και της συνεπακόλουθής του επιβολής της αυθεντίας της Βίβλου επί παντός επιστητού, τέλος η απαξίωση και καταστροφή των περισσότερων μη λογοτεχνικών αρχαίων γραπτών κειμένων, (η εποχή δηλαδή που λέμε σε συντομία “Μεσαίωνας”) κράτησε την επιστήμη της αστρονομίας καθηλωμένη στον γεωκεντρισμό μέχρι τον Κοπέρνικο, τον Γαλιλαίο, τον Κέπλερ και τον Νεύτωνα, οι οποίοι παρά τις αρχικές δυσκολίες θα καταφέρουν, συνεπικουρούμενοι από τη πρόοδο της οπτικής, δηλαδή τη βοήθεια των τηλεσκοπίων, και την κατανόηση των νόμων της κίνησης και της βαρύτητας, να της δώσουν μετά από δεκαοκτώ ολόκληρους αιώνες την συνέχεια η οποία της άξιζε.
_____________


  • [1] Χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα το «Έργα και Ημέρες» του Ησίοδου (563-630, 663, 679, 770-825). Ενδιαφέρουσες αστρονομικές πληροφορίες υπάρχουν στους «Ορφικούς Ύμνους» όπως και στα «Αργοναυτικά» που μάλλον δείχνουν εντυπωσιακές γνώσεις για την εποχή τους, που μας αφήνουν σε απορία.
  • [2] Σε διάκριση με του λαούς-υπηκόους της Ανατολής, όπου η σχετική ενασχόληση είχε να κάνει κυρίως με κλειστές ιερατικές κάστες γύρω από τους εκάστοτε ηγεμόνες και βασικά προς χρήση των ηγεμόνων αυτών. Η “λογική αυτή απαίτηση” των ελευθέρων πολιτών, όπως θα δούμε παρακάτω, είχε και αυτή τα όρια τής.
  • [3] Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι υπάρχουν αρκετά κενά ως προς τις ακόμα αρχαιότερες γνώσεις και σε διάσπαρτες πληροφορίες των «ορφικών» και των «αργοναυτικών» κειμένων, ο Κ Χασάπης στο έργο του «Η ελληνική αστρονομία της Β'χιλιετίας», αναφέρει για ηλιοκεντρισμό, περιστροφή της Γης, έλξη του Ηλίου, όρη στην Σελήνη, ισότητα των εποχών, διαφορετική κλίση των ηλιακών ακτίνων στους τόπους της Γης κ.α. Επίσης υπάρχουν κενά στο θέμα της Αμερικής (δες και την ιστορία του χάρτη του Piri Reis) που σε αρχαιοελληνικά κείμενα φαίνεται γνωστή, που δείχνει ότι ίσως υπήρχε και μια γεωγραφική-αστρονομική γνώση παλαιότερη, χαμένη, της οποίας υπήρχαν ακόμα ψήγματα στην κλασική εποχή.
  • [4] Μία ζώνη του ουρανίου θόλου, η οποία εκτείνεται 8 μοίρες πάνω και κάτω από τον ουράνιο ισημερινό, δηλ. την τομή της προέκτασης του γήινου ισημερινού στον ουράνιο θόλο.
  • [5] Και μάλιστα βρίσκονται αρκετά κοντά του (Ερμής, Αφροδίτη).
  • [6] Μια μικρότερη σχετικά καθυστέρηση όμως όχι αναδρομή, εμφανίζει και η κίνηση του ηλίου στην θερινή και χειμερινή του τροπή.
  • [7] Ακόμα και σήμερα φαίνεται ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων, βρίσκεται σε αδυναμία να υποστηρίξει με επιχειρήματα τον ηλιοκεντρισμό. Η έκφραση “ο Ήλιος ή η Σελήνη ανατέλλει και δύει την τάδε ώρα”, δείχνει ακριβώς το πόσο είμαστε επηρεασμένοι ακόμα και σήμερα από την γεωκεντρική αντίληψη.
  • [8] Με κάποιες εξαιρέσεις όπως θα δούμε παρακάτω για τον Αναξίμανδρο (υποσ. 17).
  • [9] Μάλλον ο πρώτος που μίλησε για την σφαιρικότητα ήταν ο Παρμενίδης στα μέσα του 5ου αι. Γενικά οι Πυθαγόρειοι εισήγαγαν τα σφαιρικά σχήματα σε όλους τους πλανήτες. Είναι αξιοπερίεργο πάντως ότι η σφαιρικότητα και η περιστροφή της Γης αναφέρονται στους ορφικούς ύμνους που χρονολογούνται πολύ παλαιότερα του Ομήρου. π.β. Αντ. Πινότση, «Η εξέλιξη των κοσμολογικών ιδεών και μαθηματικών μοντέλων στην αρχαία Ελλάδα», σελ 280. Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αρίσταρχος ο Σάμιος. 17-19 Δεκ 2005, http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/20.pdf .
  • [10] Αυτό φαίνεται ανεξάρτητα από τις ειδικές θρησκευτικές αγκυλώσεις τόσο στην αρχαία εποχή όπως θα δούμε, όσο και τον 16ο αι. από την δημοσίευση της ηλιοκεντρικής θεωρίας του Κοπέρνικου, π.β. σχετικά H. Butterfield, «Η καταγωγή της σύγχρονης επιστήμης» (1300-1800), μετ. Ιο. Αρζόγλου, Αν. Χριστοδουλίδης, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1983, κεφ 4. Οι θρησκευτικές αγκυλώσεις απλά επέτειναν το πρόβλημα λόγω της εμμονής των πανίσχυρων τότε θρησκευτικών ταγών στην ορθότητα και θεοπνευστία της «Βίβλου».
  • [11] Ίσως γιατί φαίνεται να κινείται ή ίσως για να καλύψουν μια ακόμα πλανητική θέση η οποία έλειπε στους αριθμούς μέχρι το δέκα όπως θα δούμε στο τρίτο μας ερώτημα, ή ίσως για να μην υπάρξει αντίδραση από τους αμύητους. Υπάρχουν πολλοί μεταγενέστεροι πάντως που τους αναφέρουν ως ηλιοκεντριστές, μάλλον αστόχως.
  • [12] Δεν τεκμαίρεται από πουθενά ότι ο Φιλόλαος γνώριζε την μετάπτωση των ισημεριών. Η μετάπτωση μετρήθηκε και ανακοινώθηκε από τον Ίππαρχο τον 2ο αι. π.Χ. Θα μπορούσε όμως κάποιος να πει ότι η μετακίνηση της Γης εκτός κέντρου, πιθανόν να προσπαθούσε να λύσει και αυτό το πρόβλημα.
  • [13] Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Δίας και Κρόνος.
  • [14] Δεν ξεκαθαρίζει αν είναι σε αντίθεση ή συζυγία, στην εικόνα του εξωφύλλου, που είναι αγνώστου προελεύσεως, εμφανίζεται σε συζυγία και αυτή μπορούσε να δικαιολογήσει ίσως κάποιες από τις εκλείψεις.
  • [15] Σχετικά ελεύθερη διατύπωση σε απόδοση του Β.Α Κύρκου, H. Diels W. Kranz, «Οι Προσωκρατικοί».
  • [16] Ή έστω για έναν ήλιο και ένα φανταστικό σημείο ενέργειας στο κέντρο, καθώς και ένα άλλο πυρ ή μορφή ενέργειας, το ονομαζόμενο και Όλυμπο το περιβάλλον τον «Κόσμο».
  • [17] Sir Th. L. Heath, «Αρίσταρχος ο Σάμιος – ο Αρχαίος Κοπέρνικος», μτφρ. Θ. Γραμμένος, εκδ. Κέντρο Έρευνα Επιστήμης και Εκπαίδευσης, Αθήνα 2005, σελ. 90-1.
  • [18] Υπάρχουν και ερμηνείες, οι οποίες λένε ότι το χαρακτηριστικό της θεωρία αυτής ήταν η αντίχθονα και ότι δεν φαίνεται από τα σχόλια των αρχαίων συγγραφέων, να εκπλήσσονται ιδιαίτερα με την μετακίνηση της Γης από το κέντρο του κόσμου, κάτι το οποίο ίσως σημαίνει ότι υπήρχαν και παλαιότερες σχετικές προτάσεις. Πβ. Κ. Γαβρόγλου, Δ. Διαλέτης, Γ. Χριστιανίδης, «Αντιλήψεις για την κίνηση της Γης στην αρχαία ελληνική αστρονομία», σελ 64, στο Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αρίσταρχος ο Σάμιος. 17-19 Δεκ 2005, http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/2.pdf. Στο ίδιο κείμενο αναφέρονται και δύο άλλοι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι ο Ικέτας ο Συρακούσιος και ο ο Έκφαντος από τις Συρακούσες επίσης, οι οποίοι υποστήριξαν μεν γαιοκεντρικό σύστημα αλλά με κινούμενη την Γη ο.π. σελ 66-7. Πβ επίσης και την διφορούμενη άποψη για τον Αναξίμανδρο “Ἀναξίμανδρος δέ ὅτι ἐστίν ἡ Γη μετέωρος καί κινείται περί τό τοῦ κόσμου μέσον”, (Θεον Σμυρναίος) στο Σταμάτης Ε. «Ηλιοκεντρικόν σύστημα των αρχαίων Ελλήνων», Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών 46 (1971) σελ 67.
  • [19] D.R. Dicks, «Η πρώιμη ελληνική αστρονομία», μτφρ. Μ. Παπαθανασίου, εκδ. Δαίδαλος Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1991, σελ. 96.
  • [20] Αυτό παράπλευρα ίσως να γέννησε την δοξασία περί αστρολογίας Dicks ο.π. σελ 96-7. Άλλο ένα χαρακτηριστικό της θεωρίας του Φιλόλαου είναι ότι μιλάει, για πιθανότητα ζωής στην αντίχθονα αλλά και στην Σελήνη.
  • [21] Διογένης Λαέρτιος, ΙΙΙ 6.
  • [22] Διογένης Λαέρτιος, ΙΙΙ 9 & VIII 85.
  • [23] Το θέμα της περιστροφής της Γης στον «Τιμαίο», αναιρεί την περιστροφή του θόλου νωρίτερα, δες και Dicks σελ 176-181, (εκτός αν ο Πλάτων στο 39bc μιλούσε για την “μετάπτωση των ισημεριών” κάτι μάλλον δύσκολο, αφού αυτή έγινε γνωστή μετά από πολύχρονες μελέτες με τον Ίππαρχο).
  • [24] Υπάρχει επίσης η μάλλον λανθασμένη γνώμη του Πλούταρχου ότι στο τέλος της ζωής του ο Πλάτων άλλαξε γνώμη στο ότι απέδωσε το κέντρο του κόσμου στην Γη χωρίς να της αξίζει, δες (Dicks, 143) και Πινότση ο.π. σελ. 282.
  • [25] Αναλυτικότερα στο Κρυσταλία Χαλκιά, «Το πέρασμα από το γεωκεντρικό στο ηλιοκεντρικό σύστημα: Παράλληλη πορεία επιστήμης και μεταφυσικής», στο Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου Αρίσταρχος ο Σάμιος. 17-19 Δεκ 2005, σελ. 206-7.
    http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/13.pdf
    Για τα κοσμοθεωρητικά και ιδεολογικά αίτια της μη αποδοχής του Αρίσταρχου, π.β. Γιάννης Παπαδάτος, «Κοσμοθεωρητικά και ιδεολογικά αίτια αγνόησης του πρωτοποριακού έργου του Αρίσταρχου του Σάμιου μέχρι την ευρωπαϊκή αναγέννηση», σελ. 331-5 από το ίδιο συνέδριο.
    http://www.cc.uoa.gr/ptde/journal/greek/aristarchos/22.pdf
  • [26] Επίσης για τον ίδιο περίπου λόγο έχουμε την αυτοεξορία του Ευριπίδη και αργότερα του Αριστοτέλη. Η κατηγορία του Κλεάνθη δεν φαίνεται να απαγγέλθηκε σε δικαστήριο, αλλά πιθανόν στο βιβλίο του «Απάντηση στον Αρίσταρχο», το οποίο φαίνεται να έγραψε, από τον κατάλογο έργων του στον Διογένη τον Λαέρτιο (VII 175).
  • [27] Αριστοφάνης, «Νεφέλες». Παρωδία των φυσικών προβλημάτων που ζητούν λύση (142-164), μελέτη των φάσεων της Σελήνης (171-2), έρευνα στα σκοτάδια του Τάρταρου και στην Αστρονομία, γεωγραφία, γεωμετρία (192-204), ο φιλόσοφος κρεμασμένος αεροβατεί και παρατηρεί τον ήλιο (217-225), νέοι θεσμοί (247-8, 365-7, 818-9, 827, 1469-71), Μετεωρολογία Νεφέλες (265, 340), άλλα μετεωρολογικά (367, 385 1280, 395, 405), παραλληλισμός με μυστικές λατρείες (505-9).
  • [28] Αναφέρεται ότι οι Πυθαγόρειοι κυνηγήθηκαν από την Κάτω Ιταλία και διεσπάρησαν στην υπόλοιπη Ελλάδα.
  • [29] Γιατί φαινομενικά ο Ήλιος, λόγω της ελλειπτικής τροχιάς της Γης, δεν θέλει τον ίδιο χρόνο κινούμενος ανάμεσα στις ισημερίες και τα ηλιοστάσια.
  • [30] Από τον σχολιασμό της θεωρίας του Αρίσταρχου στον «Ψαμμίτη» του Αρχιμήδη, φαίνεται ότι ούτε ο Αρχιμήδης διάκειται αρνητικά στον ηλιοκεντρισμό πβ. σχετικά Γαβρόγλου κ.α. ο.π. σελ 80-84. Επίσης ο άλλος μεγάλος αστρονόμος ο Ίππαρχος, δεν φαίνεται πουθενά να παίρνει σαφή θέση ως προς τον γεωκεντρισμό ή μη, το δε έργο του έχει να κάνει με οπτικές παρατηρήσεις και μελέτες οι οποίες ισχύουν άνετα και στα δύο συστήματα. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τον μηχανισμό των Αντικυθήρων πβ. http://www.antikythera-mechanism.gr/faq/astronomical-questions/heliocentric-or-geocentric-universe .
  • [31] Β. Κάλφας Γ. Ζωγραφίδης, «Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι», Θεσσαλονίκη, Ίδρυμα Νεοελληνικών σπουδών [Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη], 2006, σελ. 58. Ο Heath μιλάει για μια «μάλλον ακραία περίπτωση προσαρμογής των φαινομένων σε μια προκατασκευασμένη υπόθεση». Heath ο.π. σελ 96.
  • [32] Θα πρέπει να δούμε αυτούς τους “πλανήτες” όχι σαν μεμονωμένα σώματα, αλλά σαν τις θεωρούμενες αποστάσεις τους από το κέντρο του κόσμου. Για τον λόγο αυτό όλοι οι απλανείς μαζί θεωρούνται ως ένας “πλανήτης”. Από εκεί προέρχεται και η σύνδεση με την αρμονία. Πβ. σχετικά και το σχόλιο του Πλούταρχου για τις θεωρούμενες από τον Φιλόλαο αποστάσεις Heath, ο.π. σελ. 101. Η θεωρία αυτή της αρμονίας είναι προσφιλής και στον Πλάτωνα, για σχέση των οκτώ πλανητών του με το οκτάχορδο (Πολιτεία, 617bc ) Heath ο.π. σελ. 102,106.
  • [33] Μία πιθανή θεωρία για την ανάγκη να εισαχθεί το “κεντρικό πυρ” έχει ο Er. Schrődinger, «Η φύση και οι Έλληνες - Ο κόσμος και η φυσική», μτφρ. Θ. Γραμμένος, εκδ. Τραυλός, Αθήνα 1995, σελ. 53. Να σημειωθεί ότι οι περισσότερες εκλείψεις Σελήνης σε σχέση με του Ηλίου, μπορεί να δικαιολογούσαν ίσως την ύπαρξη ενός άλλου πλανήτη κάτω από την Γη στους παρατηρητές της εποχής εκείνης και έτσι ίσως δικαιολογείται η Αντίχθων όπως αναφέρει και ο Αριστοτέλης, δες Heath ο.π. σελ 95 & 113.
  • [34] G.S.Kirk – J.E.Raven-M,Schofield, «Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι», μτφρ. Δ. Κούρτοβικ, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1990, σελ.352.
  • [35] Σήμερα κάποιοι χρησιμοποιούν τον όρο αντίχθονα για πιθανό πλανήτη ο οποίος δεν έχει ακόμα ανακαλυφθεί (Νέμεσις κ.λπ.) ή για αυτόν ο οποίος ίσως καταστράφηκε, αλλά προβλέπεται από τον νόμο Bode Titius, ανάμεσα στον Άρη και τον Δία και ίσως δημιούργησε τη ζώνη των μετεωριτών.
  • [36] Ο Σιμπλίκιος στα σχόλια στο «Περί Ουρανού» του Αριστοτέλη (ΙΙ,13,229b), θεωρεί τον Φιλόλαο σαν τον πρώτο εισηγητή της ηλιοκεντρικής θεωρίας.

  • πηγή: pare-dose

    ΚΛΕΑΝΘΗΣ Ο ΑΣΣΙΟΣ - ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ ΩΣ ΖΩΝΤΑΝΗ ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ Η ΣΥΜΠΛΕΥΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΝΟΜΟΥΣ ΤΟΥ ΩΣ ΥΨΙΣΤΗ ΑΡΕΤΗ

    $
    0
    0




    Ο Κλεάνθης ο Άσσιος (από την Άσσο της Τρωάδος330 π.Χ. - 232 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας στωικός φιλόσοφος. Υιός του Φανίου, υπήρξε μαθητής, επί 19 ολόκληρα έτη, και, εν τέλει, διάδοχος του Ζήνωνα, ως ο δεύτερος κατά σειρά δάσκαλος της Αρχαίας Στοάς. Πρώην πυγμάχος αθλητής, έφθασε στην Αθήνα γύρω στο έτος 282, με μόνον 4 δραχμές στο πουγκί του, όπου σπούδασε Φιλοσοφία υπό τον κυνικό Κράτητα αλλά κυρίως υπό τον Ζήνωνα επί 14 πλήρη έτη, όντας υποχρεωμένος, κατά την παράδοση, να κερδίζει τα προς το ζην με νυκτερινή εργασία αρτεργάτου ή άντληση ύδατος για λογαριασμό ενός κηπουρού. Λέγεται ότι οι Αθηναίοι πολίτες, παρατηρώντας ότι ήταν υγιής και δυνατός και παρευρίσκετο ανελειπώς στις παραδόσεις του Ζήνωνος, παρά το ότι δεν είχε φανερούς οικονομικούς πόρους, τον παρέπεμψαν στον Άρειο Πάγο, κατά τα νόμιμα της πόλεως, ώστε να εξηγήσει από πού αντλούσε τα προς το ζην. Όταν κατέθεσαν υπέρ του ο κηπουρός για λογαριασμό του οποίου αντλούσε νερό και η γυναίκα στον αλευρόμυλο και φούρνο της οποίας εργαζόταν, οι δικαστές συγκινήθηκαν σε τέτοιον βαθμό για την αφοσίωσή του στην Φιλοσοφία, ώστε ψήφισαν να του χορηγηθούν τιμής ένεκεν δέκα μναι από το ταμείο της πόλεως (ο Ζήνων, δεν του επέτρεψε ωστόσο να δεχθεί το χρηματικό βραβείο).

    Ο Κλεάνθης ήταν άνθρωπος μεγάλης σωματικής ρώμης (κάποιοι τον αποκαλούσαν «Δεύτερο Ηρακλέα») και εξαιρετικά πνευματώδης (απάντησε κάποτε σε κάποιον που τον είχε αποκαλέσει «γάιδαρο» ότι μόνον αυτός θα μπορούσε να σηκώσει το.. σαμάρι του Ζήνωνος). Υπήρξε μία αξιοσέβαστη προσωπικότητα, πλήρης πνευματικότητος και λέγεται μάλιστα ότι, στα βαθιά του γεράματα, σε ηλικία 99 ετών, ήταν αυτός ο ίδιος που έδωσε τέλος στη ζωή του, παύοντας να λαμβάνει οποιαδήποτε τροφή όπως πιθανόν και ο δασκαλός τού, Ζήνων, (πολύ αργότερα, η Ρωμαϊκή Σύγκλητος έστησε προς τιμήν του φιλοσόφου αυτού, ένα άγαλμά του στην ιδιαιτέρα πατρίδα του, Άσσο). Τον διεδέχθη μετά από 32ετή σχολαρχεία ο μαθητής του Χρύσιππος από τους Σόλους.

    Η φιλοσοφία του

    Η φιλοσοφική δραστηριότητα του Κλεάνθους είχε συντηρητικά χαρακτηριστικά, καθώς δεν ανέπτυξε τις διδασκαλίες του Ζήνωνος, αλλά απλώς τις διεφύλαξε πιστά. Ο διάδοχος του Ζήνωνος δημιουργεί απλώς υποκατηγορίες στην στωική τριχοτόμηση της Φιλοσοφίας, θέτοντας την Διαλεκτική και Ρητορική υπό την Λογική και απλώνοντας την Ηθική με την πρόσθεση της Πολιτικής (μελέτη των Ηθικών Αρχών του βίου και των συντακτικών Αρχών της Πολιτείας) και την Φυσική με την πρόσθεση της Θεολογίας. Ο Κλεάνθης προσυπογράφει τις θέσεις του δασκάλου του, ότι το κάθε ανθρώπινο ον οφείλει να έχει στη ζωή του τον ίδιο ανώτερο και ηθικό προορισμό, να επιδιώκει τον ίδιο σκοπό του «ομολογουμένως ζην» και να λαμβάνει την ίδια αμοιβή, απλώς τα μέσα και οι διαδρομές προς την επίτευξη του σκοπού είναι διαφορετικά από άνθρωπο σε άνθρωπο, αν και από την Φύση έχουν διανεμηθεί κατά δίκαιο και αμερόληπτο τρόπο. Η Φύση δεν κάνει διακρίσεις, παραγκωνισμούς και αδικίες αλλά για όλους ισχύουν οι ίδιοι νόμοι και όλοι είναι τέκνα της ιδίας Αρχής. Δικό του δρόμο ο Κλεάνθης ακολούθησε μόνο στην αξιολόγηση του Ηλίου (αντί του Αιθέρος) ως Ηγεμονικού του Κόσμου, στην Κοσμογονία και την Ηθική του. Σε αυτόν ανάγεται η (διευρυνθείσα εν σχέσει προς τον Ζήνωνα) διατύπωση - έκφραση για το «Τέλος», κατά την οποία ο στωικός πρέπει να ζει σε απόλυτη εσωτερική συμφωνία (ομολογία) προς την Φύση, προσέθεσε δε στον όρο του Ζήνωνος το «τήι Φύσει», βελτιώνοντάς τον σε «ομολογουμένως τήι Φύσει ζήν».

    Σύμφωνα με τον Κλεάνθη, αρχή του παντός είναι το πυρ, πυρ όμως είναι και ο κόσμος, με τον οποίο αποτελούν ταυτότητα. Ύψιστο αγαθό του ανθρώπου είναι να προσαρμόζει την ατομική του βούληση στους νόμους της φύσης, του σύμπαντος. Η Γνώση δεν είναι παρά το αποτέλεσμα των εξωτερικών εντυπώσεων στην ανθρώπινη ψυχή. Θεωρούσε το σύμπαν σαν μια ζωντανή ύπαρξη, το θεό ως την ψυχή του σύμπαντος, τον ήλιο ως καρδιά του. Στην ηθική τόνισε την ανιδιοτέλεια, λέγοντας ότι το να κάνεις καλό στους άλλους με την προοπτική του ιδίου οφέλους είναι συγκρίσιμο με το να τρέφεις βόδια με σκοπό να τα φας. Υποστήριξε ότι οι κακές σκέψεις είναι χειρότερες από τις κακές πράξεις, όπως ακριβώς ένας όγκος που σκάει από έναν που δε σκάει.

    Ο Πλούταρχος αφηγείται ότι:
    «Ο βασιλιάς Αντίγονος ( Αντίγονος Β΄ Γονατάς) όταν μετά από καιρό είδε κάποτε στην Αθήνα τον Κλεάνθη και τον ρώτησε: «Αλέθεις ακόμα «Κλεάνθη;» «Αλέθω, βασιλιά», του απάντησε εκείνος «και το κάνω» για να μη χάσω τη διδασκαλία του Ζήνωνα και τη φιλοσοφία». Πόσο σπουδαίο φρόνημα είχε ο άνθρωπος που άλεθε το σιτάρι με το χέρι του και έψηνε το ψωμί έγραφε για τους θεούς, για τη σελήνη, για τα άστρα και για τον ήλιο.[1]

    Έργα

     Ο Διογένης ο Λαέρτιος, διασώζει έναν κατάλογο 50 έργων του, που από τον Χάνς Φον Άρνιμ επεξετάσθη σε 57 στο σύνολο, στην πλειονότητά τους ηθικού περιεχομένου (ανάμεσά τους και ερμηνευτικά έργα στον Όμηρο και στον Ηράκλειτο τον Εφέσιο): «Περί Χρόνου», «Περί της του Ζήνωνος φυσιολογίας», «Ερωτική Τέχνη», «Αρχαιολογία», «Περί Ευβουλίας», «Ηρακλείτου Εξηγήσεις», «Περί Αισθήσεως», «Περί Τέχνης», «Περί Αρετών», «Περί Ελευθερίας», «Περί Νόμων», «Περί Επιστήμης», «Περί του ότι η αυτή Αρετή Ανδρός και Γυναικός», «Περί Διαλεκτικής» κ.ά. Από όλα του τα έργα, διασώθηκε από τον Στοβαίο μόνον ο «Ύμνος εις Δία», μία προσπάθεια να τεθεί η ποίηση στην υπηρεσία της φιλοσοφικής γνώσεως.
    ___________

    [1] ΠλούταρχοςΠερί του μη δειν δανείζεσθαι


    Περί του ύμνου προς τον Δία


    Ο ύμνος του Κλεάνθη προς τον Δία σε σύγκριση με τον αντίστοιχο καλλιμάχειο ύμνο φανερώνει ότι ενώ ο Καλλίμαχος ασχολείται με την ανάπτυξη των παραδοσιακών υμνολογικών χαρακτηριστικών, για να επιτύχει ένα ενσυνείδητο λογοτεχνικό αποτέλεσμα, ο Κλεάνθης αναπτύσσει και τροποποιεί τη βασική μορφή του εξαμετρικού ύμνου (= επίκληση, αρετές του θεού, δέηση και χαιρετισμός) σε έναν τραχιά λαξευμένο στίχο για φιλοσοφικούς σκοπούς, εντάσσοντας τον καθιερωμένο ποιητικό Δία και τις συμβατικές ιδιότητές του στη νέα στωική κοσμολογία. Το ποίημα βρίθει από υπαινιγμούς στον Ηράκλειτο, του οποίου το κοσμοείδωλο θεωρείται από τον Κλεάνθη ενισχυτικό των στωικών ιδεών.

    Οι στίχοι 1-6 αποτελούν το προοίμιο του ύμνου. Ο παγκόσμιος θεός / νόμος διευθύνει όλα τα πράγματα και αξίζει τη δοξολογία μας. Ο Κλεάνθης χρησιμοποιεί πολύ το ομηρικό λεξιλόγιο με καινούργια όμως σημασία. Η επίκλησή του είναι δομημένη παραδοσιακά: προσφώνηση στο θεό, επανάληψη της αντωνυμίας δευτέρου προσώπου, αιτιολόγηση της εξύμνησης. Στίχοι που τελειώνουν με στίξη και ηχηρά επίθετα αυξάνουν τη μεγαλοπρέπεια και την επισημότητα.

    Ο Ύμνος προς τον Δία

     1         Των αθανάτων ενδοξότερε, πολυώνυμε, [1] αιώνια πανίσχυρε,
                Δία, της φύσης[2] πρώτη αρχή, που κυβερνάς τα πάντα με το νόμο[3] σου,
                χαίρε! Δίκαιο είναι όλοι οι θνητοί να προσφωνούν εσένα.
                Γιατί από εσένα γεννηθήκαμε - μίμηση ιδιότητας θεϊκής λαχαίνοντας
    5          μόνοι εμείς οι άνθρωποι[4]- όλα τα θνητά που ζουν και σέρνονται πάνω στη γη.
                Γι'αυτό κι εγώ εσένα θα εγκωμιάσω και τη δύναμή σου πάντα θα ψάλλω.
                [5]Σ'εσένα υπακούει, πράγματι, όλος αυτός ο κόσμος που γύρω απ'τη γη
    στροβιλίζεται, όπου τυχόν τον οδηγείς, και με τη θέλησή του εξουσιάζεται.
    Τέτοιο εργαλείο έχεις βοηθό στ'ανίκητα χέρια σου,
    10        διχαλωτό, πυρωμένο, παντοτινά που ζει κεραυνό.
    Γιατί από το χτύπημά του ολοκληρώνονται όλα τα έργα της φύσης. [6]
    Μ'αυτόν εσύ κατευθύνεις την ενιαία τάξη του κόσμου, που μέσα[7]  απ'όλα
    περνά κι ανακατεύεται με τα μεγάλα και τα μικρά φώτα[8]........
    .................................................................................................
    εσύ, που τόσο μεγάλος είσαι, ύψιστος βασιλιάς για πάντα.
    15        Κι ούτε πάνω στη γη γίνεται έργο κανένα χωρίς εσένα, θεέ,
    ούτε στον θείο, αιθέριο πόλο τ'ουρανού, ούτε στον πόντο,
    εκτός απ'όσα πράττουν οι κακοί από μωρία δική τους.
    Μα εσύ και τα υπερβολικά γνωρίζεις να τα κάνεις πρέποντα και τάξη να βάζεις στην αταξία,
    κι εκείνα που μοιάζουνε εχθρικά μέσα από εσένα φιλιώνουνε. [9]
    20        Γιατί έτσι σε σύνολο ένα τα πάντα συνταίριασες, καλά με κακά,
    ώστε ένας να είναι ο λόγος όλων[10] αιώνιος.
    Αυτόν αποφεύγουν και προσπαθούν ν'απορρίψουν όσοι απ'τους θνητούς
    είναι κακοί, οι κακόμοιροι, που την κατοχή αγαθών διαρκώς ποθώντας
    ούτε τον κοινό νόμο του θεού παρατηρούν, ούτε του δίνουν σημασία.
    25        Σ'αυτόν αν υπάκουαν θα μπορούσαν να ζήσουν βίο αγαθό, μυαλωμένο.
    Όμως αυτοί ορμούν δίχως μυαλό ο καθένας κι αλλού,
    άλλοι ανταγωνισμό κακό μεταξύ τους για τη δόξα έχοντας,
    άλλοι στραμμένοι στο κέρδη δίχως καμία ευπρέπεια,
    άλλοι στη ραστώνη και του σώματος τις ηδονές. [11]
    30        Όμως τους βρίσκουν συμφορές και σύρονται κάθε φορά και σ'άλλο στόχο, απ'τη σπουδή τους καταλήγοντας σε κάτι εντελώς αντίθετο απ'την καλή ζωή που προσδοκούν.           
    [12]Αλλά Δία, δότη όλων των χαρισμάτων, μαυροσύννεφε, άρχοντα του κεραυνού, [13] είθε να ελευθερώνεις τους ανθρώπους απ'την ολέθρια άγνοια:
    αυτήν εσύ, πατέρα, σκόρπισέ την μακριά απ'την ψυχή, το σχέδιο δώσε
    35        να γνωρίσουμε που πάνω του βασίζεσαι και με δικαιοσύνη κυβερνάς τα πάντα, ώστε αφού μας κάνεις τούτη την τιμή, να στην ανταποδώσουμε,
    υμνώντας τα έργα σου ακατάπαυστα, καθώς ταιριάζει
    σε κάποιον που είναι θνητός, αφού ούτε στους θνητούς υπάρχει κάποιο προνόμιο μεγαλύτερο, ούτε στους θεούς, απ'το να υμνούμε τον αιώνιο κοινό νόμο, όπως είναι δίκαιο.

    Σημαντικά σχόλια σχετικά με τον ύμνο του Δία

    [1] Στο παραδοσιακό θρησκευτικό πλαίσιο η λέξη αφορά τους πολλούς λατρευτικούς τίτλους ενός θεού, όμως εδώ εφαρμόζεται στο στωικό Θεό, ο οποίος είναι λόγος / νόμος / φύσις / πρόνοια / ειμαρμένη κ.τ.λ. Ο θεός των Στωικών δεν είναι πάνω και πέρα απ'το σύμπαν που δημιουργεί και εξουσιάζει, αλλά ταυτίζεται μ'αυτό. Επιπλέον υπάρχει στο σημείο αυτό κατά πάσα πιθανότητα ένας υπαινιγμός στη στωική ιδέα ότι τα ονόματα των διαφόρων θεών του Ολύμπου είναι στην πραγματικότητα όλα τους ονόματα για τις διάφορες όψεις της μόνης φύσεως.

    [2] Φύση για τους Στωικούς είναι η ουσία των πραγμάτων. Αυτή δίνει σε κάθε πράγμα του κόσμου την ξεχωριστή του ουσία και ελέγχει τις διαδικασίες της αλλαγής και της παρακμής. Φύση και Θεός ταυτίζονται.

    [3] Όλα τα πράγματα διευθύνονται από το θεϊκό νόμο σε συμφωνία με τη λογική (λόγος).

    [4] Οι άνθρωποι είναι πλασμένοι κατ'εικόνα του Θεού με την έννοια ότι μόνο αυτοί απ'όλα τα ζώντα, τα οποία όμως επίσης έχουν την αρχή τους στο Θεό, διαθέτουν την ικανότητα της λογικής και είναι επομένως σε επαφή με το θείο λόγο του σύμπαντος.

    [5] Από το στίχο 7 ως και το στίχο 31 έχουμε το κυρίως μέρος του ύμνου. Ο Ζευς / Λόγος είναι η πυρφόρα αρχή του σύμπαντος και διευθύνει όλα τα πράγματα. Το στωικό κοσμοείδωλο είναι ντετερμινιστικό: κάθε γεγονός είναι ορισμένο εκ των προτέρων και λαμβάνει χώρα σε αρμονία με το θεϊκό σχέδιο / λόγος που ενεργεί πάντα για το αγαθό. Οι ανόητοι, όπως και οι σοφοί, έχουν το δικό τους ρόλο στο θεϊκό σχέδιο. Ενώ όμως οι σοφοί παίζουν εκούσια το ρόλο τους, οι ανόητοι αγωνίζονται, μάταια όμως, ενάντια στο πεπρωμένο. Αυτή η ντετερμινιστική θέαση του κόσμου οδήγησε τους Στωικούς σε αδιέξοδα όσον αφορά το θέμα της ελεύθερης βούλησης: η αφροσύνη των ανόητων δεν είναι και αυτή μοιρόγραφτη;

    [6] Οι Στωικοί, ακολουθώντας τον Ηράκλειτο, θεωρούσαν το καθαρό αιθέριο πυρ ως διευθύνουσα αρχή του σύμπαντος. Πίστευαν ότι μια τάση, ένας τόνος, συνέχει το σύμπαν ως όλο, αλλά και κάθε ξεχωριστό πράγμα μέσα σ'αυτό. Αυτός ο τόνος προκαλείται από το καθοδηγητικό χτύπημα της φωτιάς.

    [7] Στο πρωτότυπο υπάρχει η πρόθεση διά (=διαμέσου), η οποία έχει τεθεί ως υπαινιγμός στην παρετυμολογία του ονόματος του Δία από την πρόθεση αυτή, παρετυμολογία που είχε ήδη επιχειρήσει ο Ησίοδος, Έργα και Ημέραι 3-4. Είναι για τους Στωικούς διά, διαμέσου, του Δία που συμβαίνουν όλα τα πράγματα.

    [8] Μεγάλα φώτα είναι ο Ήλιος και η Σελήνη, μικρά οι πλανήτες και τα άστρα. Μετά το στίχο αυτό υπάρχει χάσμα στο κείμενο, πιθανώς αρκετών στίχων, όπου ο Κλεάνθης απαριθμούσε ίσως και άλλα πράγματα που διαπερνά ο Ζευς / λόγος / πυρ.

    [9]Το νόημα των στίχων είναι: οι υπερβολές εξομαλύνονται σε μια ευρύτερη θέαση των πραγμάτων, η φαινομενική αταξία αποδεικνύεται ότι συντελεί στη ρυθμισμένη φύση του σύμπαντος, πράγματα που φαίνονται στη περιορισμένη αντίληψή μας σε διάσταση μεταξύ τους, στην πραγματικότητα είναι μέρος του ίδιου αγαθού κοσμικού σχεδίου.

    [10] Η λογική που επηρεάζει και συνέχει όλα τα πράγματα.

    [11] Για τους Στωικούς, όχι η ίδια η σωματική απόλαυση, αλλά το κυνήγι της αποτελεί λάθος.

    [12] Μια και μόνη μεγαλοπρεπής περίοδος (στ. 32-39) ολοκληρώνει τον ύμνο. Οφείλεται στο Θεό / Λόγο το ότι ζούμε και κινούμαστε, άρα αξίζει τη δοξολογία μας. Η τυπική καταληκτική δέηση των ελληνικών ύμνων είναι μια συμφωνία ανάμεσα σε δύο ανόμοια μέρη: ο άνθρωπος προσφέρει τιμές στους θεούς και σε αντάλλαγμα λαμβάνει ευημερία. Όμως σ'αυτόν τον ύμνο είναι ο Θεός που πρέπει να ενεργήσει πρώτος για να τιμήσει το λάτρη του και κατόπιν με τη σειρά του θα τιμηθεί (στ. 36). Η παραδοξότητα αυτή οφείλεται στο ότι μόνο αν ο θεός χαρίσει στον άνθρωπο τη λογική, μπορεί ο τελευταίος να αποδώσει με τη σειρά του ορθή λατρεία.

    [13] Ο Δίας δεν είναι μόνο ο άρχοντας του κεραυνού, του πυρός, αλλά το ίδιο το πυρ.

    _____________

    [1] ΠλούταρχοςΠερί του μη δειν δανείζεσθαι

    πηγές: rassias.gr - heterophoton.blogspot

    ΧΡΥΣΙΠΠΟΣ Ο ΣΟΛΕΥΣ - Η ΑΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ Η ΕΤΕΡΟΙΩΣΙΣ

    $
    0
    0
    Chrysippos BM 1846.jpg

    Ο φιλόσοφος Χρύσιππος (280 π.Χ. – 206 π.Χ.), γιος του Απολλωνίου από την Ταρσό, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους της Στωικής σχολής, θεωρούμενος ως ένας από τους θεμελιωτές της. Γεννήθηκε στους Σόλους ή στην Ταρσό της Κιλικίας. Στα νιάτα του είχε ασχοληθεί με τον αθλητισμό. Αργότερα πήγε στην Αθήνα, όπου πήρε μαθήματα από τον Ζήνωνα, τον ιδρυτή της στωικής σχολής, και μετά από τον Κλεάνθη, τον διάδοχο του Ζήνωνα. Επίσης φοίτησε στη «Νέα Ακαδημία», που είχε ιδρύσει στην Αθήνα οΑρκεσίλαος. Μετά τον θάνατο και του Κλεάνθη, ο Χρύσιππος τον διαδέχθηκε ως ο επικεφαλής της «Ποικίλης Στοάς». Αποκλήθηκε ο «Άγιος Θωμάς ο Ακινάτης της Στοάς» και έχει λεχθεί ότι «άνευ Χρυσίππου δεν υπάρχει Στοά». Σύμφωνα με την παράδοση, πέθανε από τα γέλια για ένα αστείο που είπε ο ίδιος. Οι Αθηναίοι για να τιμήσουν τον Χρύσιππο τον ανακήρυξαν Αθηναίο δημότη και όταν πέθανε έστησαν τον ανδριάντα του στον Κεραμεικό.


    Η φιλοσοφία του

    Ο Χρύσιππος συνετέλεσε τόσο στη διάδοση, όσο και στη συστηματοποίηση της στωικής φιλοσοφίας, συμπληρώνοντας τα κενά που άφησαν ο Ζήνων και ο Κλεάνθης. Σύμφωνα με τη φιλοσοφία του Χρυσίππου, οι άνθρωποι οφείλουν να συμμορφώνονται με τους νόμους της Λογικής και να ασκούν την αρετή, η οποία είναι το μόνο αληθινό καλό. Τα άλλα όλα, ασθένεια ή υγεία, πλούτος ή φτώχεια, είναι αδιάφορα. Η ανθρώπινη ευτυχία πηγάζει από την απάθεια σε κάθε επιθυμία και εξωτερική επίδραση. Ως προς αυτό, η στωική Ηθική όπως διαμορφώθηκε από τον Χρύσιππο αγγίζει τα όρια της χριστιανικής ηθικής.

    «Ο θεός υπάρχει παντού, και δια σύμπαντα τον κόσμον είναι, ότι ακριβώς είναι η ψυχή, δια το σώμα του ανθρώπου. Κατ αρχήν ο θεός έλαβε ένα μέρος του εαυτού του και εξ αυτού με διαδοχικάς φάσεις, εξελίξεως δημιούργησε τον κόσμον. Έγινε ο αήρ, το ύδωρ, η γη, το πυρ, έως ότου ολοκληρωθεί ο κόσμος. Επ αυτού δε κυριαρχεί πανταχού ευρισκομένη η ψυχή του, που είναι ο ίδιος ο θεός.» 

    Το ιδανικό του Χρύσιππου ήταν να γίνει κανείς σοφός, γι αυτό πρέσβευε την υπεροχή των φιλοσόφων, έναντι των υπολοίπων ανθρώπων των βυθισμένων στην άγνοια. Θεωρούσε μάλιστα τους πολλούς ως άφρονες και ως εκ τούτου τρελούς κατά το Στωικό Αξίωμα: «Πας άφρων μαίνεται». Οι πολλοί κατά τον Χρύσιππο είναι άμυαλοι και αμαθείς, και επομένως το τι έκαναν, ή το τι έλεγαν δεν τον ενδιέφερε, ούτε είχε αξία επειδή το έλεγαν ή το έκαναν οι πολλοί. Απεναντίας μάλιστα συνήθως δεν τους έδινε σημασία, διότι τους θεωρούσε ως εμπόδιο στην φιλοσοφία. 

    [Αν τους πρόσεχα δεν θα γινόμουν φιλόσοφος είπε χαρακτηριστικά]: «Εί τοίς πολλοίς προσείχον, ούκ αν εφιλοσόφησα». 

    Όπως όλοι οι Στωικοί έτσι και ο Χρύσιππος, πίστευε πως η ψυχή γεννιέται ως «άγραφος πίνακας» το περιεχόμενο της κατόπιν απαρτίζεται και εμπλουτίζεται από τα αντικείμενα. Η παράστασης τους στην ψυχή καλούνταν από τον Χρύσιππο«ετεροίωσις», δηλαδή αλλοίωση προκαλούμενη από εκείνα. Την «ετεροίωση» ο Ζήνων και ο Κλεάνθης, την ονόμαζαν «τύπωσιν», η παράσταση των όντων δηλαδή τυπώνονταν στην ψυχή.

    Έργα
    Εκτός από φιλόσοφος, ο Χρύσιππος υπήρξε και αξιόλογος γραμματικός. Πολυγραφότατος, λέγεται ότι δεν περνούσε μέρα κατά την οποία να μην έγραφε τουλάχιστον 500 γραμμές κειμένου. Συνέγραψε περίπου 750 ως 800 έργα (ή αντίστοιχα 705 ρολά παπύρων), μερικά από τα οποία είναι:
    • Περί των προσηγοριών
    • Περί αποφατικών προς Αρισταγόραν
    • Περί των πέντε πτώσεων
    • Περί σολοικισμών
    • Περί της συντάξεως των λεγομένων
    Επίσης έγραψε σχόλια πάνω στην ποίηση του Ομήρου, του Ησιόδου και του Πινδάρου. Τα έργα του έχουν όλα χαθεί και μόνο αποσπάσματα έχουν περισωθεί. Κανένα τους πάντως δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως καθαρά λογοτεχνικό. Σε πολλά μέρη μοιάζουν με ατελείωτους καταλόγους ποιητών και συγγραφέων κάθε είδους.

    πηγές: enneaetifotos-βικιπαίδεια

    Ο ΧΡΥΣΙΠΠΟΣ ΚΑΙ Η ΣΤΟΑ

    $
    0
    0


    Τον Απρίλιο του 1997 ανακοινώθηκε ότι βρέθηκε μια άριστα σωζόμενη ενεπίγραφη ερμαϊκή στήλη με κεφαλή του στωικού φιλοσόφου Χρύσιππου, στις ανασκαφές που διεξήχθησαν στον περίβολο της Βουλής για την ανέγερση του υπόγειου γκαράζ. Η ερμαϊκή στήλη του Χρύσιππου έχει ύψος 1,75 μαζί με την κεφαλή, είναι από πεντελικό μάρμαρο, φέρει την επιγραφή ΧΡΙCΙΠΠΟC και χρονολογείται κατά πάσα πιθανότητα από τον 1ο αι. π.Χ. Ο Χρύσιππος (280-206 π.Χ.) ήταν από τους σημαντικότερους στωικούς φιλοσόφους του 3ου π.Χ. αιώνα. Σημαντικότερο γεγονός θεωρείται η ανεύρεση παραπλεύρως μιας όμοιας βάσης, αριθμημένης επίσης (η μία με Α και η άλλη με Ε), πράγμα που επιτρέπει την υπόθεση ότι σε αυτό το σημείο υπήρχε σειρά στηλών με πορτρέτα φιλοσόφων και άλλων προσώπων.




    Αν δεν υπήρχε ο Χρύσιππος, δεν θα υπήρχε Στοά. Το πασίγνωστο αυτό απόφθεγμα του Διογένη Λαέρτιου ορίζει την κεντρική θέση του Χρύσιππου στην ιστορία της στωικής φιλοσοφίας. Ωστόσο, παρά τον πρωταγωνιστικό του ρόλο, τα πράγματα που κατέχουμε για τον Χρύσιππο ­ τόσο για τη ζωή του όσο και για το έργο του ­ είναι λιγοστά και προέρχονται, σχεδόν αποκλειστικά, από τον Διογένη Λαέρτιο.
    Ο Χρύσιππος, όπως συμβαίνει με την πλειονότητα των στωικών φιλοσόφων, κατάγεται από την Ανατολή. Γεννήθηκε στους Σόλους της Κύπρου γύρω στο 277 π.Χ., πόλη στην οποία μετανάστευσε η οικογένεια από την Ταρσό της Κιλικίας. Η εποχή και η περιοχή στην οποία γεννήθηκε ο φιλόσοφος δοκιμάζονται σκληρά από πολέμους και εξεγέρσεις, δεδομένου ότι η Κύπρος και η Κιλικία βρίσκονται στη σφαίρα επιρροής τριών μεγάλων δυνάμεων: της Μακεδονίας, της Συρίας και της Αιγύπτου. Η ιστορική συγκυρία, επί του προκειμένου, έχει ίσως ένα λόγο να πει για τη φιλοσοφική κατεύθυνση του ανθρώπου που θα ασπασθεί, ως ηθικό ιδανικό, τον κοσμοπολιτισμό. Πράγματι, αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε εθνική παράδοση δέχεται καταιγιστικές βολές σε σημείο που να οδηγείται σε αφανισμό, ενώ η φιλοπατρία καθίσταται αδύνατη, καθώς η ύπαρξη μιας και μοναδικής πατρίδας υπονομεύεται από τη συνεχή διαδοχή των επικυρίαρχων δυνάμεων.
    Οι παραδόσεις και η ιστορία
    Δεν γνωρίζουμε τίποτα για την περίοδο που εκτείνεται από τη γέννηση του Χρύσιππου ως την είσοδό του στη Στοά, ενώ οι ιστορικοί απορρίπτουν την παράδοση που τον σκηνοθετεί, προτού στραφεί στη φιλοσοφία, «δολιχοδρόμο», δηλαδή επαγγελματία δρομέα μεγάλων αποστάσεων. Η παράδοση αυτή, εξάλλου, βρίσκεται τουλάχιστον σε δυσαρμονία με την πληροφορία που παρέχει ο Λαέρτιος, σύμφωνα με την οποία το παράστημα του Χρύσιππου κάθε άλλο παρά αθλητικό ήταν: «το σωμάτιον ευτελής»· και μάλιστα, καθώς το άγαλμα ενός ιππέα έκρυβε τον ανδριάντα του φιλοσόφου που βρισκόταν στον Κεραμεικό, ο Καρνεάδης, παρ'όλο που αναγνώριζε ότι χωρίς τον Χρύσιππο ο ίδιος θα ήταν τίποτα, δεν έχασε την ευκαιρία να σκαρώσει το λογοπαίγνιο ονομάζοντας τον Χρύσιππο Κρύψιππο. Οι ιστορικοί στέκονται εξίσου σκεπτικοί ως προς την άλλη παράδοση, που θέλει τον Χρύσιππο να στρέφεται στη φιλοσοφία ύστερα από την κατάσχεση της περιουσίας του προς όφελος του βασιλικού ταμείου. Οχι ότι η πρακτική αυτή ήταν σπάνια· αλλά, στην προκειμένη περίπτωση, έχουμε να κάνουμε ίσως, όπως συμβαίνει σε πολλούς βίους φιλοσόφων, με κοινό τόπο, στόχος του οποίου είναι να δείξει ότι φιλοσοφία και πλούτος δεν συμβαδίζουν.
    Κάπως περισσότερο γνωστή είναι η μακρά περίοδος κατά την οποία ο Χρύσιππος είναι οπαδός ­ όχι εύκολος, φαίνεται ­ του Κλεάνθη, ο οποίος του παραδίδει τη διεύθυνση της Στοάς το 232 π.Χ., χρονιά όπου πεθαίνει· ο Χρύσιππος τότε πρέπει να ήταν πενηντάρης. Με μεγάλη φήμη, κυρίως στη διαλεκτική, σε σημείο που να προκαλεί τον φθόνο του Κλεάνθη. Γιατί δεν είναι και λίγο να λέγεται για τον μαθητή σου πως «αν υπάρχει διαλεκτική στους θεούς είναι ίδια με τη διαλεκτική του Χρύσιππου». Στα προηγούμενα πρέπει να προστεθεί και η ικανότητα επινόησης που τον χαρακτήριζε στην αναζήτηση επιχειρημάτων. Ο ίδιος φαίνεται ότι το γνώριζε καλά και υπερηφανευόταν ότι του αρκούσε η γνώση των βασικών θέσεων της Στοάς ­ των δογμάτων ­ για να βρει από μόνος του τις αποδείξεις που τις υποστηρίζουν. Το μόνο μειονέκτημά του μοιάζει να είναι η κακή του άρθρωση. Ισως γι'αυτό ο Χρύσιππος φροντίζει ιδιαίτερα τον γραπτό του λόγο.
    Τεράστιο έργο
    Εξαιρετικά εργατικός ­ πονικώτατος, σύμφωνα με την έκφραση του Διογένη Λαέρτιου ­, ο Χρύσιππος θα συντάξει πάνω από 705 συγγράμματα, αρκετά από τα οποία στρέφονται γύρω από το ίδιο θέμα. Ο τρόπος της γραφής του μας είναι γνωστός: γράφει γύρω στις πεντακόσιες αράδες κάθε μέρα, παίρνει λεπτομερείς σημειώσεις για το θέμα που προτίθεται να πραγματευθεί, διορθώνει συχνά το κείμενό του και παραθέτει με μεγάλη συχνότητα αποσπάσματα άλλων συγγραφέων. Η πρακτική αυτή φαίνεται ότι εντυπωσίαζε τους συγχρόνους του, αν κρίνουμε από τα ανέκδοτα που έφθασαν σε μας. Σε ένα από τα έργα του παρέθεσε, στο σύνολό της σχεδόν, τη Μήδεια του Ευριπίδη και κάποιος που είχε το βιβλίο στο χέρι, όταν τον ρώτησαν τι διαβάζει, απάντησε: «Τη Μήδεια του Χρύσιππου». Η μαρτυρία των αντιπάλων, ως προς το σημείο αυτό, είναι ευλόγως αιχμηρή. Ο Απολλόδωρος ο Αθηναίος, πράγματι, στη Συναγωγή των δογμάτων ­ όπως το βεβαιώνει ο αναγνώστης του βιβλίου που είναι ο Διογένης Λαέρτιος ­, θέλοντας να δείξει ότι αυτά που έγραψε ο Επίκουρος, στηριζόμενος στις δικές του δυνάμεις και όχι σε παραθέματα, ήταν πολύ σημαντικότερα από όσα έγραψε ο Χρύσιππος, λέει ότι «αν αφαιρούσαμε από τα βιβλία του Χρύσιππου τα παραθέματα, οι σελίδες που θα έμεναν θα ήταν λευκές». Από τους φίλους στους αντιπάλους, η πολυμάθεια και η χρήση της αποκτούν, προφανώς, εντελώς διαφορετικό νόημα.
    Από το τεράστιο έργο του Χρύσιππου δεν σώζεται τίποτα. Οι γνώσεις μας γι'αυτό προέρχονται από δεύτερο χέρι, ενώ μπορούμε να σχηματίσουμε μια εικόνα για τον άνθρωπο από τα ανέκδοτα που παραθέτουν οι πηγές. Ως σχολάρχης ο Χρύσιππος μοιάζει σχολαστικός: ενδιαφέρεται κυρίως για την καλή φήμη της Στοάς και δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην πειθαρχημένη διεξαγωγή της διδασκαλίας. Ο ίδιος ακολουθεί αυστηρά το καθημερινό του πρόγραμμα, σε σημείο που οι ιστορικοί της φιλοσοφίας τον παραλληλίζουν με τον Καντ και τον διάσημο περίπατό του. Ως προς το επίμαχο ζήτημα της αμοιβής του δασκάλου, ο Χρύσιππος εφάρμοσε με επιτυχία την αρχή που εξασφάλιζε τόσο την αξιοπρέπεια όσο και τα συμφέροντα του διδάσκοντα. Το σημαντικότερο γνώρισμα της διδασκαλίας του Χρύσιππου φαίνεται να εντοπίζεται στον συγκερασμό της θεωρητικής και της πρακτικής κατεύθυνσης των σπουδών, με ιδιαίτερη φροντίδα για την παιδαγωγική τους όψη.
    Ο ίδιος ο Χρύσιππος, σύμφωνα με όλες τις πηγές, μοιάζει υπερόπτης και όχι πολύ εύκολος χαρακτήρας. Οταν κάποιος του προσάπτει ότι δεν πηγαίνει να ακούσει τον Αρίστωνα που μαζεύει πλήθος κόσμου στις διαλέξεις του, ο Χρύσιππος απαντά: «Αν ακολουθούσα το πλήθος, δεν θα ήμουν φιλόσοφος». Και όταν κάποιος τον ρωτά σε ποιον να στείλει τον γιο του να μάθει φιλοσοφία, ο Χρύσιππος απαντά: «Σε μένα· γιατί αν υπήρχε κάποιος καλύτερος από μένα, θα πήγαινα να μάθω φιλοσοφία σ'αυτόν». Στα συμπόσια του άρεσε να πίνει, αλλά δεν τον είδαν ποτέ να παραφέρεται· έμενε μάλλον ήσυχος αλλά κουνούσε τόσο έντονα τα πόδια του ώστε μια υπηρέτρια που το πρόσεξε αποφάνθηκε ότι «ο Χρύσιππος μεθάει μόνο με τα πόδια».
    Οι αντίπαλοι δεν του έλειψαν και αρκετοί είναι οι συγγραφείς που τον κατηγορούν ότι έγραψε πράγματα αισχρά και απρεπή, γιατί στο βιβλίο του Περί αρχαίων φυσιολόγωναφηγείται με τρόπο ανάρμοστο τις περιπέτειες του Δία και της Ηρας, λέγοντας σε εξακόσιους στίχους πράγματα με τα οποία κανείς δεν θα ήθελε να μολύνει το στόμα του. Δυστυχώς δεν μπορούμε να κρίνουμε από πρώτο χέρι· αυτό που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι ο Χρύσιππος πέθανε στην 143η Ολυμπιάδα, το 208-204 π.Χ. Οι Αθηναίοι τον τίμησαν στήνοντας την προτομή του, σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, στον Κεραμεικό. Η μνήμη του συντηρήθηκε επίσης από τον αγαπημένο του ανιψιό Αριστοκρέοντα, που ήταν και μαθητής του.
    Η στωική διδασκαλία
    Ο Χρύσιππος ανήκει στην αρχαία ή Παλαιά Στοά, αν ακολουθήσουμε την ταξινόμηση που προτείνουν οι ιστορικοί της φιλοσοφίας και διακρίνουμε την ιστορία της Στοάς σε Παλαιά, Μέση και Αυτοκρατορική περίοδο. Ο ίδιος, που δεν ισχυρίστηκε ποτέ ότι θεμελίωσε τη στωική φιλοσοφία, παίζει μάλλον τον ρόλο του ανθρώπου που οργανώνει σε σύστημα τα φιλοσοφικά δόγματα της στωικής διδασκαλίας. Η οργάνωση όμως αυτή, από μόνη της, συνεπάγεται καινοτομίες, κυρίως στην περιοχή της λογικής, στην οποία και διαπρέπει ο Χρύσιππος. Αν η συστηματική όψη της στωικής φιλοσοφίας οφείλεται στον Χρύσιππο, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί οι μεταγενέστεροι στωικοί τον θεωρούν κανόνα της ορθοδοξίας. Πρέπει να σταθούμε, σύντομα έστω, στη φιλοσοφία αυτή που κατέχει το μοναδικό προνόμιο να αποτελεί σχεδόν τρέχουσα λέξη της καθημερινής ζωής.
    Αν ο σκοπός της ζωής είναι να ζούμε σε ομολογία με τη φύση (ομολογουμένως τη φύσει ζην), στη διατύπωση αυτή πρέπει να δούμε κάτι σαν μαθηματικό τύπο, στον οποίο συμπυκνώνεται το σύνολο της στωικής φιλοσοφίας. Γιατί, σύμφωνα με τους στωικούς, ο φιλοσοφικός λόγος αποτελεί συστηματικό σύνολο το οποίο απαρτίζεται από τρία μέρη ή τρεις τόπους ή τρία είδη: τη λογική, τη φυσική και την ηθική. Αυτό που έχει σημασία όμως είναι ότι οι τρεις τόποι της φιλοσοφίας συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους και η τριμερής διάκριση έχει μόνο παιδαγωγικό στόχο και μεθοδολογικό χαρακτήρα. Για να ζήσουμε όπως πρέπει είμαστε υποχρεωμένοι να γνωρίσουμε τη φύση· με άλλα λόγια, η ηθική προϋποθέτει ή συνεπάγεται τη γνώση της φυσικής. Αλλά οι δύο αυτοί τόποι, με τη σειρά τους, οδηγούν στη λογική ή ξεκινούν από αυτήν, δεδομένου ότι μόνο η λογική μπορεί να καταστήσει γνωστό τον ορθό λόγο, μέσα μας και έξω από μας, και να τον εναρμονίσει με τον καθολικό λόγο που διατρέχει τη φύση. Μπορούμε να ξεκινήσουμε από τον φιλοσοφικό τόπο που θέλουμε ­ παρ'όλο που οι δάσκαλοι, στο εσωτερικό της σχολής, δεν συμφωνούν πάντοτε μεταξύ τους ως προς τον αυθαίρετο χαρακτήρα της αφετηρίας ­, αλλά θα οδηγηθούμε μοιραία στους άλλους δύο από τους οποίους ο τρίτος αντλεί το νόημά του. Από τη σκοπιά αυτή πρέπει να διαπιστώσουμε με τον Διογένη Λαέρτιο ότι «κανένα μέρος της στωικής φιλοσοφίας δεν μπορεί να αποσπασθεί από τα άλλα, όπως το ισχυρίζονται μερικοί, αλλά αναμειγνύονται μεταξύ τους και έτσι, μεικτά, διδάσκονται».
    Στωικισμός και πολιτική
    Κάτοχος του συνολικού αυτού συστήματος είναι ο περίφημος στωικός σοφός, ο οποίος, ερμηνεύοντας σωστά, σύμφωνα δηλαδή με τον ορθό λόγο, τις επιταγές της φύσης, προσαρμόζει τη ζωή του σ'αυτήν. Η προσαρμογή αυτή συνίσταται στην αναγνώριση των γεγονότων του κόσμου, στην αναμονή τους και στην υποταγή μας σ'αυτά. Η προηγούμενη θέση προϋποθέτει βεβαίως την αρμονία της σοφίας και της φύσης, ορίζοντας ότι η φύση κυριαρχείται από την πρόνοια και τον λόγο.
    Αν αυτές είναι, σε πολύ γενικές γραμμές, οι φιλοσοφικές θέσεις του στωικισμού, απομένει να εκτιμήσουμε την ιδιαίτερη παρουσία του Χρύσιππου στην ιστορία της σχολής. Πέρα από την προσπάθεια συστηματοποίησης των δογμάτων, για την οποία έγινε λόγος προηγουμένως, ο Χρύσιππος αναγκάζεται να διακρίνει ριζικά την Στοά από την πολιτική, κρίνοντας ότι η συνάφεια με τα πολιτικά ήθη της εποχής απειλεί τη φιλοσοφική τους ακεραιότητα και το πνευματικό τους κύρος. Το διαζύγιο με την πολιτική μοιάζει όμως να λειτουργεί μόνο στην επιφάνεια· γιατί η στωική φιλοσοφία, κρατώντας αλώβητο το ηθικό της ανάστημα, αποτέλεσε ένα σίγουρο οπλοστάσιο για την κριτική αντιμετώπιση της συγκυριακής πολιτικής, στην οποία διαπρέπουν, από την αρχαιότητα ως τις ημέρες μας, τα αδηφάγα που λυμαίνονται τον δημόσιο βίο.
    Η στάση του Χρύσιππου μπορεί να εξηγηθεί, ίσως, από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Αθήνα. Η πόλη έχει χάσει μεγάλο μέρος από τη λάμψη της και όλη την ισχύ της· δεν μπορεί πια να ασκήσει αυτόνομη πολιτική και ο λόγος της δεν μετρά στις πολύπλοκες διαπραγματεύσεις με τις οποίες οι ελληνικές πόλεις εξασφαλίζουν τις συμμαχίες τους είτε για να υπονομεύσουν η μία την άλλη είτε για να αντιπαρατεθούν στις μεγάλες δυνάμεις που τις απειλούν. Στην προοπτική αυτή δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο ότι ερμηνεύοντας τη στωική φιλοσοφία στο σύνολό της ο Χέγκελ τη συντάσσει με τη «δυστυχισμένη συνείδηση».
    Του Γεράσιμου Βώκου, καθηγητή  Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
    πηγή: tovima

    ΠΥΡΡΩΝ Ο ΗΛΕΙΟΣ - Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΓΝΩΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΔΥΝΑΤΗ

    $
    0
    0



    Κατά τον Πύρρωνα, τίποτε δεν μπορεί να είναι καθαυτό (από μόνο του) ηθικά καλό ή κακό, ωραίο ή αισχρό, δίκαιο ή άδικο (καθώς η ανθρώπινη συμπεριφορά ρυθμίζεται από τη συμβατικότητα, «νόμω και έθει» , δηλαδή από την καθιερωμένη συνήθεια και το έθιμο). Βασικό αξίωμα των Σκεπτικών είναι η λεγόμενη «Αρρεψία» (αμφιβολία), ενώ ως το μόνο πραγματικό αγαθόν αναγνωρίζεται η Αρετή. Δεν μπορούμε να διακρίνουμε, μετρήσουμε και κρίνουμε τα πράγματα, που χαρακτηρίζονται «αδιάφορα, αστάθμητα και ανεπίκριτα». Ούτε τα δεδομένα των αισθήσεων, ούτε οι κρίσεις μας μπορεί να είναι αληθείς ή ψευδείς.

    Ο σκεπτικισμός έθεσε τις βάσεις για τη συγκρότηση της συστηματικής επιστήμης. Ας φανταστούμε πόσο δίκιο είχε ο Πύρρων. Ποτέ εμείς οι θνητοί δε θα αντικρίσουμε τα όντα, ακριβώς όπως είναι. Το μόνο που βλέπουμε είναι τα φαινόμενά τους, τις σκιές των αληθινών πραγμάτων. Κάθε φορά θα αναθεωρούμε και θα τείνουμε προς την αλήθεια και την πραγματική φύση των όντων, αλλά ποτέ δε θα φθάσουμε σε αυτήν.


    Ο Διογένης ο Λαέρτιος («Βίοι Φιλοσόφων», βιβλίο ΙΧ,§61) μιλώντας για τον Πύρρωνα (365-275 π.Χ.) γράφει:

    «Πύρρων Ηλείος Πλειστάρχου μεν ην υιός, καθά και Διοκλής ιστορεί- ως φησί δ'Απολλόδωρος εν Χρονικοίς, πρότερον ην ζωγράφος, και ήκουσε Βρύσωνος τoυ Στίλπωνος, ως Aλέξανδρος εν Διαδοχαίς, είτ'Αναξάρχου, ξυνακολουθών πανταχού, ως και τοις Γυμνοσοφισταίς εv Ινδία συμμίξαι και τοις Μάγοις, όθεν γενναιότατα δοκεί φιλοσοφήσαι, τo της ακαταλnψίας και εποχής είδος εισαγωγών, ως Ασκάνιος ο Αβδηρίτης φησίν».


    (Ο Πύρρων ο Ηλείος ήταν γιος του Πλειστάρχου, όπως αναφέρει κι ο Διοκλής. Όπως λέγει στα «Χρονικά» ο Απολλόδωρος, προηγουμένως ήταν ζωγράφος, και άκουσε το Βρύσωνα του Στίλπωνα, όπως γράφει ο Αλέξανδρος στις «Διαδοχές», έπειτα άκουσε τον Ανάξαρχο, ακολουθώντας τον παντού, όπως επίσης ήρθε σε επικοινωνία με τους Γυμνοσοφιστές στην Ινδία και με τους Μάγους, απ'όπου φαίνεται πως ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία ιδιαίτερα, εισάγοντας την έννοια της ακαταληψίας και της εποχής, όπως λέγει ο Ασκάνιος ο Αβδηρίτης).

    Ο  κατ΄εξοχήν ιδρυτής της σκεπτικής φιλοσοφίας και σύγχρονος του Στωικού Ζήνωνος, καθώς και του Επικούρου (360-270 π.Χ.). Η ανάπτυξη, αλλά και η παρουσίαση της καθαυτό διδασκαλίας του Πύρρωνος είναι εγχειρήματα πολύ δύσκολα, επειδή, ο Πύρρων δεν άφησε κανένα σύγγραμμα. Επιπλέον, η συλλογή πληροφοριών για τη διδασκαλία του έγινε από τους μαθητές του και, ιδιαίτερα, τον Τίμωνα και τον Φλιάσιο (320-230 π.Χ.), ο οποίος θεωρήθηκε ο πιο σημαντικός από αυτούς. 

    Επίκεντρο της διδασκαλίας του κατέστησε ο Πύρρων το πρόβλημα της γνώσης, το οποίο εξυπηρετούσε ενδεχομένως τους απώτερους σκοπούς της ηθικής του φιλοσόφου. Σύμφωνα, λοιπόν, με στοιχεία που διέσωσε ο Αριστοκλής (στον Ευσέβιο τον Παμφίλου) “ο δε γε μαθητής αυτού Τίμων φησι δειν τον μέλλοντα ευδαιμονήσειν εις τρία ταυτα βλέπειν: πρώτον μεν οποια πέφυκε τα πράγματα, δεύτερον δε, τινα χρη τρόπον ημάς προς αυτά διακείσθαι, τελευταίον δε τι περιέσται τοις ουτως εχουσιν”.

    Το απόσπασμα αυτό έχει γνωσιολογικό χαρακτήρα, γιατί περιέχεται σε αυτό ο τρόπος θεώρησης των πραγμάτων, επιζητείται δηλαδή η γνώση και η κατανόηση αυτών. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Πύρρωνα, τρεις είναι οι τρόποι κατά τους οποίους οφείλουμε να εξετάζουμε ένα πράγμα:
    1. ως προς την γένεσή του (οποία πέφυκε τα πράγματα),
    2. την διάθεσή μας απέναντι σ’αυτό το ίδιο το πράγμα (τίνα χρή τρόπον ημάς προς αυτά διακείσθαι), και
    3. όσον αφορά στο συμπέρασμα και το όφελος που θα προκύψουν από την θεώρηση αυτή του πράγματος (τι περιέσται τοις ούτως έχουσιν).
    Η προέκταση που δίνει ο Πύρρων στο όλο ζήτημα είναι η εξής: 

    «τα μεν ουν πράγματα φησιν αυτόν (Πύρρωνα) αποφαίνειν επίσης αδιάφορα και αστάθμητα και ανεπίκριτα, δια τούτο μήτε τας αισθήσεις ημών μήτε τας δόξας αληθεύειν ή ψεύδεσθαι». 

    Εδώ αποκλείεται κάθε γνώση, είτε αυτή είναι προϊόν των αισθήσεων είτε της νόησης, γιατί όλα τα πράγματα, κατά την άποψή του είναι ίσα και χωρίς διαφορές (“αδιάφορα”) και, κατά συνέπεια, οι γνώσεις μας γι’ αυτά δεν μπορεί να είναι μήτε ορθές μήτε εσφαλμένες. Σχετικά με το δεύτερο αυτό ζήτημα, ο φιλόσοφος συνιστά αποχή από οποιαδήποτε γνώμη, την οποία μπορεί να έχει ο άνθρωπος, σε ό,τι αφορά ένα κάποιο αντικείμενο, εξαιτίας ακριβώς της πλήρους αγνωσίας του. Σε τελική απόληξη, η “αφασία” αποτελεί το τρίτο και τελευταίο θέμα της γνωσιολογίας του Πύρρωνος, αλλά η αφασία αυτή, η σιωπή δηλαδή, που είναι αποτέλεσμα της παντελούς «αρρεψίας» (απουσίας ροπής προς τα πράγματα), επιφέρει την απραξία της ψυχής, με άλλα λόγια την ευδαιμονία του ανθρώπου.

    Η θεωρία του Πύρρωνος επιδιώκει να τονίσει ιδιαίτερα την ηθική διδασκαλία του φιλοσόφου, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Το πρόβλημα της γνώσης εντάσσεται σ’ αυτό το σκεπτικό. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στο λογικό, σχετικά με ό,τι αφορά τη γνώση των πραγμάτων, απαλλάσσει ον άνθρωπο από περιττές φροντίδες και, κατ’ αυτόν τον τρόπο, οδηγείται αυτός προς την αταραξία και πετυχαίνει την ποθητή γαλήνη της ψυχή.

    Ο Πύρρων, ο ιδρυτής της Σκεπτικής Φιλοσοφικής Σχολής, γεννήθηκε στην ΄Ηλιδα, όπου έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ενενηντάχρονης ζωής του (360-270 π.Χ.) μαζί με την αδελφή του, τη Φιλίστα, που ήταν μαμή. Νεαρός ακόμη μαθήτευσε στον Βρύσκιο, μαθηματικό φιλόσοφο της Μεγαρικής Σχολής του Ευκλείδη, η οποία είχε διαδεχθεί με τη σειρά της την Ηλειακή Σχολή του Φαίδωνα υπό την επίδραση, ίσως, του Αλεξίνου. Η Ηλειακή παράδοση δηλαδή και σκέψη ήταν καθοριστική στη διαμόρφωση του δικού του φιλοσοφικού στοχασμού.

    Συνοδεύοντας τον Αλέξανδρο μαζί με δεκάδες άλλους επιστήμονες, φιλοσόφους, καλλιτέχνες διέσχισε ολόκληρη σχεδόν την Ασία, ήλθε σε επαφή με τους μάγους της Περσίας, μελέτησε σε βάθος το μυστικισμό της Ανατολής και έφτασε ως τις Ινδίες, όπου γνωρίστηκε με τους βραχμάνους, τους περίφημους γυμνοσοφιστές, οι οποίοι επεδίωκαν την ηθική τελείωση στην απόλυτη αταραξία (νιρβάνα) και την πλήρη υποταγή του σώματος στις λιγοστές ανάγκες της ψυχής. Η επίδρασή τους ήταν μεγάλη και στη σκέψη και στον τρόπο ζωής του Ηλείου φιλοσόφου. Με πολλούς απ’ αυτούς διατήρησε φιλικές σχέσεις μέχρι το τέλος της ζωής του.


    Μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου γύρισε στην πατρίδα του και για λίγο καιρό ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, στη συνέχεια όμως με τη φιλοσοφία. ΄Εζησε μέχρι τον θάνατό του πιστός, παρά τις διάφορες προκλήσεις, στη δική του φιλοσοφική θεώρηση των πραγμάτων. Επίσης, θα μπορούσε να πει κανείς με κάθε βεβαιότητα σχεδόν ότι δέχτηκε επιδράσεις και από άλλους, προγενέστερους ΄Ελληνες φιλοσόφους, όπως τον Ευκλείδη τον Μεγαρικό, το Δημοκρίτειο φιλόσοφο Ανάξαρχο καθώς και από εκπροσώπους της αρχαίας Σοφιστικής, όπως τον Πρωταγόρα.


    Ο Πύρρων επεδίωκε πάντα να ζει, όσο του ήταν βέβαια δυνατόν, σε απόλυτη συμφωνία με τις φιλοσοφικές δοξασίες του. ΄Ετσι, έζησε απλά και ταπεινά μια πραγματική ζωή φτωχού με ελάχιστες, τις απαραίτητες, ανάγκες και σύμφωνα πάντα με τα έθιμα και τις συνήθειες των φτωχών συμπατριωτών του. ΄Όπως μας πληροφορεί ο Διογένης Λαέρτιος πουλούσε καθημερινά στην αγορά της ΄Ηλιδας πουλερικά και γουρουνόπουλα για τον επιούσιο και δεν αρνιόταν ποτέ ακόμα και τις πιο ταπεινές δουλειές σε αντίθεση με πολλούς άλλους σύγχρονούς του πολίτες αδιαφορώντας πλήρως για τη γνώμη των γύρω του.


    Η γνώση για τη ζωή του από νωρίς σκεπάστηκε από ένα πέπλο μυστηρίου και μύθου. Τη διδασκαλία του, τις δοξασίες του, τις θεωρίες του δεν τις κατέγραφε, όπως και ο Σωκράτης και έγιναν ευρύτερα γνωστές από τον πνευματικό του κληρονόμο, τον Τίμωνα. Πολλά περιστατικά της ιδιόρρυθμης ζωής του, για την οποία προσπαθούσε πάντα να είναι σύμφωνη με τη διδασκαλία του, έφτασαν ως εμάς με τη μορφή ανέκδοτων. Ρίχνουν όμως κάποιο φως στο σκοτάδι της πληροφόρησης που έχουμε για τον ίδιο και για το έργο του. Λέγεται ότι μονάχα δυο φορές στη ζωή του ξέφυγε (δηλαδή ταράχτηκε) από τους κανόνες που ο ίδιος είχε θεσπίσει γι’ αυτήν: τη μια, όταν τρομαγμένος σκαρφάλωσε στην κορυφή ενός δένδρου προσπαθώντας να γλιτώσει απ’ την επίθεση ενός επικίνδυνου σκύλου και την άλλη, όταν για άγνωστο σ’ εμάς λόγο νευρίασε με την επίμονη αδελφή του και κάποιος τον περιγέλασε με το γνωστό «δάσκαλε που δίδασκες!». Τότε ο φιλόσοφος γύρισε και του είπε με τη χαρακτηριστική ψυχραιμία που τον διέκρινε πως δεν ήταν δυνατόν να εξαρτήσει την απόδειξη της «αδιαφορίας» του από μια γυναίκα κι ότι με μια γυναίκα ποτέ δεν θα μπορέσεις να τα βγάλεις πέρα ατάραχος.


    Κάποια από τα περιστατικά της ζωής του που έφτασαν ως εμάς δείχνουν παραδειγματικά τι εννοούσε ακριβώς όταν μιλούσε για την αταραξία. Κάποτε, παραδίδεται απ’ τις αρχαίες πηγές, ο φίλος του Ανάξαρχος, καθώς βάδιζαν μαζί στις ερημιές της ΄Ηλιδας, γλίστρησε και έπεσε στον παρακείμενο βάλτο. Ο Πύρρων, σαν να μην συνέβη τίποτε, συνέχισε ατάραχος τον περίπατό του αδιαφορώντας παντελώς για τον φίλο του που κινδύνευσε πραγματικά να πνιγεί. Το περιστατικό αυτό ο Ανάξαρχος το διηγείτο συχνά στους ακροατές του για να εκφράσει το θαυμασμό του για τον Ηλείο φιλόσοφο.
    Κάποια άλλη στιγμή του άνοιξαν και του καυτηρίασαν με τα πιο επώδυνα αντισηπτικά της εποχής μια πληγή κι ο φιλόσοφος, παρά τον ανυπόφορο πόνο που ένιωθε να τον βασανίζει δεν έκανε ούτε μια σύσπαση, έναν μορφασμό στο ήρεμο και ατάραχο πρόσωπό του. ΄Εδειξε με τον πιο πρόσφορο τρόπο ότι δεν του συνέβαινε τίποτα το συνταρακτικό εκείνη τη στιγμή και τράβηξε άπειρα βλέμματα θαυμασμού πάνω του.


    Συχνά αναφερόταν στον ΄Ομηρο και έλεγε ότι δεν πρέπει κανείς να στενοχωριέται ποτέ για το θάνατο γιατί, αφού ο Πάτροκλος που άξιζε περισσότερο απ’ τον καθένα μας πέθανε από το δόρυ του ΄Εκτορα τότε γιατί να ζούμε εμείς που είμαστε σαφώς κατώτεροί του κι ότι οι άνθρωποι μοιάζουν με τα φύλλα των δένδρων που πεθαίνουν το φθινόπωρο. Εδώ έχουμε μια αντίληψη και μια μεταφορά χρησιμοποιημένη ήδη από τη λυρική και τη χορική ποίηση του 6ου και 5ου αιώνα π.Χ.


    Αυτά διέσωσε η αρχαία παράδοση για τη ζωή του Πύρρωνα που ομολογουμένως ρίχνουν κάποιο φως και ερμηνεύουν τις δοξασίες του. Οι Ηλείοι, εκτιμώντας την προσφορά του στη Φιλοσοφία αλλά και στην πατρίδα του τον τίμησαν κυρίως ηθικά, όσο ζούσε: τον έκαναν αρχιερέα και απάλλαξαν εξ αιτίας του όλους τους φιλοσόφους από τη φορολογία. Μετά το θάνατό του όμως του ανήγειραν περικαλλές μνημείο ενώ τοποθέτησαν και την εικόνα του στη Στοά της αγοράς της ΄Ηλιδας.


    Ο Σκεπτικισμός


    Ο Σκεπτικισμός ως οργανωμένο φιλοσοφικό κίνημα εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε στα χρόνια του Αλέξανδρου και των διαδόχων του. Σε μια εποχή – τομή δηλαδή, όταν η κρίση σε όλους τους θεσμούς, τη σκέψη, την πολιτική και τον πολιτισμό είναι κυρίαρχο φαινόμενο στον κλασικό Ελλαδικό χώρο και τον «κόσμο» του και οι αλλαγές που πρόκειται ν’ ακολουθήσουν είναι ακόμη αμφίβολες και άγνωστες. Η μορφή ακριβώς αυτού του κόσμου αλλά και το ιδεολογικό του περιεχόμενο τότε αρχίζει να αλλάζει ριζικά, από τη βάση του, οι πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές δομές παθαίνουν σιγά – σιγά ανεπανόρθωτες αλλοιώσεις. 


    Η πόλη – κράτος, θεσμός στον οποίο στηρίχτηκε κατά κύριο λόγο η ανάπτυξη του κλασικού Ελληνικού πολιτισμού, αποδυναμώνεται αρχικά μέχρι την οριστική του διάλυση και στη θέση του εγκαθιδρύεται η νέα μορφή του κοσμοκρατορικού ιδεώδους της Μακεδονικής μοναρχίας και των μεγάλων πολυεθνικών κρατικών μηχανισμών με την κυριαρχία του Ελληνικού στοιχείου που τώρα πια είναι Ελληνιστικό.

    Τις εξελίξεις αυτές και τις μεταλλαγές ή τις μεταλλάξεις τους που θα ακολουθήσουν στη συνέχεια ακόμα και μεγάλα και ισχυρά πνεύματα, όπως ο Αριστοτέλης, που τις έζησαν από κοντά, δεν θα κατορθώσουν να τις κατανοήσουν και θα εξακολουθήσουν να επιμένουν σε περασμένες μορφές ανάλυσης των γεγονότων και των ιδεολογιών, σε ξεπερασμένες μορφές πολιτικής και κοινωνικής διαβίωσης. Μόνο κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους θα γίνει κατανοητή σε μεγάλο βαθμό η αλλαγή των καιρών με τον ιστορικό προορισμό που θα δώσουν οι Στωικοί, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος, στην οικουμενικότητα του Ρωμαϊκού κράτους. Με την αντίληψη αυτή θα συμφωνήσουν αργότερα και οι Χριστιανοί διανοητές και πατέρες της Εκκλησίας όταν θα τους αναγνωριστεί και επίσημα το δικαίωμα της ύπαρξης από τον Κωνσταντίνο και θα προσδώσουν έτσι την ίδια οικουμενικότητα στη Χριστιανική πλέον Ρωμαϊκή αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης αλλά και στην ίδια τη Χριστιανική πίστη.


    Οι συνθήκες που επεκράτησαν παγκοσμίως μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου δεν ήταν δυνατόν παρά να ευνοήσουν τη διάδοση της Σκεπτικής Φιλοσοφίας, όπως επίσης και των παράλληλων προς αυτήν διδασκαλιών των Στωικών, των Επικούρειων και των Κυνικών. Η στενή επαφή του Ελληνισμού με τους λαούς της Ανατολής που εντείνονται στα χρόνια των διαδόχων ενισχύει την ιδεολογική σύγχυση και ο Συγκρητισμός και ο Εκλεκτισμός δημιουργούν καινούριες τάσεις στην ανθρώπινη σκέψη και νέες διεξόδους στην κατανόηση και επίλυση των προβλημάτων που αναφύονται καθημερινά μέσα στα πλαίσια των ανατρεπτικών αλλαγών που συμβαίνουν συνεχώς, αφού ο άνθρωπος από τούδε και στο εξής θα είναι πια πολίτης του κόσμου (κοσμοπολίτης) και όχι ενεργό και δραστήριο μέλος μιας πόλης – κράτους.


    Εξάλλου, ο Σκεπτικισμός δεν γεννήθηκε από τη μια μέρα στην άλλη. Στοιχεία του προϋπήρχαν ήδη στη διδασκαλία των πρώτων σοφιστών και ιδιαίτερα του Πρωταγόρα, ο οποίος με τον υποκειμενισμό που τον διέκρινε άνοιξε το δρόμο σε νέες επιστημονικές και λογικές έρευνες. Ακόμα κι αυτή η στάση του Σωκράτη με τη θεατρική προσποίηση της άγνοιας και με την πλήρη κατάφαση της αγνωσίας (εν οίδα ότι ουδέν οίδα) καθώς και με τον απορριμματικό τρόπο της διδασκαλίας του, την περίφημη μαιευτική μέθοδο δηλαδή, θεμελιώνει με τη σειρά της την έννοια της αμφιβολίας και της αμφισβήτησης που θα αποτελέσει τη βάση της διδασκαλίας των Πυρρωνιστών, με τους οποίους μάλιστα θα οδηγηθεί σε ακρότατα αρνητικές μορφές σκέψης, αφού θα αρνηθεί στο τέλος ακόμα και την ίδια της την ύπαρξη. Από την αμφιβολία αυτή όμως και σε αντίθεση προς τους Σκεπτικούς θα γεννηθεί και η πρώτη βεβαιότητα του Καρτέσιου που θα θέσει τις βάσεις για τη νεότερη Φιλοσοφία, η σκέψη δηλαδή ως προϋπόθεση της ύπαρξης («Σκέφτομαι άρα υπάρχω»).


    πηγή: pyrron.blogspot.gr

    ΖΗΝΩΝ Ο ΚΙΤΙΕΥΣ - Η ΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΙΚΗ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ

    $
    0
    0



    Ο Ζήνων ο Κιτιεύς (αρχ. Ζήνων ὁ Κιτιεύς 334 π.Χ. - 262 π.Χ.) ήταν  φιλόσοφος από το Κίτιο της Κύπρου, ο οποίος δημιούργησε τη φιλοσοφική σχολή του στωικισμού στην Αθήνα.  Αρχικά ήταν έμπορος, αλλά το καράβι, με το οποίο μετέφερε τα εμπορεύματά του, καθ΄οδόν ναυάγησε, με αποτέλεσμα να χάσει όλη την περιουσία του και να καταλήξει στην Αθήνα, όπου και άρχισε αργότερα να καταγίνεται με τη φιλοσοφία.

    Όταν ένιωσε τη σημασία της τελευταίας αυτής, είπε το περίφημο: `Νυν ευπλόηκα, ότε εναυάγησα`, που σημαίνει: `Πήγε καλά το ταξίδι μου, όταν ναυάγησα`.

    Σπούδασε πρώτα δίπλα στον κυνικό Κράτητο τον Θηβαίο (από τον οποίο εδιδάχθη την λιτότητα του βίου ως προϋπόθεση της Ανθρώπινης Ελευθερίας), άκουσε όμως και τους μεγαρικούς Στίλπωνα και Διόδωρο Κρόνο (από τους οποίους εδιδάχθη την διαλεκτική μέθοδο), καθώς και τους Ξενοκράτη και Πολέμονα στους οποίους μαθήτευσε συνολικά επί 20 έτη (10 στον κάθε ένα τους) στα Μαθηματικά και τη Φυσική.


    Μετά το πέρας των σπουδών του ο Ζήνων άρχισε να διδάσκει ο ίδιος με έναν εκφραστικό, σαρκαστικό και επιδεικτικό λόγο, στην «Ποικίλη Στοά» της αθηναϊκής Αγοράς, περίφημη για τις τοιχογραφίες της, από την οποία και έλαβε το όνομά της η Σχολή («στωϊκοί», αν και αρχικώς ελέγοντο και «ζηνωνιανοί»).

    Για την σπουδαιότητα και την αξία του Ζήνωνος, του πρώτου από τους Έλληνες φιλοσόφους ο οποίος  τόλμησε να καθορίσει όχι απλώς τον σκοπό και τον προορισμό του ανθρωπίνου όντος (το «ομολογουμένως ζήν»), αλλά συγχρόνως και την μέθοδο και τον τρόπο διά των οποίων θα επιτυγχάνετο αυτό, απόδειξη υπήρξε τόσο ο υψηλός αριθμός των μαθητών του, όσο και το μεγάλο κύρος του στον Ελληνικό Κόσμο (λ.χ. Αντίγονος Γονατάς της Μακεδονίας). Από ένα ψήφισμα χαραγμένο σε πέτρα προς τιμήν του, μαθαίνουμε ότι είχε κυρίως νεαρούς οπαδούς, στους οποίους έδιδε με τον ίδιο τον τρόπο ζωής του το άριστο παράδειγμα της Αρετής.

    Ο Ζήνων ήταν έντιμος, ανιδιοτελής, ολιγαρκής και εγκρατής. Ζούσε σαν ερημίτης και τρεφόταν συνήθως με ψωμί, μέλι και σύκα. Έπινε μόνο νερό.

    Από παρεμβολές πάντως, περιεχόμενες σε συγγράμματα άλλων, φθάνουμε στο συμπέρασμα πως οι γενικές γραμμές της στωικής φιλοσοφίας του υπήρξαν οι επόμενες:

    1. Διαιρούσε τη φιλοσοφία σε τρία μέρη, ήτοι: τη λογική, τη φυσική και την ηθική.
    2. Πίστευε στο Θεό, σαν το δημιουργό της ζωής και σαν τη δύναμη εκείνη που προσδίδει τη μορφή στην ύλη και επιφέρει την ύπαρξη των ζωντανών οργανισμών.
    3. Διακήρυττε ότι το ιδεώδες του βίου έγκειται στο φυσικό ευδαιμονισμό, τον οποία μας τον εγγυάται η ψυχική αταραξία και γαλήνη. Όταν δε κανείς αδυνατεί να προσφέρει στον εαυτό του και στους άλλους την ευδαιμονία, η ζωή τους δεν έχει πια νόημα κι επιβάλλεται η εκούσια διακοπή της (δηλαδή η αυτοκτονία).
    4. Δίδασκε ότι η επιστημονική γνώση είναι απαραίτητο στοιχείο για την ηθική πράξη και ότι βάση της ηθικής μας είναι η προσήλωση προς το καθήκον. Επίσης ότι η λογική φύση του ανθρώπου καθορίζει και την ηθικότητά του, αν ληφθεί υπόψη πως: ναι μεν ο Θεός παρέχει την ηθική στους ανθρώπους, αλλά το ηθικά καλό είναι θέμα εκλογής ελεύθερης για τον καθένα μας.
    5. Είχε τη γνώμη ότι βασική αρετή αποτελεί η φρόνηση, απ` αυτή δε απορρέουν και οι υπόλοιπες τρεις αρετές που, (κατά τον Πλάτωνα), είναι η ανδρεία, η σωφροσύνη και η δικαιοσύνη. Για την ηθική τελείωση του ανθρώπου και την ολοκλήρωση της αρετής του, σαν όρο απαράβατο έθετε: την `επί το αυτό συνύπαρξιν` και των τεσσάρων παραπάνω βασικών ανθρώπινων αρετών.


    Κατά τον Ζήνωνα και τους στωικούς, η ανθρώπινη φύση είναι τμήμα της παγκόσμιας φύσης, η οποία καθοδηγείται και κυβερνάται από το συμπαντικό νόμο της Λογικής. Ο άνθρωπος, ως έλλογο ον συγγενεύει όχι μόνο με τα άλογα ζώα αλλά και με τους Θεούς και πέραν του ένστικτου, διαθέτει και ηθική αίσθηση. Κύριο ζητούμενο του βίου είναι συνεπώς το να ζει κάποιος σύμφωνα με τη φύση του, η οποία για τον άνθρωπο, μέσω της λογικότητάς του (στα λατινικά ratio), ωθεί προς την Αρετή, άρα το «κατά Φύσιν ζην» σημαίνει «κατ’ Αρετήν ζην». Η Αρετή είναι το μόνο αγαθό και μόνο από αυτήν εξαρτάται η ευημερία. Όλα τα υπόλοιπα πράγματα, ευχάριστα ή δυσάρεστα, στερούνται αξίας, είναι «αδιάφορα».
    Καθήκον του ανθρώπου είναι να θέσει τον εαυτό του σε αρμονία με το Σύμπαν, το οποίο, ως λογικό και αγαθό, του μεταφέρει τις ιδιότητές του. Με το να βλάπτει κανείς τους άλλους για το υποτιθέμενο ατομικό του συμφέρον, υπονομεύει στην ουσία την ίδια του τη φύση.Ο στωικός δεν αρνείται τον κόσμο των θνητών πραγμάτων, ούτε όμως και εξαρτάται από αυτόν, απλώς ζει ατάραχα μέσα του, ενώ σε αντίθεση προς την απόσυρση των επικουρείων, συμμετέχει σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής (λ.χ. πολιτική, οικογένεια, κ.λ.π.).
    Οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους μέσω της κοινής λογικής φύσης τους, η αγάπη και προσφορά για την πατρίδα είναι το πρώτο βήμα της αγάπης και της προσφοράς για τη μεγάλη πατρίδα όλων μας, την «κοσμόπολη» της ανθρωπότητας και του Σύμπαντος, (που κυβερνάται από αιώνιους και αμετάβλητους φυσικούς νόμους). Ένας τεράστιος αριθμός πραγμάτων, που οι άνθρωποι αποδέχονται από ένστικτο, μπορεί να αποδειχθεί και με τη Λογική, ο συμμερισμός των άλογων συναισθημάτων δεν είναι επιθυμητός, το δίκαιο είναι θέμα όχι άποψης αλλά φύσης, ο βίος καθορίζεται από την Ειμαρμένη και φυσικά, η Μαντική ευσταθεί. Οι Θεοί εφορεύουν στην τάξη του Κόσμου και αποτελούν πληθύνσεις μίας αρχικής πολυώνυμης θείας οντότητας, «ζώου λογικού, τελείου και νοερού», που εισδύει παντού και παίρνει τα χαρακτηριστικά του κάθε στοιχείου, με το οποίο έρχεται σε επαφή. Νόμος όλων των πραγμάτων είναι η Ειμαρμένη, μία ταυτόχρονα φυσική και θεϊκή οργανωτική δύναμη του Κόσμου, που αποτελεί το Λόγο και τη νομοτέλεια του Παντός, δύναμη που διατηρεί και διατηρείται κυβερνώντας και περιλαμβάνοντας τα ενάντια.
     Έργα του φιλοσόφου αυτού δεν έχουν δυστυχώς διασωθεί, παρά μόνο σώζονται αποσπάσματα όπως: «η Πολιτεία», «η Λογική», «Περί παθών», «Περί του καθήκοντος», «Περί νόμου», «Περί ελληνικής παιδείας», «Πυθαγορικά» κ.ά.
    Ο Διογένης Λαέρτιος μαρτυρεί ότι ο θάνατός του (σε ηλικία 98 ετών) επήλθε ως αποτέλεσμα ενός μικροατυχήματος κατά την επιστροφή στην οικία του μετά από την καθημερινή του παράδοση στην Ποικίλη Στοά, το οποίο ο υπέργηρος φιλόσοφος ερμήνευσε ως σήμα των Θεών, ότι είχε έλθει δηλαδή η ώρα να αναχωρήσει από την παρούσα ζωή: άρχισε να κτυπά το χώμα απαγγέλλοντας τον στίχο «έρχομαι, έρχομαι, γιατί με φωνάζεις;» («..έρχομαι, τι μ’ αύεις ;»)  από ένα ποίημα του Τιμοθέου που δεν έχει διασωθεί («Νιόβη») και αυτοκτόνησε κρατώντας την αναπνοή του («..και παραχρήμα ετελεύτησεν αποπνίξας εαυτόν», άλλες πηγές κάνουν ωστόσο λόγο για εκούσια έκτοτε αποχή του από κάθε τροφή).
    Ο Αντίπατρος ο Σιδώνιος, του αφιέρωσε δε το ακόλουθο επίγραμμα: «Εδώ κείται ο Ζήνων, ο προσφιλής του Κιτίου, ο οποίος στον Όλυμπο ανήλθε, όχι βάζοντας την Όσσα επάνω στο Πήλιον, ούτε πράττοντας του Ηρακλέους τους άθλους, αλλά απλώς με την ανακάλυψη τής προς τα άστρα ατραπού, που μόνον η σοφία χαράσσει».

                Αποφθέγματα του στωικού Ζήνωνα

              Η ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ ΚΑΝΕΙ ΦΤΩΧΟ ΤΟΝ ΠΛΟΥΣΙΟ ΚΑΙ ΔΙΠΛΑΣΙΑΖΕΙ ΤΗ 
               ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΦΤΩΧΩΝ 
               ΟΙ ΚΑΡΠΟΙ ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΕ ΟΛΟΥΣ, Η ΓΗ ΣΕ ΚΑΝΕΝΑΝ
    •  Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΠΡΕΠΕΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΑΖΟΝΕΙΑ

    • ΜΙΑ ΦΥΣΗ ΕΥΓΕΝΙΚΗ ΜΕ ΜΕΤΡΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΕΝΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΠΟΛΥ ΕΥΚΟΛΑ ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ ΤΗΝ ΤΕΛΕΙΑ ΑΡΕΤΗ

    • ΟΤΑΝ Η ΤΥΧΗ ΣΕ ΣΠΡΩΧΝΕΙ ΠΡΟΣ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΣΕ ΕΥΕΡΓΕΤΕΙ

    • ΟΙ ΝΕΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΚΟΣΜΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΒΑΔΙΣΜΑ, ΣΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΝΤΥΣΙΜΟ

    • Η ΣΥΝΕΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΝΘΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ ΚΑΙ Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΑΝΘΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΣΗΣ

    • ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΤΑ ΔΙΟΛΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΔΙΩΝ ΠΑΡΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

    • ΤΟ ΕΥ ΓΙΝΕΣΘΑΙ ΠΕΤΥΧΑΙΝΕΤΑΙ ΛΙΓΟ ΛΙΓΟ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΛΙΓΟ

    • Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ ΑΠΟ ΜΟΝΗ ΤΗΣ, ΑΦΟΥ ΕΜΠΕΡΙΕΧΕΙ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΑΡΕΤΕΣ

    • Η ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΠΡΟΗΓΕΙΤΑΙ ΚΑΙ ΕΠΕΙΤΑ Η ΔΙΑΝΟΙΑ ΔΙΑΤΥΠΩΝΕΙ ΛΟΓΙΚΑ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΔΕΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ

    • ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΨΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ

    • Η ΑΡΕΤΗ ΩΦΕΛΕΙ, Η ΚΑΚΙΑ ΒΛΑΠΤΕΙ

    • Ο ΤΕΛΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ Η ΖΩΗ Η ΣΥΜΦΩΝΗ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ

    • Η ΦΥΣΗ ΜΑΣ ΟΔΗΓΕΙ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΡΕΤΗ

    • Η ΑΡΕΤΗ ΕΙΝΑΙ ΑΡΜΟΝΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

    • Η ΥΓΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΠΡΟΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΩΦΡΟΣΥΝΗΣ

    • Η ΚΑΚΙΑ ΑΝΤΙΤΙΘΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΡΕΤΗ

    • Η ΦΡΟΝΗΣΗ, Η ΑΝΔΡΕΙΑ, Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ Η ΣΩΦΡΟΣΥΝΗ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΑΡΕΤΕΣ

    • ΕΞΥΠΝΑΔΑ ΕΙΝΑΙ Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΔΙΑΚΡΙΝΟΥΜΕ ΑΜΕΣΩΣ ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ

    • Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΑΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΞΕΧΩΡΙΣΟΥΜΕ ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΚΑΙ ΜΕ ΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ, ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΜΑΣ

    • ΦΡΟΝΗΣΗ ΕΙΝΑΙ Η ΓΝΩΣΗ ΤΩΝ ΚΑΚΩΝ, ΤΩΝ ΚΑΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΥΔΕΤΕΡΩΝ

    • ΑΝΔΡΕΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΛΕΓΟΥΜΕ, ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΓΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΔΙΑΦΟΡΟ

    • ΜΕΓΑΛΟΨΥΧΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΓΝΩΣΗ, Η ΕΞΗ ΠΟΥ ΜΑΣ ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΕΙ ΑΠΟ ΤΑ ΣΥΜΒΑΝΤΑ, ΕΙΤΕ ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΑ ΕΙΤΕ ΚΑΚΑ

    • ΕΓΚΡΑΤΕΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΕΝΕΡΓΟΥΜΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΡΘΟ ΛΟΓΟ ΚΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΥΠΟΤΑΣΣΟΜΑΣΤΕ ΣΤΙΣ ΗΔΟΝΕΣ

    • ΤΑ ΚΑΚΑ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΝΟΙΑ ΑΥΤΩΝ ΠΟΥ Η ΓΝΩΣΗ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΑΡΕΤΗ

    • ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΚΑΚΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΦΡΟΣΥΝΗ, Η ΔΕΙΛΙΑ, Η ΑΔΙΚΙΑ ΚΑΙ Η ΑΚΟΛΑΣΙΑ

    • ΚΑΛΟ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΑΠΟ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟ ΟΦΕΛΟΣ

    • ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ, ΤΟ ΥΨΗΛΟ ΦΡΟΝΗΜΑ, Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Η ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΗ, Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΛΥΠΗΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕ ΕΝΑΡΕΤΗ ΠΡΑΞΗ ΕΙΝΑΙ ΣΚΟΠΟΙ

    • Ο ΣΟΦΟΣ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ ΝΑ ΧΑΣΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΓΙΑ ΑΙΤΙΕΣ ΛΟΓΙΚΕΣ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΚΑΙ ΦΙΛΩΝ Η, ΑΝ ΥΠΟΦΕΡΕΙ ΑΠΟ ΑΒΑΣΤΑΧΤΟΥΣ ΠΟΝΟΥΣ, ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΑΘΕΡΑΠΕΥΤΕΣ

    • ΤΑ ΚΑΛΑ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΑΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΑΡΕΤΕΣ

    • ΚΑΘΕ ΚΑΛΟ ΕΙΝΑΙ ΣΥΜΦΕΡΟΝ, ΠΡΕΠΟΝ, ΚΕΡΔΟΦΟΡΟ, ΧΡΗΣΙΜΟ, ΕΥΧΡΗΣΤΟ, ΩΡΑΙΟ, ΩΦΕΛΙΜΟ, ΠΡΟΤΙΜΗΤΕΟ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ

    • ΤΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΕΧΕΙ ΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΝ ΩΦΕΛΕΙΑ ΜΑΣ

    • ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΣΥΜΦΩΝΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΜΟ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

    • ΟΙ ΩΡΑΙΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΣΥΝΙΣΤΑΝΤΑΙ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ, ΣΤΟ ΓΕΝΝΑΙΟ, ΣΤΟ ΚΟΣΜΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ

    • ΟΙ ΑΣΧΗΜΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΣΥΝΙΣΤΑΝΤΑΙ ΣΤΟ ΑΔΙΚΟ, ΣΤΟ ΔΕΙΛΟ, ΣΤΟ ΑΚΟΣΜΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΝΟΗΤΟ

    • ΜΟΝΟΝ Ο ΣΟΦΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟΣ ΚΑΙ ΩΡΑΙΟΣ

    • ΚΑΘΗΚΟΝ ΕΙΝΑΙ Η ΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ

    • ΤΑ ΨΕΜΑΤΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΔΙΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΙΑΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΔΙΑΣΤΡΟΦΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΙΤΙΑ ΠΟΛΛΩΝ ΠΑΘΩΝ ΚΑΙ ΑΚΑΤΑΣΤΑΣΙΑΣ

    • ΠΑΘΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΜΗ ΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ Η ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΨΥΧΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ
    •  
    • ΤΑ ΑΝΩΤΑΤΑ ΠΑΘΗ ΕΙΝΑΙ Η ΛΥΠΗ, Ο ΦΟΒΟΣ, Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΚΑΙ Η ΗΔΟΝΗ

    • Η ΣΥΜΠΟΝΟΙΑ, Ο ΦΘΟΝΟΣ, Η ΖΗΛΕΙΑ, Η ΖΗΛΟΤΥΠΙΑ, Η ΘΛΙΨΗ, Η ΕΝΟΧΛΗΣΗ, Η ΑΝΙΑ, Η ΟΔΥΝΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΥΣΗ ΕΙΝΑΙ ΕΙΔΗ ΤΗΣ ΛΥΠΗΣ

    • ΣΥΜΠΟΝΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΛΥΠΗ ΓΙΑ ΚΑΠΟΙΟΝ ΠΟΥ ΑΔΙΚΑ ΔΥΣΤΥΧΕΙ

    • ΦΘΟΝΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΛΥΠΗ ΠΟΥ ΝΙΩΘΟΥΜΕ ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΑΓΑΘΩΝ

    • ΖΗΛΕΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΛΥΠΗ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙΤΑΙ ΟΤΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΟΣ ΕΧΕΙ ΟΣΑ ΕΠΙΘΥΜΕΙ

    • ΖΗΛΟΤΥΠΙΑ ΕΙΝΑΙ ΛΥΠΗ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑ ΕΧΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΟΣ Ο,ΤΙ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ

    • ΕΝΟΧΛΗΣΗ ΕΙΝΑΙ Η ΛΥΠΗ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙΤΑΙ ΟΤΑΝ ΝΙΩΘΟΥΜΕ ΑΒΟΛΑ

    • ΟΔΥΝΗ ΕΙΝΑΙ Η ΛΥΠΗ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΠΟΝΟ ΚΑΙ ΣΥΓΧΥΣΗ

    • Ο ΦΟΒΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΜΟΝΗ ΚΑΚΟΥ

    • ΤΡΟΜΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΦΟΒΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΔΕΟΣ

    • Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΟΘΟΣ ΑΛΟΓΟΣ

    • ΜΙΣΟΣ ΕΙΝΑΙ Η ΔΥΣΑΝΑΛΟΓΗ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΚΑΠΟΙΟΥ

    • ΦΙΛΟΝΙΚΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΓΙΑ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ

    • ΟΡΓΗ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΓΙΑ ΔΥΣΑΝΑΛΟΓΗ ΤΙΜΩΡΙΑ ΚΑΠΟΙΟΥ ΠΟΥ ΝΟΜΙΖΟΥΜΕ ΟΤΙ ΜΑΣ ΑΔΙΚΗΣΕ


    • ΜΗΝΙΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΘΥΜΟΣ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΠΟ ΠΑΛΙΑ, ΕΚΔΙΚΗΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ ΝΑ ΞΕΣΠΑΣΕΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ ΣΤΙΓΜΗ

    • ΘΥΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ

    • ΗΔΟΝΗ ΕΙΝΑΙ Η ΠΑΡΑΛΟΓΗ ΕΞΑΡΣΗ ΓΙΑ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΕΠΙΘΥΜΗΤΟ

    • ΜΑΓΕΜΑ ΕΙΝΑΙ Η ΗΔΟΝΗ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΑΚΟΥΣΜΑΤΑ

    • ΕΠΙΧΑΙΡΕΚΑΚΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΧΑΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ

    • ΤΕΡΨΗ ΕΙΝΑΙ Η ΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΧΑΛΑΡΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΜΕΛΕΙΑ

    • ΔΙΑΧΥΣΗ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ


    • Η ΠΡΟΣΟΧΗ ΕΙΝΑΙ ΑΝΤΙΘΕΤΗ ΜΕ ΤΟΝ ΦΟΒΟ

    • Ο ΣΟΦΟΣ ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΕΝ ΘΑ ΦΟΒΗΘΕΙ, ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΠΡΟΣΕΚΤΙΚΟΣ

    • Η ΒΟΥΛΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΑΝΤΙΘΕΤΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΟΘΟΣ ΛΟΓΙΚΟΣ

    • Ο ΣΟΦΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΘΗΣ, ΕΠΕΙΔΗ ΔΕΝ ΠΑΡΑΣΥΡΕΤΑΙ

    • Ο ΣΟΦΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΩΝ, ΓΙΑΤΙ ΚΡΑΤΑΕΙ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΤΟΣΟ ΑΠΟ ΤΟ ΕΝΔΟΞΟ ΟΣΟ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΑΔΟΞΟ


    • ΟΙ ΣΟΦΟΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΝΑ ΝΙΩΣΟΥΝ ΛΥΠΗ, ΓΙΑΤΙ Η ΛΥΠΗ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΛΟΓΗ ΣΥΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

    • ΟΙ ΣΟΦΟΙ ΕΙΝΑΙ ΕΝΘΕΟΙ ΓΙΑΤΙ ΕΧΟΥΝ ΜΕΣΑ ΤΟΥΣ ΚΑΤΙ ΤΟ ΘΕΙΚΟ

    • ΟΙ ΚΑΚΟΙ ΕΙΝΑΙ ΑΘΕΟΙ

    • ΟΙ ΣΠΟΥΔΑΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΘΕΟΣΕΒΟΥΜΕΝΟΙ ΓΙΑΤΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΤΙ ΑΡΜΟΖΕΙ ΣΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ

    • ΟΙ ΜΟΝΟΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΙ ΓΙΑ ΙΕΡΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΣΟΦΟΙ, ΓΙΑΤΙ ΞΕΡΟΥΝ ΚΑΛΑ ΤΑ ΠΕΡΙ ΘΥΣΙΩΝ, ΙΔΡΥΣΕΩΝ ΝΑΩΝ, ΚΑΘΑΡΜΩΝ ΚΑΙ ΟΛΩΝ ΟΣΩΝ ΑΡΜΟΖΟΥΝ ΣΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ

    • ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΕΒΟΜΑΣΤΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΔΕΛΦΙΑ ΚΑΙ ΝΑ ΤΟΥΣ ΕΧΟΥΜΕ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΘΕΣΗ ΑΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ ΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ

    • Η ΑΓΑΠΗ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΜΦΥΤΗ ΣΤΟΥΣ ΚΑΛΟΥΣ ΕΝΩ ΣΤΟΥΣ ΚΑΚΟΥΣ ΟΧΙ

    • ΜΟΝΟ Ο ΣΟΦΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ, ΟΙ ΚΑΚΟΙ ΕΙΝΑΙ ΔΟΥΛΟΙ, ΓΙΑΤΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ, ΕΝΩ Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΤΕΡΗΣΗ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ

    • ΣΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΑΝΤΙΤΙΘΕΤΑΙ Η ΔΕΣΠΟΤΕΙΑ, ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΣΗΣ ΚΑΚΗ

    • Ο ΑΡΧΟΝΤΑΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΓΝΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΛΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΚΟ, ΤΟΥΤΕΣ ΤΙΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΟΜΩΣ ΔΕΝ ΤΙΣ ΕΧΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΚΑΚΟΣ

    • ΟΙ ΣΟΦΟΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΑΝΩΤΑΤΟΙ ΔΙΚΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΡΗΤΟΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΚΑΚΟΣ

    • ΟΙ ΣΟΦΟΙ ΕΙΝΑΙ ΑΒΛΑΒΕΙΣ, ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΒΛΑΠΤΟΥΝ ΠΟΤΕ ΚΑΝΕΝΑ, ΟΥΤΕ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ, ΟΥΤΕ ΤΟΝ ΕΥΑΤΟ ΤΟΥΣ

    • Ο ΣΟΦΟΣ ΤΗ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ ΔΕΝ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΙ ΓΙΑΤΙ ΘΕΛΕΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟ

    • Η ΦΙΛΙΑ ΜΟΝΟ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΝΑΡΕΤΩΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΧΘΕΙ, ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΗΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥΣ

    • ΦΙΛΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΑΠΟ ΚΟΙΝΟΥ ΣΕ ΟΣΑ ΕΧΟΥΝ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΖΩΗ, ΑΦΟΥ ΚΑΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ Ο,ΤΙ ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΑΣ

    • ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΔΙΑΛΕΓΟΥΜΕ ΓΙ'ΆΥΤΟ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΠΟΛΛΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟ

    • ΜΕΤΑΞΥ ΚΑΚΩΝ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΦΙΛΙΑ ΚΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΚΑΚΟΣ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΦΙΛΟ

    • ΟΛΟΙ ΟΙ ΑΦΡΟΝΕΣ ΕΙΝΑΙ ΜΑΝΙΑΚΟΙ, ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΕΤΟΙ, ΑΛΛΑ ΠΑΝΤΑ ΕΝΕΡΓΟΥΝ ΜΕ ΑΦΡΟΣΥΝΗ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΙΔΙΑ ΜΕ ΤΗ ΜΑΝΙΑ

    • Ο ΕΝΑΡΕΤΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΚΡΙΝΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ

    • Η ΚΑΘΕ ΑΡΕΤΗ ΠΕΡΙΟΡΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΔΙΚΟ ΤΗΣ ΤΟΜΕΑ, ΟΠΩΣ Η ΑΝΔΡΕΙΑ ΣΕ ΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΟΜΕΝΟΥΜΕ ΚΑΙ Η ΦΡΟΝΗΣΗ ΣΕ ΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ

    • ΜΕΤΑΞΥ ΑΡΕΤΗΣ ΚΑΙ ΚΑΚΙΑΣ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΙΠΟΤΕ

    • Η ΑΡΕΤΗ ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΗ ΑΠΟ ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΓΙΑ ΝΑ ΦΕΡΕΙ ΤΗΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ

    • Η ΑΡΕΤΗ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΧΑΘΕΙ


    πηγή: sciencearchives-ellinon anava - βικιπαίδεια 

    Η ΚΑΘΟΔΟΣ- ΑΝΟΔΟΣ ΨΥΧΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΧΩΡΟΔΙΚΤΥΩΜΑ ΝΑΩΝ

    $
    0
    0



    Αρχικώς θα μελετήσουμε (Μυθολογικά και φιλοσοφικά-θεολογικά) τα:


    Εν συνεχεία θα πούμε πως:

    O Καρκίνος είναι ο αστερισμός ο οποίος οριοθετεί στις 23° 26′ 22″ βόρεια του Ισημερινού τον βόρειο τροπικό στον οποίο δίνει και το όνομά του: τροπικός του Καρκίνου – ένας από τους πέντε μείζονες κύκλους γεωγραφικού πλάτους. Είναι το βορειότερο πλάτος στο οποίο ο Ήλιος μπορεί να μεσουρανεί το μεσημέρι. Αυτό συμβαίνει κατά το θερινό ηλιοστάσιο, όταν το βόρειο ημισφαίριο κλίνει προς τον ήλιο στο μέγιστο βαθμό. O τροπικός του Καρκίνου αντικατοπτρίζει τη γωνία κλίσης του άξονα της γης, η οποία ποικίλει σε μια περίοδο 41.000 ετών από το μέγιστο των 23° 30′ στο ελάχιστο των 22° 06 μοιρών. Δηλαδή η αργή μετατόπιση του Τροπικού του Καρκίνου νότια, αντανακλά τη μετατόπιση της κλίσης του άξονα της γης (λοξότητα) – το όνομα του τροπικού προέκυψε γιατί όταν δόθηκε η ονομασία, ο ήλιος βρισκόταν στον αστερισμό του Καρκίνου κατά το θερινό ηλιοστάσιο, εντούτοις, λόγω της μετάπτωσης του άξονα της Γης, ο Ήλιος στην σύγχρονη εποχή βρίσκεται μετατοπισμένος – ως προς το πλάτος – στον αστερισμό του Ταύρου (την 17-η Νοεμβρίου μεσουρανούν ταυτόχρονα το όμμα του Ταύρου μαζί με τις Πλειάδες) κατά το θερινό ηλιοστάσιο/ηλιοτρόπιο ενώ η κλίση του άξονα της Γης είναι 23,27 μοίρες από τον Ισημερινό.Το ίδιο ισχύει και για τον τροπικό του Αιγόκερω, λόγω της μετάπτωσης του άξονα της Γης, ο Ήλιος στην σύγχρονη εποχή βρίσκεται μετατοπισμένος – ως προς το πλάτος – στον αστερισμό του Σκορπιού κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο/ηλιοτρόπιο.

    Ηλιοστάσιο ή Τροπή του ήλιου

    *********************************************************************************

    Κυρίως θέμα

    Μελετώντας τις ευθυγραμμίσεις των ναών αλλά κυρίως τους γεωμετρικούς σχηματισμούς όπως τρίγωνα, τόξα και σπείρες που σχηματίζονται εκ των θέσεων του χωροδικτυώματος ναών του Ελληνικού τόπου και χώρου εντοπίζουμε κάποιους μεσημβρινούς και ευθυγραμμίσεις με ιδιαίτερη σημασία. Έτσι αρχικώς θα πούμε ότι η γραμμή Δελφοί – Δήλος περνά από την πόλη της Αθηνάς, την Αθήνα. Άλλωστε στους Δελφούς υπάρχει ο θόλος της Αθηνάς Προναίας σε ρόλο προ-μάντεως και αυτή η γραμμή ερμηνεύεται ως η ημερήσια πορεία του ήλιου. Ακόμη θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι δυο φαινομενικά αντίθετοι μύθοι, μπορούν να συμπληρώσουν απίστευτα ο ένας τον άλλον, καθώς ό ένας εγκαθιδρύει έναν δεσμό μεταξύ των Δελφών και των Τεμπών ενώ ο άλλος μεταξύ Δελφών και Απόλλωνος συγχρόνως Κρηταγενούς και Υπερβόρειου. Γνωρίζουμε δε ότι το αρχαιότερο μαντείο και ναός της Ελλάδος είναι αυτό της Δωδώνης. Επίσης ο Παυσανίας μας λέγει ότι η λατρεία του Απόλλωνος ήλθε εκ των Τεμπών. Μπορούμε λοιπόν να χαράξουμε στον χάρτη της Ελλάδος – με πιθανό κέντρο τα Τέμπη – ένα τόξο που θα διαγράφει την καμπύλη – τόξο Δωδώνη – Δελφοί, καθώς οι αποστάσεις Τέμπη – Δωδώνη και Τέμπη – Δελφοί είναι ίσες. Οι δυο αυτές αποστάσεις είναι επίσης ίσες με την απόσταση από τους Δελφούς στις Πρασιές. Το λιμάνι αυτό – το σημερινό Πόρτο Ράφτη – βρίσκεται στο σημείο που η γραμμή Δήλος – Δελφοί τέμνει την ακτή της Αττικής γης. Στο σημείο αυτό επιβιβάζονταν οι Θεωροί που μετέβαιναν στην Δήλο. Ενώ η γραμμή Δίον – Τέμπη – Δελφοί – Ταίναρο αντιστοιχεί στον μεσημβρινό των Δελφών. Η δε κοντινή αυτής γραμμή – που παρεκκλίνει ελάχιστα προς τα βορειοδυτικά – συνδέει τις Αμυκλές, την Σπάρτη, την Τεγέα και την κορυφή του Ολύμπου. Έτσι καταλήγουμε στο ότι:

    Μεσημβρινός Δελφών : Δίον – Τέμπη – Δελφοί – Σπάρτη – Αμυκλές – Ταίναρο

    Συνεχίζοντας θα πούμε ότι από τον Ομηρικό ύμνο εις τον Απόλλωνα προκύπτει το συμπέρασμα ότι όχι μόνον υπάρχει άλυτος δεσμός μεταξύ των ναών της Κνωσού και της ιερής Πυθόνας [Δελφοί] αλλά από τα πανάρχαια χρόνια εις τον ναό του Απόλλωνος υπηρετούσαν Κρήτες ιερείς, δηλαδή Κουρήτες. Η γραμμή Δελφοί – Κόρινθος ή αλλιώς Παρνησσός – Ακροκόρινθος καθορίζει μία κατεύθυνση παράλληλη στον ορεινό όγκο της Πίνδου και στην γραμμή που ενώνει την πόλη των Πατρών με το ακρωτήρι του Μαλέα. Το πρωταρχικό γενεσιουργό κέντρο όμως είναι η κορυφή της Ίδης και το άντρο αυτής, το Ιδαίον Άντρο, το λίκνο του Διός. Έτσι η διεύθυνση Ίδη – Κόρινθος – Δελφοί, που αποτελεί θα λέγαμε την ραχοκοκαλιά του Ελληνικού χώρο και τόπου, σχηματίζει με την παράλληλο γωνία 60ο . Δηλαδή αποτελεί προβολή σε τμήμα της επιφάνειας της σφαίρας – αν την δούμε ως επίπεδη – του κοσμικού άξονα Λέοντος – Υδροχόου, που σχηματίζει την ίδια γωνία με την γραμμή των ισημεριών. Εις την ουσία δηλ. ομιλούμε δια την εποχή του Υδροχόου καθώς ως γνωστόν ανά εποχή έχουμε και τις ανάλογες αντιστοιχίες που είναι οι εξής (έχοντας κατα νου ότι 10.800π.Χ. θεωρείται από τους Αιγυπτίους η αρχή  της εποχής του Λέοντα [ανατολή του Βασιλίσκου (Regulus) ή α’ του Λέοντα]):

    Περίοδος του Αιγόκερω (21.550π.Χ. – 19.400π.Χ.)
    • Ισημερίες    : Καρκίνος, Αιγόκερω.
    • Ηλιοστάσια : Ζυγός, Κριός.
    Περίοδος του Τοξότη (19.400π.Χ. – 17.250π.Χ.)
    • Ισημερίες    : Τοξότης, Δίδυμοι.
    • Ηλιοστάσια : Παρθένος, Ιχθείς.
    Περίοδος του Σκορπιού (17.250π.Χ. – 15.100π.Χ.)
    • Ισημερίες    : Σκορπιός ,Ταύρος.
    • Ηλιοστάσια : Λέων, Υδροχόος.
    Περίοδος του Ζυγού (15.100π.Χ. – 12.950π.Χ.)
    • Ισημερίες    : Ζυγός, Κριός.
    • Ηλιοστάσια : Καρκίνος, Αιγόκερω.
    Περίοδος της Παρθένου (12.950π.Χ. – 10.800π.Χ.)
    • Ισημερίες    : Παρθένος, Ιχθείς.
    • Ηλιοστάσια : Δίδυμοι, Τοξότης.
    Περίοδος του Λέοντα (10.800π.Χ. – 8.650 π.Χ.)
    • Ισημερίες    : Λέων, Υδροχόος.
    • Ηλιοστάσια : Σκορπιός, Ταύρος.
    Περίοδος του Καρκίνου (8.650π.Χ. – 6.500 π.Χ. )
    • Ισημερίες    : Καρκίνος, Αιγόκερω.
    • Ηλιοστάσια : Ζυγός, Κριός.
    Περίοδος των Διδύμων (6.500π.Χ. – 4.350 π.Χ.)
    • Ισημερίες    : Δίδυμοι, Τοξότης.
    • Ηλιοστάσια : Παρθένος, Ιχθείς.
    Περίοδος του Ταύρου (4.350π.Χ. – 2.200 π.Χ.)
    • Ισημερίες    : Ταύρος, Σκορπιός.
    • Ηλιοστάσια : Λέων, Υδροχόος.
    Περίοδος του Κριού (2.200π.Χ. – 50 π.Χ.)
    • Ισημερίες    : Κριός, Ζυγός.
    • Ηλιοστάσια : Καρκίνος, Αιγόκερω.
    Περίοδος των Ιχθύων (50 – 2100 μ.Χ.)
    • Ισημερίες    : Ιχθείς, Παρθένος.
    • Ηλιοστάσια : Δίδυμοι, Τοξότης.
    Περίοδος του Υδροχόου (2.100μ.Χ. – 4.250 μ.Χ)
    • Ισημερίες    : Υδροχόος, Λέων.
    • Ηλιοστάσια : Ταύρος, Σκορπιός.
    Εποχή του Αιγόκερω 4250 – 6400 μ.Χ.
    Εποχή του Τοξότη 6400 – 8550 μ.Χ.
    Εποχή του Σκορπιού 8550 – 10700 μ.Χ.

    Εποχή του Ζυγού 10700 – 12850 μ.Χ
    Εποχή της Παρθένου 12850 – 15000 μ.Χ


    Ο άξονας αυτός, Υδροχόου – Λέων, σημαδεύει την Ελλάδα μεταβάλλοντάς την σε αναπαράσταση της Ουράνιας Αρμονίας του πλανητικού συστήματος και του ζωδιακού κύκλου.

    Ενώ μία γραμμή κάθετη στην διεύθυνση Δελφοί – Ίδη διέρχεται από την Δήλο. Στο σημείο που συναντά την ακτή της Ιωνίας βρίσκεται το άλλο μεγάλο μαντείο του Απόλλωνος, αυτό της Κλάρου. Αν δε προεκταθεί προς τα νοτιοδυτικά, καταλήγει στο ακρωτήριο Επιδήλιο, όπου υπάρχει ένας ναός του Δήλιου Απόλλωνα. Είναι δε παράλληλη, η γραμμή αυτή, στην γραμμή Κορίνθου – Βασσών που υπάρχει ο γνωστό ναός του Επικούρειου Απόλλωνα προσανατολισμένος προς τον Πολικό αστέρα – Κυνόσουρα (α’ της Μικρής Άρκτου) και τον αστερισμό του Κύκνου. Αναπτύσσοντας τον Αστερισμό του Κύκνου που διατρέχει όλη την Πελοπόννησο, με κορυφή πάντα το μαντείο των Δελφών, τα 4 άστρα της ουράς της Μεγάλης Άρκτου είναι όμοια σε διάταξη γεωμετρίας και αστρονομίας με τα 4 άστρα του άξονα του αστερισμού του Κύκνου, ήτοι οι Δελφοί – Φενεός – Τεγέα – Ιθώμη και τα ανάκτορα του Νέστορα.

    Στην συνέχει θα προσπαθήσουμε να επισημάνουμε το σημείο εκείνο που για τους Έλληνες συμβολικά αντιπροσωπεύει τον τόπο όπου καθημερινά πέθαινε ο ήλιος. Η γραμμή Δήλος – Αθήνα – Δελφοί ,που δήξαμε στην αρχή, αν προεκταθεί διέρχεται από ένα σημείο κοντά στην Άρτα, την αρχαία Αμβρακία. Η Αμβρακία όμως δεν είναι το αυτό σημείο που αναζητούμε. Τα ιερά της Λευκάδας και ιδιαίτερα του άλματος της Λευκάδας θα μπορούσε να είναι η ιδιαίτερη αυτή τοποθεσία που ψάχνουμε μιας και στην νήσο υπήρχαν ναοί του Απόλλωνα δύο τον αριθμό και μάλιστα του Απόλλωνα με χρυσά βέλη. Ο ένας στο μοιραίο γκρεμό πάνω από την θάλασσα, στον μεσημβρινό άκρο της νήσου, και ό άλλος στα βορειοανατολικά, κοντά στην πόλη με την οποία τον συνδέει ο Θουκυδίδης. Αλλά ο κύριος λόγος που καταδεικνύει το αυτό γεγονός είναι ότι αν χαράξουμε μία γραμμή παράλληλη στην γραμμή Δήλου – Δελφών τότε θα καταλήξουμε στην Λευκάδα. Ενώ αν φέρουμε μια κάθετο – που ομοιάζει με αναπαράσταση πτώσης – οδηγούμαστε στο ακρωτήρι της Λευκάτης, στο άλμα του ναού της Λευκάδας Πέτρας όπου ετελείτο το τελετουργικό άλμα προς τιμήν του Απόλλωνος.

    Όπως προ αναφέραμε ότι το σημείο που τέμνεται η γραμμή Ίδη – Δελφοί είναι η ακτή της Αργολίδας. Δια την ακρίβεια – και προστρέχοντας κανείς σε χάρτη – στο αυτό μέρος βρίσκεται ο ναός της Ερμιόνης. Η τοποθεσία αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι εκτός των άλλων βρίσκεται και επί της παραλλήλου της Δήλου. Ακόμη η κάθετος που τέμνει την γραμμή Ίδη – Κόρινθος – Δελφοί στην Ερμιόνη διέρχεται και από τις Αμυκλές. Εξάλλου, η Ερμιόνη βρίσκεται, ως προς την Κόρινθο, σε μία θέση συμμετρική με εκείνη των Δελφών. Αυτές οι τοπογραφικές διαπιστώσεις που καταλήγουν σε ένα τετραπλό εντοπισμό στον χώρο, μας οδηγούν να σκεφτούμε ότι η Ερμιόνη πρέπει να είναι – και ήτο – πολύ σημαντικό κέντρο λατρείας του Απόλλωνος. Ο Παυσανίας γράφει σχετικά ότι [Κορινθιακά, 35.2] «Υπάρχουν επίσης τρείς ναοί του Απόλλωνα και τρια αγάλματα. Ο ένας δεν έχει επίκληση, ο άλλος ονομάζεται Πυθαέας και ο τρίτος Όριος. Το όνομα του Πυθαέα το έχουν μάθει από τους Αργείους, γιατί η Τελέσιλλα λέει ανάμεσα στους άλλους Έλληνες επισκέφτηκε πρώτα τη χώρα αυτών ο Πυθαέας, ο υιός του Απόλλωνα. Για ποιο λόγο αποκαλούν τον άλλο Όριο δεν θα μπορούσα να πω με σαφήνεια, αλλά υποθέτω ότι μετά από νίκη τους σε πόλεμο ή σε δίκη σχετικά με τα όρια της χώρας τους τιμούν τον Όριο Απόλλωνα».

    Αξιοσημείωτο είναι δε να αναφερθεί ότι η Ερμιόνη που όπως είδαμε σχετίζεται με τους Δελφούς, την Δήλο, την Κόρινθο και την Λευκάδα μα οδηγεί εις το σκεφτούμε ότι πρέπει υπάρχει κάποια αντιστοιχία ανάμεσα στην γεωγραφική θέση των ιερών χώρων. Ένα παράδειγμα της αρμονίας είναι η ευθεία των πόλεων της Κορίνθου, του Άργους και της Σπάρτης που είναι τοποθετημένες σε μία γραμμή κάθετη στην γραμμή Δελφών – Δήλου. Η γραμμή όμως αυτή, αν προεκταθεί προς βορειοανατολικά, τέμνει την παράλληλο των Δελφών σε ένα σημείο που δεν είναι άλλο από τον ναό του Πτώου Απόλλωνος (που σχετίζεται  με τους αστερισμούς του Σκορπιού και τον Ζυγού).

    Όλα τα παραπάνω εξηγούνε και τους περίεργους προσανατολισμούς των ναών του Απόλλωνα στις Βάσσες Αρκαδίας και στην Δήλο, που στον μεν πρώτο η είσοδος είναι βόρεια – βορειανατολικά ενώ στον δε δεύτερο δυτικά. Ο συνήθης προσανατολισμός είναι ανατολικός – δυτικός   με είσοδο προς ανατολή. Στις Βάσσες εν ολίγοις η είσοδος είναι βόρεια – βορειανατολικά διότι έτσι βρίσκεται στην κατεύθυνση όχι μόνο προς το Λύκαιον Όρος αλλά προς Δελφούς. Ενώ στην Δήλο με τον τρόπο αυτό που είναι κατασκευασμένος ο ναός η είσοδος είναι στραμμένη προς την Ερμιόνη.

    Όπως προείπαμε η γραμμή Δελφοί – Κόρινθος καθορίζει μία κατεύθυνση παράλληλη στον ορεινό όγκο της Πίνδου και στην γραμμή που ενώνει την πόλη των Πατρών με το ακρωτήρι του Μαλέα. Το πρωταρχικό γενεσιουργό κέντρο όμως είναι η κορυφή της Ίδης και το άντρο αυτής, το Ιδαίον Άντρο, το λίκνο του Διός. Έτσι η διεύθυνση Ίδη – Κόρινθος – Δελφοί, που αποτελεί θα λέγαμε την ραχοκοκαλιά του Ελληνικού χώρο και τόπου, σχηματίζει με την παράλληλο γωνία 60ο . Δηλαδή αποτελεί προβολή σε τμήμα της επιφάνειας της σφαίρας – αν την δούμε ως επίπεδη – του κοσμικού άξονα Λέοντος – Υδροχόου, που σχηματίζει την ίδια γωνία με την γραμμή των ισημεριών. Ο άξονας αυτός, Υδροχόου – Λέων, σημαδεύει την Ελλάδα μεταβάλλοντάς την σε αναπαράσταση της ουράνιας αρμονίας του πλανητικού συστήματος και του ζωδιακού κύκλου.

    Ακόμη θα πρέπει να έχουμε κατά νου και τα εξής:

    Ευθείες που διέρχονται από τους Δελφούς
    1. Ευθεία Δήλος – Αθήνα – Δελφοί
    2. Ευθεία όρος Ίδη – Ερμιόνη –Δελφοί
    3. Ευθεία Δίον – Τέμπη – Δελφοί – Ταίναρο [μεσημβρινός Δελφών]
    Παράλληλοι
    1. Παράλληλος Ερμιόνης – Δήλου –Διδύμων
    2. Παράλληλος Αθήνας – Κλάρου
    3. Παράλληλος Δελφών – Πτώου
    Άλλες ευθυγραμμίσεις
    1. Όρος Όλυμπος – Τεγέα – Σπάρτη – Αμύκλες – Ταίναρο
    2. Κλάρος – Δήλος – Επιδήλιον Άκρον
    3. Πτώον – Κόρινθος – Άργος – Σπάρτη – Θαλάμαι
    4. Παγασαί – Δήλος
    5. Κόρινθος – Λευκάδα
    Έτσι και με γνώμονα τα παραπάνω θα τοποθετήσουμε ένα ζωδιακό χάρτη με τους 12 αστερισμούς πάνω σε αυτές τις ευθείες που εντοπίσαμε ότι διέρχονται εκ των Δελφών. Επόμενος θα έχουμε :
    • Ερμιόνη                      = 0ο Λέοντος (Βασιλίσκος).
    • Δήλος και Αθήνα   = 0ο Παρθένου (Στάχυς).
    • Τέμπη                           = 0ο Αιγόκερω.
    • Σπάρτη                        = Τέλος Διδύμων, αρχή Καρκίνου.

    Με βάση αυτά τα τέσσερα σημεία, και υιοθετώντας μία διαίρεση σε 12 μέρη των 30ο είναι εύκολο να δημιουργήσουμε ένα πλήρες σύστημα σημείων αναφοράς. Η αρχή του κύκλου που έχει σχέση με την εαρινή ισημερία και αντιστοιχεί στο σημείο των ισημεριών βρίσκεται στο Ιόνιο Πέλαγος ακριβώς πριν την Λευκάδα Πέτρα. Μας βοηθάει λοιπόν αυτό να σχεδιάσουμε έναν κύκλο με ακτίνα την απόσταση Δελφοί – Λευκάδα και να διαιρέσουμε – με αφετηρία το αυτό σημείο – σε 12 ίσα μέρη των 3ο μοιρών.

    1. η Κεφαλονιά ή ο Κριός
    2. η Ολυμπία ή ο Ταύρος [η Βοώπις Ήρα]
    3. η Σπάρτη ή οι Δίδυμου (Πέφνος : ο τόπος γέννησης των Διόσκουρων. Και αυτή όπως & το μαντείο στις Θαλάμες βρίσκονται στο τέλος της γραμμής Πτώου – Κορίνθου – Άργους – Σπάρτης).
    4. η Λακωνία ή ο Καρκίνος και η Σελήνη. (οι πόλεις Έλος & Ακρίαι όπου εδώ οι ντόπιοι έδηξαν στον Παυσανία άγαλμα της μητρός των Θεών [20.6/7 & 22.4/5]).
    5. το Άργος, Αθήνα, Σικυώνα, Τροιζίνα [Άρτεμις Πότνια θηρών] και Ίδη, Κέα [Ιουλίδα & Καρθαία], Σίκινος [Πύθιος Απόλλων] ή ο Λέων
    6. η Αθήνα, η Δήλος, η Ρόδος [Κάμιρος], η Λίνδος  ή η Παρθένος
    7. η Θήβα ή ο Ζυγός (Αρμονία Κάδμου).
    8. η Βόρεια Εύβοια και η Χαλκίδα ή ο Σκορπιός – Αετός (βλ. νομίσματα της Χαλκίδας).
    9. το Πήλιο και ιερό των Παγασών ή ο Τοξότης [Κένταυρος [κεντώ/κεντρίζωω τον ταύρο] Χείρων].
    10. 10.  Όλυμπος, η Βεργίνα και ο χώρος των Αιγών ή ο Αιγόκερω
    11. 11.  Ήπειρος [Δωδώνη, Δρυς = άξονας του Κόσμου σε αυτό το σύστημα, οι Σελλοί ερμήνευαν τον ήχο των κλαδιών της Δρυός, δηλ. ερμήνευαν την κίνηση και τους ήχους των ουράνιων σφαιρών], η Κέρκυρα ή ο Υδροχόος.
    12. 12.  Κασσοπαία [Κασσόπη] Λευκάδας ή οι Ιχθείς

    Όλες οι αντιστοιχίες επιβεβαιώνονται από νομίσματα τις εκάστοτε περιοχής! Π.Χ στην περιοχή Κρανών έχουν βρεθεί νομίσματα με κεφαλή Κριού. 

    Τι όμως αντιπροσωπεύουν αυτοί οι τέσσερις τον αριθμό κύριοι άξονες εκτός από τις ισημερίες [ανατολή – δύση] και τα ηλιοστάσια [βοράς – νότος] ;;; Η απάντηση έρχεται μέσα από τα λεγόμενα του Πυθαγόρα που μας λέγει ότι: “Τι εστί το εν Δελφοίς μαντείο ;; Είναι η τετρακτύς. Δηλαδή η αρμονία μέσα στην οποία βρίσκονται οι Σειρήνες – τστι τν Δελφος μαντεον; τετρακτς· περ στνρμονα͵ν ι α Σειρνες.

    Γνωστό μας είναι και το αναφέρουμε τρείς τον αριθμό αλληλουχίες σε γεωγραφικά πλάτη.
    1. Απόλλωνος ναοί    = Λυκόσουρα, Ερμιόνη, Δήλο και Δίδυμα.
    2. Ήρας ιερά                  = Ολυμπία, Ηραιόν του Άργους και στην Σάμο.
    3. Γαίας ιερά                  = Λευκάδα, Δελφοί και Πτώον.
    Οι ευθείες που μόλις αναφέραμε είναι κάθετες εις στον ισημερινό των Δελφών, ο οποίος αντιστοιχεί σε μια γραμμή νότου βορά Ταινάρου – Δελφών – Ολύμπου. Αυτή η τελευταία είναι συγχρόνως πολική και ζωδιακή και αντιστοιχεί με την προβολή του Πλατωνικού κοσμικού άξονα – των επτά πλατωνικών σφαιρών [κόσμων] – πάνω στον ζωδιακό κύκλο. Ο κάθετος άξονας που ενώνει τους δυο ουράνιους πόλους – τον βόρειο και τον νότιο – έχει διεύθυνση από βορρά προς νότο. Με το πέρασμα δηλαδή από τον πολικό συμβολισμό στον ηλιακό ή ορθά ζωδιακό ο άξονας αυτός κατά κάποιο τρόπο προβάλλεται στον ζωδιακό κύκλο με τέτοιο τρόπο ώστε να έχει μία κάποια αντιστοιχία όσο το δυνατόν ακριβέστερη με τον αρχέγονο κοσμικό άξονα των επτά κόσμων – ουρανών της του Πλάτωνος Πολιτείας. Έτσι εντός του ετησίου κύκλου, το χειμερινό [= νοτιότερο άκρο του ουρανού] και θερινό ηλιοστάσιο [= βορειότερο άκρο του ουρανού] είναι τα σημεία που, μέσα στον χώρο, αντιστοιχούν στην ανατολή και στη δύση αντίστοιχα. Ο άξονας αυτός είναι η νοητή ευθεία που ενώνει τα σημεία των δύο ηλιοστασίων. Έτσι η κάθοδος των ψυχών κατά μήκος του άξονα Καρκίνου – Αιγόκερου γίνεται με πορεία δια των σφαιρών του : Κρόνου –> Διός –> Άρη –> Ηλίου –> Αφροδίτης –> Ερμή –> Σελήνης όπου καταλήγει εις την μήτρα της Χθονός, ήτοι εις τους Δελφούς που στο σχήμα που αναφέρουμε ο Πολικός Αστέρας [Κυνόσουρα] βρίσκεται πάνω τους στο ανώτερο τμήμα του κοσμικού άξονα που συμβολίζεται με το αυλάκι που διαπερνά τον νοήμον λίθινο Δελφικό ομφαλό. Δηλαδή είναι οι Δελφοί ο τόπος του Ιερού Γάμου, εξ ου και η υπέρθεση του μαντείου της Γαίας και του Απόλλωνα. Η δε πορεία της ανόδου διεξάγεται αντιστρόφως. Μιας και υπάρχουν Πύλες δυο και η υφής τους είναι μνημονική, με τάση απώλειας, μια στην πύλη του πυρός (=τροπικός του Αιγόκερω – Κορυφή Ολύμπου = Πύλη Θεών – Χειμερινό Ηλιοστάσιο) και μια στην διάσταση των υδάτων (= τροπικός του Καρκίνου – Ταίναρο = Πύλη Θνητών – Θερινό Ηλιοστάσιο), άλλωστε η νοητή γραμμή Ταίναρο – Δελφοί – Όλυμπος είναι συγχρόνως πολική και ζωδιακή και αντιστοιχεί με την προβολή του Πλατωνικού κοσμικού άξονα – των επτά πλατωνικών σφαιρών [κόσμων] – πάνω στον ζωδιακό κύκλο. Μία – πύλη – για τον πηγαιμό και μια για την επιστροφή. Εάν δε μεταφέρουμε αυτό το σχήμα εις τον ζωδιακό θα διαπιστώσουμε ότι η γραμμή Ταίναρου – Δελφών – Ολύμπου αντιστοιχεί εις τον κοσμικό άξονα [=Ιερό Δένδρο Φοίνικας, βλ. την χάλκινη φοινικιά που βρισκόταν κάτω από το άγαλμα της πάνοπλης Αθηνας στους Δελφούς – “ἐν δὲ Δελφοῖς Παλλάδιον ἕστηκε χρυσοῦν ἐπὶ φοίνικος χαλκοῦ βεβηκός͵ ἀνάθημα τῆς πόλεως ἀπὸ τῶν Μηδικῶν ἀριστείων·” Βλ. Πλούταρχος “Νικίας”, 13.5.  1 – 4] – που ενώνει τους τρεις κόσμους Ναδίρ [=Ταίναρο] Μηδέν – Μέσο [=Δελφοί] και ζενίθ [=Όλυμπος] – ο οποίος ταυτίζεται με τον άξονα των ηλιοστασίων [γραμμή Καρκίνου – Αιγόκερου]. Ομιλούμε δηλαδή δια την κοσμική Αιώρα. Γνωστό όμως μας είναι ότι ο Απόλλων γεννήθηκε εις την νήσο Δήλο.

    Στην συνέχει θα πούμε ότι ο ο Πλάτων, στους «Νόμους, 738.b2 – c.3», μας λέγει ότι  «Είτε χτίζει – ο ιδρυτής – από την αρχή μια καινούρια πόλη, είτε επισκευάζει μια παλιά και κατεστραμμένη, σε οτιδήποτε σχετίζεται με τους θεούς και τους ναούς που πρέπει να κτισθούν στην πόλη, καθώς και στο όνομα ποιών θεών ή δαιμόνων θα πρέπει να τιμάται ο καθένας από αυτούς, κανένας άνθρωπος μυαλωμένος δεν θα τολμήσει να αγγίξει όσα είπαν τα μαντεία των Δελφών ή της Δωδώνης ή του Άμμωνος, – Ταῦτα μὲν οὖν δὴ καὶ κατὰ σχολὴν δεῖ βεβαίως λαβεῖν͵ οἷς ἂν ὁ νόμος προστάττῃ λαμβάνειν· ἔχει γὰρ οὖν οὐκ ἄλλως ἢ ταύτῃ͵ δεῖ δὲ αὐτὰ ῥηθῆναι τῶνδε ἕνεκα κατοικίζοντι πόλιν. οὔτ΄ ἂν καινὴν ἐξ ἀρχῆς τις ποιῇ οὔτ΄ ἂν παλαιὰν διεφθαρμένην ἐπισκευάζηται͵ περὶ θεῶν γε καὶ ἱερῶν͵ ἅττα τε ἐν τῇ πόλει ἑκάστοις ἱδρῦσθαι δεῖ καὶ ὧντινων ἐπονομάζεσθαι θεῶν ἢ δαιμόνων͵ οὐδεὶς ἐπιχειρήσει κινεῖν νοῦν ἔχων ὅσα ἐκ Δελφῶν ἢ Δωδώνης ἢ παρ΄ Ἄμμωνος͵».

    Δηλ. ο Πλάτωνας απέδιδε την ίδια σημασία στο μαντείο των Δελφών, στου Άμμωνος που βρίσκεται στην Σίουα της Λιβύης και στης Δωδώνης. Ο μεσημβρινός όμως του Αμμώνιου της Σίουα είναι ο αυτός με της Δήλου, και συνιστά έναν άξονα αναφοράς Βορρά – Νότου, που παίζει για τα νησιά του Αιγαίου τον ίδιο ρόλο με τον άξονα Ακρωτηρίου Ταίναρου – Δελφών – Όλυμπος, δηλαδή είναι και αυτός ο άξονας αναπαράσταση του Κοσμικού άξονα. Έτσι, και με γνώμονα τα παραπάνω, θα τοποθετήσουμε ένα ζωδιακό χάρτη με τους 12 αστερισμούς με κέντρο την Δήλο. Με βάση τα τέσσερα σημεία –  δηλ. το τρίγωνο Δελφοί – Δήλος – Σάρδεις και την κάθετο Αμμώνιο – Δήλος, και υιοθετώντας μία διαίρεση σε δώδεκα μέρη των 30ο είναι εύκολο να δημιουργήσουμε ένα πλήρες σύστημα σημείων αναφοράς. Μας βοηθάει λοιπόν αυτό να σχεδιάσουμε έναν κύκλο με ακτίνα την απόσταση Δήλος – Δελφοί και να διαιρέσουμε – με αφετηρία το αυτό σημείο – σε 12 ίσα μέρη των 3ο μοιρών:
    1. Κριός : Ερμιόνη (αρχαίος ναός του Ήλιου, που περιγράφεται από τον Παυσανία. Σύρος : το Δήλιον βόρεια της Ερμούπολης).
    2. Ταύρος : Επιδήλιο – ιερό του Απόλλωνος.
    3. Δίδυμοι : Δικτύνναιον της Κρήτης – μάλλον υπήρξε εκεί κοντά και ναός του Απόλλωνα.
    4. Καρκίνος : Ναός του Δήλιου Απόλλωνος στην Πάρο. Δήλιον της Νάξου.
    5. Λέων : Δήλιον της Μινώας Αμοργού.
    6. Παρθένος : Δήλιον της Νισύρου. Δήλιον της Κω. Δήλιον της Αλικαρνασσού.
    7. Ζυγός : Λατρεία του Δήλιου Απόλλωνος στην Ορτυγία κοντά στην Έφεσο.
    8. Σκορπιός : Ναός του Απόλλωνος στην Κλάρο.
    9. Τοξότης : Ναός του Δήλιου Απόλλωνος στο ακρωτήριο Φαναί της Χίου. Πιθανώς ναός στην Λέσβο. Οι Κλαζομενές, στην Ακτή της Ανατολίας, που τα νομίσματα τους φέρουν έναν κύκνο, άνηκε μάλλον στον Τοξότη, στο σύστημα της Δήλου.
    10. 10.  Αιγόκερως : Ναός της Ηφαιστείας στην Λήμνο. Σκύρος (βλ. νομίσματα στα οποία εμφανίζονται 2 αντίνωτες αίγες με το κεφάλι προς το κέντρο, ανάμεσά τους βρίσκεται φύλλο συκιάς με 5 λοβούς σε ρόλο άξονα νότου – βορρά, δηλ. Αμμώνιου – Δήλου – Λήμνου).
    11. 11.  Υδροχόος : Λατρεία του Δήλιου Απόλλωνος στον Μαραθώνα. Το Δήλιον – κοντά στον Εύριπο – απέναντι από την Ερέτρια. Το Δήλιον της Ερέτριας. Όλυνθος Χαλκιδικής, Κάρυστος Βόρειας Εύβεια, Θέρμη – Θεσσαλονίκη.
    12. 12.  Ιχθείς : Ναός του Απόλλωνος στις Πρασιές. Δήλιον του Φαλήρου.


    Βέβαια δεν θα παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι ο ναός του Λιθησίου Απόλλωνος, στην νότια άκρη του ακρωτηρίου του Μαλέα, βρίσκεται επί της νοερής γραμμής Δελφών – Αμμώνιου. Στην συνέχεια θα πούμε ότι θεωρώντας τα 12 κύρια αυτά ιερά που προαναφέραμε βρίσκομε ότι τα 9 από αυτά είναι Δήλια και υποδιαιρούνται σε τρείς κατηγορίες:

    1. Σε αυτά που βρίσκονται στην ηπειρωτική Ελλάδα ή την Πελοπόννησο, δηλ. στο Επιδήλιο,
    2. Στα δυο ιερά στη ακτή της Ιωνίας : της Ορτυγίας κοντά στην Έφεσο και της Κλάρου.
    3. Τα δέκα Δήλια στα νησιά του Αιγαίου.

    Ο μεσημβρινός της Δήλου, δηλ. η γραμμή Αμμώνιο [Σίουα] – Δήλος, που μόλις αναφέραμε, είναι κάθετη εις στον ισημερινό της Δήλου, αντιστοιχεί σε μια γραμμή Βορά – Νότου που με την σειρά της ταυτίζεται με την γραμμή Ταινάρου – Δελφών – Ολύμπου αλλά με απόκλιση. Αυτή όμως η τελευταία, δηλ. η γραμμή Ταίναρο – Δελφοί – Όλυμπος, είναι συγχρόνως πολική και ζωδιακή και αντιστοιχεί με την προβολή του πλατωνικού κοσμικού άξονα των 7 πλατωνικών σφαιρών πάνω στον ζωδιακό κύκλο.

    Ο κάθετος άξονας που ενώνει τους δυο ουράνιους πόλους έχει διεύθυνση από βορρά προς νότο. Με το πέρασμα δηλαδή από τον πολικό συμβολισμό στον ηλιακό ή ορθά ζωδιακό ο άξονας αυτός κατά κάποιο τρόπο προβάλλεται στον ζωδιακό με τέτοιο τρόπο ώστε να έχει μία κάποια αντιστοιχία όσο το δυνατόν ακριβέστερη με τον αρχέγονο κοσμικό άξονα των επτά σφαιρών. Έτσι εντός του ετησίου κύκλου, το χειμερινό [ = νοτιότερο άκρο του ουρανού] και θερινό ηλιοστάσιο [= βορειότερο άκρο του ουρανού] είναι τα σημεία που, μέσα στον χώρο, αντιστοιχούν στην ανατολή και στη δύση αντίστοιχα. Ο άξονας αυτός είναι η νοητή ευθεία που ενώνει τα σημεία των δύο ηλιοστασίων.

    Στο σύστημα της Δήλου, ο άξονας Αμμώνιου [25,20ο ανατολικά] – Δήλου [25,15ο ανατολικά] καταλήγει στην κορυφή των βαλκανικών ορέων, τον αρχαίο Αίμο [24,55ο ανατολικά], τόπο κατοικίας κατά πως μας λέγει ο Στράβωνας του Βορέα. Δηλαδή εκεί εντοπίζεται η “Πύλη των Θεών”, κατά αντιστοιχία με το σύστημα των Δελφών που βρίσκεται εις τον Όλυμπο της Θεσσαλίας.

    Έτσι και εδώ υπάρχουν και εις αυτό το ζωδιακό σύστημα, με κέντρο την Δήλο αυτή την φορά, δυο πύλη με υφή μνημονική, με τάση απώλειας, μια στην πύλη του πυρός, τροπικός του Αιγόκερω – όρος Αίμος = Πύλη Θεών με άμεση σύνδεση με το Χειμερινό Ηλιοστάσιο ήτοι Σκύρος και Λήμνος όπου ζει ο Ύπνος ο αδερφός του Θανάτου, και μια στην διάσταση των υδάτων, τροπικός του Καρκίνου = Πύλη Θνητών – Θερινό Ηλιοστάσιο ήτοι Πάρος – Νάξος, άλλωστε η νοητή γραμμή Αμμώνιο – Δήλος – όρος Αίμος, κατά αντιστοιχία Ταίναρο – Δελφοί – Όλυμπος, είναι συγχρόνως πολική και ζωδιακή και αντιστοιχεί με την προβολή του Πλατωνικού κοσμικού άξονα – των επτά πλατωνικών σφαιρών – πάνω στον ζωδιακό κύκλο. Μία πύλη για τον πηγαιμό και μια για την επιστροφή.

    Εάν δε μεταφέρουμε αυτό το σχήμα εις τον ζωδιακό θα διαπιστώσουμε ότι η γραμμή όρος Αίμος – Δήλος – Αμμώνιο  αντιστοιχεί εις τον κοσμικό άξονα [Ιερό Δένδρο Συκιά] – που ενώνει τους τρεις κόσμους Ναδίρ [=Αμμώνιο], Μηδέν – Μέσο [=Δήλος] και Ζενίθ [=όρο Αίμος] – ο οποίος ταυτίζεται με τον άξονα των ηλιοστασίων [γραμμή Καρκίνου – Αιγόκερου].

    Το παραπάνω σύστημα με κέντρο την Δήλο έχει δεσμούς με το σύστημα των Δελφών. Οι δεσμοί αυτοί είναι η γραμμή Καμίρου – Δήλου – Δελφών, δηλ. ο παράλληλος της ηλιακής γραμμής Ερμιόνης – Δήλου – Διδύμων που ορίζει την επικοινωνία μεταξύ των δυο ζωδιακών κύκλων – συστημάτων. Εξάλλου η γραμμή Πρασιών – Παγασών τέμνει την βόρεια ακτή της Βοιωτίας στο Δήλιον και το τρίγωνο Παγασών – Δελφών – Πρασιών είναι ορθογώνιο τρίγωνο. Η δε γραμμή Ερμιόνης – Ελευσίνας, παράλληλη στην γραμμή Ερμιόνης – Παγασών, απολήγει επίσης στο Δήλιον. Το  σημείο αυτό λοιπόν φαίνεται ότι έχει ως ρόλο, μαζί βεβαίως με τις Πρασιές, λιμάνι αναχώρησης των θεωρών, να εξασφαλίσει τον σύνδεσμο Δελφών και Δήλου. Ο Στράβων (ΙΧ.2.27) και ο Παυσανίας (ΙΧ.20.1) σημειώνει ότι εκεί βρισκόταν ένα ιερό του Απόλλωνος που αναπαρήγαγε αυτό της Δήλου.

    Βεβαίως θα αναφέρουμε ότι η Κάμιρος της Ρόδου, η Κλάρος και η Ορτυγία ορίζουν την σύνδεση μεταξύ του συστήματος της Δήλου και αυτού των Σάρδεων. Άλλωστε η Κάμιρος βρίσκεται στην προέκταση της γραμμής Δελφών – Αθήνας – Δήλου. Επίσης μας είναι γνωστό ότι κατά πως μας λέγει ο Λουκιανός από την Σαμοσάτα, στο “περί αστρολογίας” έργο του, “Στους Δελφούς, η προφητική παρθένος είναι σύμβολο της ουράνιας παρθένου. Ο Δράκοντας που βρίσκεται κάτω από τον τρίποδα έχει το χάρισμα του λόγου επειδή υπάρχει ένας δράκοντας που λάμπει ανάμεσα στα αστέρια, και το μαντείο του Απόλλωνα στους Διδύμους ονομάστηκε έτσι, κατά την γνώμη μου, από τους ουράνιους Διδύμους“.

    Ξεκινώντας λοιπόν από τις δυο παρατηρήσεις χρειάζεται μόνο να σύρουμε δύο ευθείες πάνω στον χάρτη. Η γραμμή Βοράς – Νότος, που σύραμε από την Κάμιρο, διέρχεται από τις Σάρδεις, και η άλλη που σχηματίζει με την πρώτη μία γωνία 30ο μοιρών, αντιστοιχεί στην γωνία Καρκίνου – Διδύμων, και διέρχεται από τους Διδύμους. Επομένως οι Σάρδεις, παλαιά πρωτεύουσα του βασιλείου των Λύδων, όπου τιμούσαν ιδιαιτέρως την μεγάλη μητέρα Κυβέλη – Ρέα και την Αρτέμιδα, βρίσκεται ακριβώς εις το ίδιο πλάτος με τους Δελφούς. Έτσι και με γνώμονα τα παραπάνω θα τοποθετήσουμε ένα ζωδιακό χάρτη με τους 12 αστερισμούς με κέντρο τις Σάρδεις. Με βάση τα τέσσερα σημεία –  δηλ. Δελφοί – Δήλος – Σάρδεις και Αμμώνιο – Δήλος, και υιοθετώντας μία διαίρεση σε δώδεκα μέρη των 30ο μοιρών είναι εύκολο να δημιουργήσουμε ένα πλήρες σύστημα σημείων αναφοράς. Μας βοηθάει λοιπόν αυτό να σχεδιάσουμε έναν κύκλο με ακτίνα την απόσταση Σάρδεις – Δήλος και να διαιρέσουμε – με αφετηρία το αυτό σημείο- σε 12 ίσα μέρη των 3ο μοιρών:

    1. ο Κριός ή οι Σάρδεις – ιερό στις Κλαζομενές (βλ. νομίσματα με κριούς).
    2. ο Ταύρος ή η τριπλή Ήρα της Σάμου που κρατά στα χέρια της λαγό – ή το Ηραίο της Σάμου.
    3. οι Δίδυμοι ή τα Δίδυμα και το ιερό του Διδυμαίου Απόλλωνα.
    4. ο Καρκίνος ή η Κω.
    5. ο Λέων ή  ο ποταμός Ξάνθος και τα Πάταρα στην Λυκία. Λύκιος Απόλλων και Βελλεροφόντης.
    6. η Παρθένος ή Σίδη και οι ναοί προς τιμή Απόλλωνος και Αθηνάς.
    7. ο Ζυγός ή η Πρυμνησία, ή Βαγιδός, Φηλομήλιον.
    8. ο Σκορπιός ή η Αμισός και η Σινώπη.
    9. ο Τοξότης ή η Βιθυνία.
    10. ο Αιγόκερος ή Κύζικος
    11. ο Υδροχόος ή η Λάμψακος
    12. οι Ιχθείς ή η Πέργαμος η Ακρόπολη της Τροίας.

    Άρα o μεσημβρινός των Σάρδεων, δηλ. η γραμμή Κάμιρος – Σάρδεις, που μόλις αναφέραμε είναι κάθετη στον ισημερινό της Δήλους, αντιστοιχεί σε μια γραμμή Βορά – Νότου που με την σειρά της ταυτίζεται με την γραμμή Ταινάρου – Δελφών – Ολύμπου αλλά με μία απόκλιση. Αυτή όμως η τελευταία, δηλ. η γραμμή Ταίναρο – Δελφοί – Όλυμπος, είναι συγχρόνως πολική και ζωδιακή και αντιστοιχεί με την προβολή του Πλατωνικού κοσμικού άξονα – των επτά πλατωνικών σφαιρών πάνω στον ζωδιακό κύκλο. Έτσι και εδώ υπάρχουν και εις αυτό το ζωδιακό σύστημα, με κέντρο τις Σάρδεις αυτή την φορά, δυο πύλες με υφή μνημονική, με τάση απώλειας, μια στην πύλη του πυρός, τροπικός του Αιγόκερω = Κύζικος = Όλυμπος Βιθυνίας = Πύλη Θεών – Χειμερινό Ηλιοστάσιο, και μια στην διάσταση των υδάτων, τροπικός του Καρκίνου = Κω = Πύλη Θνητών – Θερινό Ηλιοστάσιο, άλλωστε η νοητή γραμμή Κάμιρος – Σάρδεις – Κύζικος [Όλυμπος Βιθυνίας], κατά αντιστοιχία Ταίναρο – Δελφοί – Όλυμπος, είναι συγχρόνως πολική και ζωδιακή και αντιστοιχεί με την προβολή του Πλατωνικού κοσμικού άξονα – των επτά πλατωνικών σφαιρών – πάνω στον ζωδιακό κύκλο. Μια – πύλη – για τον πηγαιμό και μια για την επιστροφή. Εάν δε μεταφέρουμε αυτό το σχήμα εις τον ζωδιακό θα διαπιστώσουμε ότι η γραμμή Κάμιρος – Σάρδεις – Κύζικος  αντιστοιχεί εις τον κοσμικό άξονα που ενώνει τους τρεις κόσμους Ναδίρ [=Κάμιρος], Μηδέν – Μέσο [=Σάρδεις] και Ζενίθ [=Κυζικος]- ο οποίος ταυτίζεται με τον άξονα των ηλιοστασίων [γραμμή Καρκίνου – Αιγόκερου].

    Συνοψίζοντας θα αναφέρουμε ότι οι μακρές ζωδιακές γραμμές είναι:

    1. Δυο άξονες Λέοντος – Υδροχόου, ήτοι:
    • Όρος Ίδη στην Κρήτη – Ερμιόνη – Δελφοί – Τρίκκη.
    • Ξάνθος – Σάρδεις – Λάμψακος.
    2. Δυο προφανώς παράλληλοι μεταξύ τους άξονες Σκορπιού – Ταύρου και κάθετοι στους άξονες Λέοντος – Υδροχόου, ήτοι :
    • Λάμψακος – νοτιανατολικό άκρο την Λήμνου – Δελφοί – εκβολή Αλφειού.
    • Αμισός – Κλάρος – Σάρδεις – Δήλος – Επιδήλιον άκρο.
    3. Δυο άξονες Ιχθύων – Παρθένου, ήτοι :
    • Κάμιρος – Δήλος – Αθήνα – Δελφοί – Κέρκυρα.
    • Σίδη – Σάρδεις – Γρύνειον – Θέρμη [Θεσσαλονίκη].

    Γνωρίζοντας όμως ότι τα κυριότερα ιερά του Διός – Ζηνός είναι τα όροι Ίδη, Δίκτη στην Κρήτη, το όρος Ίδη στην Μυσία, ο Όλυμπος στην Θεσσαλία, το Λύκειο όρος, το όρος Ιθώμη και ό Όλυμπος της Βιθυνίας κτλ. άλλα επισημαίνουμε δίχως αμφιβολία ότι ο Δίας – Ζευς και η λατρεία σε αυτόν σχετίζεται άμεσα με τον άξονα Λέοντος – Υδροχόου, άλλωστε ένα από τα αρχαιότερα μαντεία του Διός, ή Δωδώνη, ανήκει κατά το σύστημα με κέντρο τους Δελφούς εις τον Υδροχόο.

    Απλές γεωμετρικές σχέσεις φαίνεται να συνδέουν μεταξύ τους τα ιερά του Διός. Ο Δίας έχει τον θρόνο του στην κορυφή του θεσσαλικού Ολύμπου. Στην μέση ακριβώς της γραμμής όρος Ίδη – Όλυμπος βρίσκεται η νήσος Αίγινα, εκεί βρίσκεται το μεγαλύτερο ιερό του Πανελληνίου Διός. Η διάμεσος αυτής της γραμμής περνά από το όρος Ιθώμη της Μεσσηνίας, όπου και πραγματοποιούταν θυσίες προς τιμήν του Διός. Πιο βόρεια υπάρχει το Λύκειον όρος όπου λατρεύεται ο Λύκειος Δίας.


    Οι 12 Όλυμποι του Ελληνικού χώρου
    ========================================================================Εδώ, εις αυτό το σημείο και πάνω σε ένα κάποιο χάρτη της ιερής γης της Ελλάδος θα κάνουμε μια μικρή περιήγηση σχετική με την νήσο Αίγινα και όχι μόνον : γνωρίζουμε ότι στη Βραυρώνα όπως και στην Αθήνα υπήρχε το περίεργο τελετουργικό που ονομάζονταν “Άρκτευσις”, “Αρκτεία”. Κάθε πέντε έτη, στην γιορτή των Βραυρωνίων, οδηγούσαν μερικά νεαρά κορίτσια, ντυμένα με φορέματα στα χρώματα του κρόκου (ζαφορά), στην θεά με τα τόξα, στην Αρτέμιδα. Αφιερώνονταν στο ιερό της ως “άρκτοι”. Μοίραζαν δε εις την αυτή εορτή 12 – 14 κομμάτια άρτου που ονομάζονταν “Σελήνες”.
     Τα μεταγενέστερα αρχαιολογικά ευρήματα εις την αυτή περιοχή και ιδιαίτερα τα εκπληκτικά αγάλματα των μικρών “άρκτων” επιβεβαιώνουν το γεγονός αυτό.

    Η ίδια η θέση της Βραυρώνας, που βρίσκεται ανάμεσα στους Δελφούς ως Πολικό αστέρα και την Δήλο ως Στάχυ [α’] της Παρθένου δείχνει ότι η Βραυρώνα είναι ιερό της Μεγάλης Άρκτου.


    Δελφοί – Βραυρώνα (…Μαρκόπουλος!) – Δήλος
    Μελετώντας κανείς την ρίζα του ίδιοι του ονόματος “Άρτεμις” βρίσκει ότι αποτελείται από το συνθετικό Αρτ – Ατρ που προέρχεται από το άρκτος, και από το συνθετικό θέμις. Επομένως η Άρτεμις επιβάλει τον αφανή νόμο της Άρκτου, του βόρειο πόλου το Σύμπαντος, τον πόλο του ζώντος θεού.

    Η Αρτέμιδα ταυτίζεται με την “Πότνια Θεά”, ενώ στην Βραυρώνα η Αρτέμιδα ενσαρκώνεται από την ευνοούμενη της, την Ιφιγένεια, το όνομα της οποίας σημαίνει τόσο “ο ισχυρός γόνος” όσο και “αυτή που δίνει δύναμη” αλλά και “γεννημένη από την δύναμη”, άλλωστε συνδέεται με την γονιμότητα μιας και είναι προστάτης των νεογέννητων παιδιών – αλλά προκαλεί και τον θάνατο των γυναικών κατά τον τοκετό. Δεικνύεται έτσι ότι είναι η θεά της αιτιότητας.

    Περίεργες και ενημερωτικές γεωμετρικές σχέσεις συνδέουν μεταξύ τους τις αρχικές τοποθεσίες που σχετίζονται με τον μύθο της Ιφιγένειας από την μία και με τα ιερά της νήσου Εύβοια από την άλλη. Οι αποστάσεις Άργους – ακρωτηρίου Αρτεμισίου και Άργους – Πλατανιστού είναι ίσες μεταξύ τους και σχεδόν ίσες με την απόσταση ακρωτηρίου Αρτεμισίου – Πλατανιστού έτσι  ώστε τα τρία αυτά σημεία σχηματίζουν ένα ισοσκελές τρίγωνο, σχεδόν ισόπλευρο. Το ύψος ατού του τριγώνου κατεβαίνει από το Άργος και περνά κοντά στην Αυλίδα, ενώ η παράλληλος αυτού του ύψους ξεκινά από την Σπάρτη και περνά από την Ερέτρια και την Κύμη. Από την άλλη πλευρά, η γραμμή Άργους – Πλατανιστού περνά από την Βραυρώνα.

    Γνωρίζοντας ότι στην Ακρόπολη των Αθηνών υπάρχει το τέμενος της Βραυρωνίδος Αρτέμιδος. Η γωνία Βραυρώνας – Αθήνας – Αυλίδας είναι 1200 . Πάνω στην διχοτόμο αυτή της γωνίας, στο σημείο που αυτή τέμνει την ακτή της Αττικής, βρίσκεται ο Ραμνούς, η αρχαία Ραμνούντα, αρχαίος δήμος στον οποίο υπάρχει ο ναός η Νεμέσεως και της Ουράνιας Αφροδίτης – Θέμιδος. Εάν επεκτείνουμε την γραμμή αυτή πάνω στον χάρτη, διαπιστώνουμε ότι περνά από το Πάριον, πάνω από την ακτή της Προποντίδας, όπου βρίσκεται ένα σημαντικό ιερό της Αρτέμιδος και καταλήγει στην Χερσόνησο, εκεί που βρισκόταν το ιερό της Ιφιγένειας εν Ταύροις.

    Η προέκταση της γραμμής Βραυρώνας – Άργους τέμνει την Αρκαδία, το όνομα της οποίας σχετίζεται με το όνομα Αρκάς – Αρκτούρος, και καταλήγει στον τύμβο της Καλλιστούς στους Κρουνούς, βλ. και Παυσανίας VIII,3,6 και VIII,35,8.

    Αυτά βεβαίως όλα τα στοιχεία σχετικά με την Αρτέμιδα μας οδηγούν να κατανοήσουμε την σχέση της Αρτέμιδος, Ιφιγένειας και Ουράνιας Αφροδίτης – Θέμιδας. Πρόκειται σαφώς για σχέσεις γεωμετρικές. Ο κύκλος που ξεκινά από την Αυλίδα, κλείνει στην Βραυρώνα και ο βραχίονας του ζυγού της Δικαιοσύνης βρίσκεται στην Ραμνούντα της Αττικής γης. Φαίνεται δε ότι η ύπαρξη της νήσου Εύβοια εξυπηρετεί κάποιες ευθυγραμμίσεις, αφού η ουσία του μύθου, προστίθεται στην λατρεία της Αρτέμιδος, τοποθετείται στο τρίγωνο Άργους – Αυλίδας – Βραυρώνας. Στον μύθο όπου η Ιφιγένεια μεταμορφώνεται σε έλαφο, και όχι σε άρκτο, υπάρχει η ιστορία την νύμφης Καλλιστούς η οποία ανήκει στην ακολουθία της Αρτέμιδος. Ο Ζευς δε ερωτεύεται μαζί της και την μεταμορφώνει στον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου. Στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύει έναν από τους 7 αστέρες του αστερισμού, ενώ ο φύλακας της, ο Αρκάς, είναι ο Αρκτούρος του αστερισμού του Βουκόλου – Βοώτη.


    τρίγωνο Άργους – Αυλίδας – Βραυρώνας
    Η Άρτεμις συνδέεται σταθερά και με τον Υδροχόο ή ορθά με τον αστερισμό του Αγριόχοιρου και βέβαια με την άρκτο. Αυτό περιγράφει το πέρασμα από ένα πολικό συμβολισμό, αυτόν της Άρκτου, σε ένα συμβολισμό που σχετίζεται με το ηλιοστάσιο, τον αστερισμό του Αγριόχοιρου του χειμερινού ηλιοστασίου που αντικαταστήθηκε από τον Υδροχόο.

    Η δε μεταφορά του Ζυγού, αρχικά συμβόλου της Μεγάλης Άρκτου, στον ζωδιακό κύκλο φαίνεται στην ετυμολογική σχέση που συνδέει ευθέως τα ονόματα Άρτεμις και Αρμονία.

    Στην συνέχεια θα αναφέρουμε ότι κατευθυνόμενος κάποιος προς του Δελφούς, πριν τον Παρνησσό συναντά τον ορεινό όγκο που ονομάζεται Ελικώνας. Το όνομα αυτού υποδεικνύει  την λειτουργία, που διευκρίνισε ο Ερατοσθένης : γύρω από τον Ελικώνα ο ουρανός μοιάζει να γυρίζει. Οπότε οι Δελφοί αντανακλούν τον Πολικό Αστέρα, ο Ελικών είναι ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου.

    Προφανώς η σχέση του ζωδιακού με τα υπόλοιπα άστρα δημιουργείται από τους αστερισμούς της Μεγάλης Άρκτου και της Μικρής Άρκτου. Είναι επίσης γνωστό αν προεκτείνουμε την γραμμή από την Μεγάλη Άρκτο και πέρα από τον Πολικό αστέρα και την Κασσιόπη, θα συναντήσουμε το χαρακτηριστικό τετράγωνο του αστερισμού του Πήγασου. Αυτό είναι αρκετό για να εδραιώσει κανείς την σύνδεση Πήγασου και Μικρής Άρκτου, συνεπώς και Πήγασου και Ελικώνα μιας και το όρος Ελικών είναι ο τόπος ένωσης του Ποσειδώνα με τα της Δήμητρας γεννήθηκε ο Πήγασος. Διαπιστώνουμε επίσης ότι ο Πήγασος συνδέεται με τον κοσμικό άξονα Λέοντος – Παρθένου, έναν αρχαίο άξονα των ηλιοστασίων.

    Συνεχίζοντας θα πούμε ότι όπως είναι και ιστορικά αποδεδειγμένο το Δελφικό Μαντείο βρίσκεται στον τόπο του Ιερού Γάμου Γαίας και Ουρανού. Γνωρίζοντας αυτό το αδιαμφισβήτητο γεγονός θα επισημάνουμε την άμεση σχέση του αυτού Μαντείου με τα των ιερών της θεάς Δήμητρας. Αρχικά επισημαίνουμε την ύπαρξη των παραλλήλων Λυκόσουρας – Ερμιόνης και Δελφών – Πτώου. Πρόκειται για περιοχές όπου η Γαία αποτελούσε αντικείμενο ιδιαίτερες απόδοσης τιμών.

    Γνωρίζουμε άλλωστε την ύπαρξη ενός ναού αφιερωμένου στην θεά Δήμητρα στην περιοχή της Ερμιόνης – βλ. Παυσανίας XI, 35 – και την θέση ενός στην Λυκόσουρα προς τιμήν της Γαίας της Δήμητρας και της Αρτέμιδος όπως επίσης και κοντά στο Πτώον προς τιμή της Δήμητρας.

    Ο μεγάλος ναός της Δήμητρας στις Θερμοπύλες, στην αρχαία Ανθέλα και σημερινή Ανθίλη – βρίσκεται στο σημείο που εάν επεκταθεί η γραμμή Λυκόσουρα – Δελφοί, τέμνει την ακτή, δηλ. κοντά στην Νίκαια. Εάν χαράξουμε τις ευθείες Λυκόσουρα – Δελφοί και Ερμιόνη – Ελευσίνα σχηματίζουμε ένα τέλειο παραλληλόγραμμο που η τέταρτη κορυφή του δεν είναι άλλη από τον Όλυμπο της Ευβοίας!

    Η δε γραμμή Λυκόσουρα – Ελευσίνα είναι παράλληλη σε αυτήν την που, ξεκινώντας από του Δελφούς, ανταποκρίνεται στην συμβολική κατεύθυνσης των 00 του Ταύρου. Η γραμμή Ερμιόνης – Δελφών ως κοσμικώς άξονας είναι φυσικά κάθετη στις δυο αυτές ευθείες.

    Εάν από το σημείο τομής των ευθειών Λυκόσουρας – Δελφών και Ερμιόνης – Ελευσίνας ορίσουμε ένα σημείο πάνω στην γραμμή Λυκόσουρας – Δελφών, συναντούμε στο σημείο αυτό τον Φενεό. Η γραμμή που εξετάζουμε, είναι στο ύψος του κανονικού τραπεζίου Δελφών – Ελευσίνας – Ερμιόνης- Λυκόσουρας.

    Έτσι η αυτή απλή κατασκευή συνδέει τα ιερά τεμένη του Απόλλωνος με αυτά της Γαίας ή της Δήμητρας που βρίσκονται συγκεντρωμένοι στους Δελφούς, την Ερμιόνη και την Λυκόσουρα, κοντά στο όρος Πτώον.

    Γνωστό δε είναι ότι η Δελφική Αμφικτιονία αρχικά βρισκόταν στο ιερό της Δήμητρας στην Ανθέλα, κοντά στις Θερμοπύλες, θέση κοντά στην Νίκαια. Έτσι, στην πραγματικότητα, η γραμμή Θερμοπυλών – Δελφών, της οποίας η προέκταση εκτείνεται ως το Φενεό και την Λυκόσουρα, πρέπει να είναι η αιτία του σχήματος που περιγράφουμε.

    Γνωρίζουμε ότι στους Δελφούς ο Απόλλων διαδέχτηκε την Γαία, ενώ στο όρος Πτώον, στην Ερμιόνη και την Λυκόσουρα η λατρεία του Απόλλωνα και της Δήμητρας εξακολουθούν να συνυπάρχουν. Στην Ερμιόνη, ο Παυσανίας [βλ. II, 34], επισημαίνει την λατρεία της Αρτέμιδος – Ιφιγένειας παράλληλα με αυτή της Δήμητρας, ενώ, κατά τον Στράβωνα [VII, 6, 12], κοντά στην Ερμιόνη βρισκόταν ένας σύντομος δρόμος για τον Άδη. Από την άλλη υπάρχει συσχετισμός της Αθηνάς, της θεάς με τους όφις, και της Αρτέμιδος, κυβερνήτης της Άρκτου, με τον Θεό τον Δελφών.

    Ακόμη μυθολογικός οι τέσσερεις θεές – Άρτεμις, Αθηνά, Εκάτη και Δήμητρα – συχνά ταυτίζονται, ιδικά με τα της Σελήνης. Ο τρόπος που κατανέμονται τα τεμένη των τριών επιβεβαιώνει την αυτή ταύτιση.

    Μελετώντας κάποιος και δημιουργώντας με βάση τα από τον Στράβωνα αναφερόμενα περί της λατρείας της Αρτέμιδος αλλά και εις τους ύμνους του Καλλίμαχου αναφερόμενα θα διακρίνει εντόνως τον άμεσο συσχετισμό έως και ταύτιση της Αρτέμιδος με το δίχτυ της ονομαζόμενης Δίκτυννας – ή ορθά με το Λαγωβολείον – με τα της Αρτέμιδος – Ιφιγένειας.

    Επίσης θα διακρίνει ότι η Αρτέμιδα διακρίνεται σε μια Εφέσια, Πότνια θηρών και της Σελήνης σε μια Μεγάλη Θεά της Κρήτης και των Κυκλάδων και σε μία θεά της Λακωνίας και της Αρκαδίας όπως η Ορθία Αρτέμιδα.

    Θα υποδείξουμε επίσης ότι ενδιαφέρουσες διαδρομές είναι οι παρακάτω : η κατεύθυνση Δελφών – Άργους – ιερού του Λιθησίου Απόλλωνος, που φαίνεται να έχει σχέση με το ζώδιο του Καρκίνου, είναι παράλληλη με τις ευθείες Αθήνας – Αυλίδας και Αστύρων – Βαργυλίων Μικράς Ασίας.
    Η Κολόη ήταν επίσης το μεγάλο κέντρο λατρείας της Αρτέμιδος βόρεια των Σάρδεων. Επί πλέον, η κατεύθυνση Κολόης – Πλατανιστού – Άργους μοιάζει ιδιαίτερα σημαντική αναφορικά με την λατρεία της Αρτέμιδος μιας και όπως φαίνεται είναι κάθετη στην κατεύθυνση Δελφών – Άργους.


    Όπως ήδη αναφέραμε, μπορούμε να σχηματίσουμε ένα ισόπλευρο τρίγωνο Αρτεμισίου – Πλατανιστού – Άργους. Αυτό το τρίγωνο φαίνεται ότι περιέχει όλες τις σημαντικές τοποθεσίες του κύκλου της Ιφιγένειας που ήδη αναφέραμε. Μέσα σε αυτό το τρίγωνο συναντάμε επίσης διάφορα ιερά της Αρτέμιδος, όπως αυτό των Αλών και της Ερέτριας, καθώς επίσης και την νήσο Εύβοια και τα λιμάνια του Ευρίπου, αγαπημένα μέρη της θεάς κατά τον Καλλίμαχο.

    Η γραμμή Άργους – Αυλίδας είναι ένα από τα ύψη του τριγώνου που αναφέραμε. Σε αυτήν είναι παράλληλη η γραμμή Αθήνας – Ραμνούντος. Από την άλλη, η προέκταση της γραμμής Αυλίδας – Αθήνας είναι κάθετη στην πλευρά Άργους – Πλατανιστού, ενώ η προέκταση της γραμμής Βραυρώνας – Αθήνας είναι κάθετη στην πλευρά Αρτεμισίου – Άργους και  παράλληλη ως προς ένα άλλο ύψος του τριγώνου Πλατανιστού – Δελφών.

    Εξετάζοντας όλα αυτά θα πρέπει να αναφέρουμε την γραμμή Βαργυλίων – ιερού του Λιθησίου Απόλλωνος, που είναι παράλληλη ως προς τις ευθείες Κολόης – Άργους και Αντάνδρου – Αρτεμισίου.

    Η ταυρική κατεύθυνση Αθήνας – Ραμνούντας – Χερσονήσου, που, όπως είδαμε, είναι διχοτόμος της γωνίας Αυλίδας – Ακρόπολης – Βραυρώνας, οριοθετείται από το ιερό της Αρτέμιδος στο Πάριον. Άλλωστε η γραμμή Πάριου – Πέργης είναι κάθετη σε αυτήν την κατεύθυνση και κατά συνέπεια παράλληλη με τις ευθείες Κολόης – Αστύρων και Πλατανιστού – Αρτεμισίου.

    Σε αυτό το σημείο θα αναφέρουμε ότι η Βραυρώνα βρίσκεται στον ίδιο παράλληλο με την Έφεσο. Στο δε Ακρωτήρι της Κρήτης, νοτιοδυτικά των Χανίων, βρίσκεται το σπήλαιο της Άρκτου, σπήλαιο της Κυδωνίας, μέσα στο οποίο φυσικοί σταλακτίτες λαξεύτηκαν για να πάρουν την μορφή της αρκούδας.

    Το σπήλαιο τούτο βρίσκεται ακριβώς πάνω στον μεσημβρινό της Βραυρώνας.

    Σύμφωνα με τον Στράβωνα [ IX, 2, 36] αλλά και τον Όμηρο [Ιλιάς,  Δ’, 8] τόπος γεννήσεως της Αθηνάς είναι οι Αλαλκομενές της Βοιωτίας, επομένως ανήκει στο ζώδιο της Παρθένου στο σύστημα με κέντρο τους Δελφούς. Σε όλη την περιοχή της Βοιωτίας, η λατρεία της Αθηνάς είχε ιδιαίτερη σημασία στην Αλίαρτο, τις Θεσπιές και την Κορώνεια. Ο δε ναός της Ιτωνίας Αθηνάς βρισκόταν στην όχθη του Κουραλιόνος ποταμού, του οποίου το όνομα προέρχεται από την Κόρα ή Κούρα που σημαίνει Παρθένος. Ο Παυσανίας [IX, 34] όπως και ο Καλλίμαχος [“Εις τα λουτρά της Παλλάδος”, 60 – 65] θεωρεί δε ότι ο ναός αυτός ήτο η έδρα κάποιας θηβαϊκής Αμφικτιονίας. Η Αθηνά κατά τον Ερατοσθένη και τον Πλούταρχο ταυτίζεται με την Δίκη, την Ίσιδα, την Τύχη κτλ.

    Η προέκταση της γραμμής Τεγέα – Αθήνα καταλήγει στην Πέργαμο εις την οποία λατρεύονταν δεόντως. Άλλωστε χαρακτηρίστηκα είναι τα νομίσματα αυτών των τριών πόλεων που φέρουν την μορφή της Γλαυκώπιδος Αθηνάς.

    Είναι ενδιαφέρον εδώ να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τον Πολυδεύκη (βλ. Ονομαστικόν, Κεφ. XI, 31) ο Κέκρωψ χώρισε τους Αθηναίους σε 4 φυλές και κάθε φυλή σε 3 δήμους και κάθε δήμο σε τριττύες. Κάθε μια από τις 4 φυλές βρισκόταν υπό την προστασία ενός ήρωα ή ενός Θεού – Δαίμονα, που απεικονιζόταν στους αστερισμούς. Το ίδιο γινόταν και με κάθε έναν από τους 12 δήμους και κάθε μία από τις 360 τριττύες. Ο Σουίδας το αναγνωρίζει γράφοντας ότι “αυτή η κατανομή των Αθηναίων αναφέρεται στις 4 εποχές, στους 12 μήνες και στις 30 ημέρες του κάθε μήνα”.

    Ένα σημαντικό λοιπόν σημείο αναφοράς είναι το Σούνιο όπου βρέθηκαν μεγάλα αγάλματα των Διόσκουρων. Επίσης ορίζοντας τον Παρθενώνα ως ομφαλό της Αττικής γης και το Σούνιο ως αρχή του ζωδίου των Διδύμων, ως πολική κατεύθυνση θα θεωρήσουμε βεβαίως αυτή των Δελφών, συνεπάγεται ότι ο άξονας Καρκίνου – Αιγόκερω υπερτίθεται στην γραμμή Δήλου – Αθήνας – Δελφών. Βέβαια ως πολική κατεύθυνση θα πρέπει να εκλαμβάνουμε εκείνη την κατεύθυνση που δεν σηματοδοτεί απλός την βόρεια πορεία αλλά και το πνευματικό κέντρο.

    Επισημαίνομαι εδώ ότι ο Παυσανίας επιχειρώντας να περιγράψει τα ιερά της Αττικής γης τα απαριθμεί με την σειρά ακριβώς των ζωδίων. Το γεγονός αυτό είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό όσο αφορά τα 4 ή 5 πρώτα ζώδια. Στην πραγματικότητα, αναφέρει αρχικά το ιερό της Δήμητρας “θεσμοφόρου”, στον Αλιμούντα (Κριός), έπειτα τα ιερά του Ζωστήρος και του Αναγυρούντος (Ταύρος), στην συνέχεις αναφέρεται στην λατρεία των Διόσκουρων στην Κεφαλή, διευκρινίζοντας ακόμη και το ότι για τους κατοίκους της οι Διόσκουροι ήταν οι “Μεγάλοι Θεοί”. Το ιερό του Απόλλωνα δε αντιπροσωπεύει για την Αττική γη  το ζώδιο του Καρκίνου. Στο σύστημα με κέντρο του Δελφούς, αντιπροσωπεύει επίσης την Παρθένο και την Αττική .

    Ο Παυσανίας [“Αττικά”, 1.32.  1.9  –  2.9] λέει : “Στην Πεντέλη υπάρχει ένα άγαλμα της Αθηνάς, στον Υμηττό δε του υμηττίου Διός”. Πρέπει να πούμε ότι το αυτό άγαλμα της Αθηνάς ανήκει στο ζώδιο της Παρθένου, τόσο με κέντρο του Δελφούς όσο και στον τοπικό ζωδιακό κύκλο της Αττικής. Ενώ το άγαλμα του Διός συνδέεται με το ηλιακό ζώδιο του Λέοντα όπου ο Manilius – στα “Astronimica”, ΙΙ, 44 –  τοποθετείτε τον Δία και την μητέρα των Θεών Δήμητρα. Το δε άγαλμα της Αθηνάς στην κορυφή της Πεντέλης  και το ιερό του Ραμνούντας συνδέονται με το ζώδιο της Παρθένου. Άλλωστε ο μύθος του Ικάριου που εισάγει την άμπελο και τον οίνο στην Αττική διαδραματίζεται εις την κοιλάδα του Διονύσου. Έτσι η ταύτιση της Ηριγόνης με το ζώδιο της Παρθένου είναι αναπόφευκτη.
    Το ιερό του Αμφιάραου συνδέεται με τον Ζυγό. Το ζώδιο του Σκορπιού καλύπτει τις παρώρειες της Πάρνηθας όπου υπάρχει ιερό του Πανός. Ο Τοξότης αντιστοιχεί στην οριογραμμή του κοντινού βουνού στην Ελευσίνα. Βλ. και την αναφορά του Απολλοδώρου – Μυθολογική βιβλιοθήκη  II, ν, 4 – ότι ο Ποσειδώνας, προστάτης των ίππων, μεταφέρει και κρύβει τους Κένταυρους που γλίτωσαν από την σφαγή στον Φόλο, στο βουνό που βρίσκεται κοντά στην Ελευσίνα.

    Σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη – IV, 14, 3 – η Δήμητρα καθιέρωσε τα Μικρά Ελευσίνια ειδικά προς τιμήν του Ηρακλέους, προκειμένου να τον εξαγνίσει από την δολοφονία των Κενταύρων.
    Για να γίνουν κατανοητά όλα τούτα πρέπει να δούμε πως δημιουργούνται οι αντιστοιχίες μεταξύ του ζωδιακού με κέντρο του Δελφούς και του συστήματος με κέντρο την Αττική και ιδικά την Ακρόπολη των Αθηνών : ακριβώς η κατεύθυνση 0ο της Παρθένου είναι αυτή που αναπαριστά συμβολικά για την αττική γη την πολική κατεύθυνση, μιας και η επαρχία βρισκόταν υπό ιδιαίτερη προστασίας εκ μέρους της Αθηνάς Παλλάδας.

    Τα δε αρχαία Ιερά μυστήρια των Ελλήνων συνδέονται με τον άξονα Καρκίνου – Αιγόκερω της Αττικής. Επισημαίνουμε λοιπόν εις αυτό το σημείο ότι η Βραυρώνα, της οποίας το αφιερωμένο στην Μεγάλη Άρκτο ιερό συνδέεται με το Δελφικό σύστημα, συνδέεται, για την Αττική, με την πολική κατεύθυνση και με το ζώδιο του Καρκίνου, τις δύο γραμμές του ηλιοστασίου, που, άλλωστε, είναι συμβολικά αντίστοιχες. Οι κορασίδες ως “άρκτοι” συνδέονται έτσι με την ιδέα της “ενσάρκωσης”, με την πύλη των Ανθρώπων. Έτσι η Ελευσίνα, στον Αιγόκερω, γίνεται ο τόπος της πιο ολοκληρωμένης μύησης, μιας και αντιστοιχεί στην “Πύλη των θεών”.

    Διαβάζουμε λοιπόν στους “Λόγους – Εις την Μητέρα των Θεών, 8” του Ιουλιανού : “Οι Αθηναίοι επίσης γιόρταζαν δυο φορές τα Μυστήρια της Ελευσίνας : Τα Μικρά Ελευσίνια, όταν ο Ήλιος βρίσκεται στον Κριό, και τα Μεγάλα Ελευσίνια όταν ο Ήλιος βρίσκεται στις Δαγκάνες [Ζυγό]”. Επισημαίνει έτσι τα Μικρά Ελευσίνια τελούταν κατά την Εαρινή Ισημερία, η οποία συνδέεται συμβολικά με τον βράχο της Λευκάδας, στην Άγρα, στην αρχή της “ανερχόμενης” περιόδου του χρόνου που αγγίζει το αποκορύφωμα της τον Ιούνιο. Τα δε Μεγάλα Ελευσίνια γιορτάζονταν στην Ελευσίνα κατά την Φθινοπωρινή Ισημερία, στην αρχή της φθίνουσας περιόδου που διαρκεί ως το χειμερινό ηλιοστάσιο και συνδέεται με την Δήλο.

    Έτσι εξηγείται γιατί ο Παυσανίας – Αττικά Ι, 19,5 – ορίζει την θέση του ιερού της Άγρας λέγοντας ότι : “όταν περάσουμε τον Ιλισό, συναντάμε την τοποθεσία με την ονομασία Άγραι και ένα ιερό της Αρτέμιδος Αγροτέρας. Λένε δηλ. ότι η Άρτεμις κυνήγησε εκεί για πρώτη φορά όταν ήρθε από την Δήλο. Και για αυτό το άγαλμα της κρατά τόξο”.

    Αναγνωρίζουμε δε την θέση αυτού του ιερού στα νοτιοδυτικά της Ακρόπολης των Αθηνών, πλησίον της Πηγής Καλλιρρόης – κοντά στην Χριστιανική σημερινή εκκλησία της αγίας Φωτεινής. Αυτό σημαίνει ότι το ιερό της Άγρας βρισκόταν πάνω στην γραμμή Δήλου – Πρασιών – Ακρόπολης – Δελφών, πάνω δηλ. στον άξονα του πόλου και του ηλιοστασίου. Δηλαδή οι χώροι όπου εκτυλίσσονται τόσο τα Μεγάλα όσος και τα Μικρά Ελευσίνια βρίσκεται πάνω στον αττικό άξονα του ηλιοστασίου, ενώ οι ημερομηνίες τους είναι αυτές των ισημεριών. Έτσι ώστε οι 4 καίριες στιγμές του ηλιακού έτους να ορίζονται από ένα και μοναδικό άξονα.

    Είναι δε πασιφανώς αντιληπτό να συναντάμε την λατρεία του Βορέα πάνω στον αυτό άξονα του πόλου και ταυτόχρονα του ηλιοστασίου. Δηλαδή εν ολίγοις η Ιερά Οδός που συνδέει την Ακρόπολη με την Ελευσίνα είναι η αντανάκλαση ή ορθά υλοποίηση του Κοσμικού Άξονα Λέοντα – Υδροχόου.
    Στο εσωτερικό βέβαια της Ελλάδος που ανήκει κυβερνητικά στο ζώδιο της Παρθένου είναι πλέον γνωστό ότι η απόσταση Παρθενώνος – ναού Αθηνάς στο Σούνιο είναι σχεδόν ίση με αυτήν που χωρίζει το ακρωτήριο από το ναό της Αφαίας στην Αίγινα, έτσι που τα τρία ιερά να σχηματίζουν ένα ισοσκελές τρίγωνο. Εάν εξετάσουμε την κατανομή των μεγάλων ιερών της Αθηνάς, διαπιστώνουμε την εντυπωσιακή επικάλυψη τριών τριγώνων Δελφοί – Αθήνα- Τεγέα, τρίγωνο σχεδόν ισόπλευρο, Αθήνα – Τεγέα – Σούνιο και Αθήνα – Σούνιο – ιερό Αφαίας στην Αίγινα  τρίγωνο σχεδόν ισοσκελές που αποδίδεται στην Παλλάδα Αθηνά.

    Η κοινή προέλευση της Αθηνάς και της Αρτέμιδος ομοιάζει εντόνως να συμβολίζεται από το ισοσκελές τρίγωνο Δικτυνναίον Κρήτης – Δήλος – ιερό Αφαίας στην Αίγινα. Μελετώντας κανείς όλα αυτά διαπιστώνει ότι το Δικτυνναίον της Κρήτης αποτελεί ένα από τα κομβικά σημεία του αυτού γεωδαιτικού δικτύου ή Λαγωβολείου. Κι όμως, η Αρτέμιδα με το δίχτυ – Λαγωβολείον είχε δικό της ναό στην Δήλο και ταυτίζεται με την Αφαία Αθηνά της Αίγινας στον ναό της οποίας και δια την ακρίβεια στα αετώματα απεικονίζοντα σκηνές μάχης γύρω από μία κεντρική Αθηνά. Ακριβολογώντας το δυτικό τύμπανο αναφέρονταν  στον δεύτερο πόλεμο της Τροίας, το δεν ανατολικό τύμπανο απεικόνιζε την εκστρατεία του Τελαμώνος, μαζί με τον Ηρακλή, εναντίον του βασιλέως των Τρώων Λαομέδοντα – πρώτος Τρωικός Πόλεμος. Ο Ηρακλής βέβαια συνδέεται στενά με το ζώδιο του Λέοντα ενώ ο Τελαμών αντιπροσωπεύει την Αίγινα, η δε Τροία το ζώδιο του Υδροχόου μιας και εις αυτό ανήκει εις το σύστημα με κέντρο τις Σάρδεις : το σύνολο συνιστά μία αναπαράσταση του άξονα Λέοντα – Υδροχόου. Έτσι δίνεται και η γεωγραφική θέση της νήσου Αίγινας, σύμφωνα με το σχήμα : Ηρακλής = ζώδιο Λέοντα, Εκστρατεία του Τελαμώνα ενάντια στην Τροία = άξονας Λέοντα – Υδροχόου, Αθηνά = ζώδιο Παρθένου, Τελαμών = Αίγινα. Άλλωστε σε αττικορινθιακό αμφορέα που βρέθηκε στην Αίγινα βλέπουμε δυο τον αριθμό Ιππαλεκτρύονες πλαισιωμένους από δυο Σειρίνε, αναπαράσταση του ζωδιακού του Υδροχόου. Η διακόσμηση αυτού το αμφορέα, σύμφωνα με την περιγραφή που δίνει ο Hermann Thiersch στο έργο του “Tyrrhenishe : Amphoren 1899, αρ. 27, σελ. 257”, εικονίζει Πάνθηρες και Σειρήνες που αντιστοιχούν στον αστερισμό του Υδροχόου, Ιππαλεκτρύονες που αντιστοιχούν στον άξονα Λέοντος – Υδροχόου, Πετεινούς που αντιστοιχούν στον Λέοντα και Κριούς. Δια την ακρίβεια ο Hermann Thiersch μας πληροφορεί ότι ο Υδροχόος παριστάνεται 16 φορές, ο Λέων 4 φορές, ο Κριός ζώδιο του πυρός όπως και ο Λέων παριστάνεται 7 φορές. Εν τέλει και ως συμπέρασμα η Αίγινα ανήκει στον αστερισμό του Λέοντα.

    Συνεχίζοντας θα επισημαίνουμε ότι η γραμμή όρος Ιθώμης – Λυκείου όρος είναι αυτή του Ολύμπου και ότι η γραμμή Δωδώνη – Ιθώμη, αισθητά παράλληλη στην γραμμή Αίγινας – Ολύμπου, περνά κοντά από την Ολυμπία. Η γραμμή Ίδης – Ολυμπίας περνά από την Νεμέα όπως και η γραμμή Στράτος – όρος Θόρνακος. Κυρίως όμως πρέπει να υπογραμμίσουμε τις σημαντικές γεωμετρικές σχέσεις που ενώνουν το Αμμώνιου – Σίουα με τις Σάρδεις, τους Δελφούς και την Δήλο. Επιπλέον, εάν ενώσουμε, πάνω σε ένα χάρτη, τους Δελφούς με τις Σάρδεις και το Αμμώνιο προκύπτει ένα πολύ σημαντικό ισοσκελές τρίγωνο του οποίου το ύψος είναι διπλάσιο της βάσης του. Το ύψος του τριγώνου αυτού, ξεκινώντας από το Αμμώνιο, περνά από την Δήλο. Αν προεκτείνουμε βόρεια, συναντάμε πλησίον του άξονα αυτού την κορυφή των Βαλκανικών ορέων, το αρχαίο όρος Αίμος, πατρίδα όπως έχουμε πει του Βορέα, σημερινό Τζουμρουκτσάλ, το έχουμε ήδη επισημάνει, πως παίζει για τον συγκεκριμένο άξονα νότου – βορά τον ίδιο ρόλο με αυτό του Ολύμπου σε σχέση με τους Δελφούς. Το δε τέμενος του Λιθησίου Απόλλωνος ορίζει την γραμμή Δελφών – Αμμώνιου. Το ιερό δε του Απόλλωνος στο ακρωτήριο Τριόπιο, στην Κνίδο, έδρα της δωρικής πόλεως Εξάπολη, βρίσκεται πάνω στην γραμμή Σάρδεις – Αμμώνιο. Το γεωμετρικό δηλ. σχήμα που σχηματίζεται συνοψίζει με εντυπωσιακό τρόπο όλο τον της Μεσογείου τόπο.


    πηγές:

    Jean Richer
    • Géographie sacrée du monde grec.
    Ιστοσελίδες με αρχαία νομίσματα
    Κατάλογος αρχαίων Ελληνικών κεραμικών
    πηγή: eleysis69

    ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ ΔΑΙΜΟΝΙΟΥ

    $
    0
    0


    Του Bασίλη Kάλφα
    Καθηγητή Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

    Στη μυθολογία της φιλοσοφίας ο Σωκράτης είναι ο απόλυτος ήρωας, η ίδια η ενσάρκωση της φιλοσοφίας. H αλήθεια όμως είναι ότι για τον πιο γνωστό φιλόσοφο γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα. O ίδιος ο Σωκράτης δεν έγραψε τίποτε – και δεν ξέρουμε ούτε καν γιατί αποφάσισε να μη γράψει. Όσοι γνώρισαν τον Σωκράτη και θέλησαν να γράψουν γι’ αυτόν, το έκαναν μέσω της λογοτεχνίας. O Σωκράτης που όλοι γνωρίζουμε είναι ένα θεατρικό πρόσωπο. Eίναι η κωμική καρικατούρα του σοφιστή στις Nεφέλες και η ηρωική μορφή του φιλοσόφου στους πλατωνικούς διαλόγους. O πραγματικός Σωκράτης μένει πάντοτε κρυμμένος πίσω από μια μάσκα.

    Από τα ελάχιστα πράγματα που γνωρίζουμε με ασφάλεια για τον ιστορικό Σωκράτη είναι η κατηγορία που διατυπώθηκε εναντίον του το 399 π.Χ. και που οδήγησε στην καταδίκη του σε θάνατο. Στηριζόταν σε δύο σημεία: ότι δεν αναγνωρίζει τους θεούς της πόλης και εισάγει «καινά δαιμόνια», και ότι διαφθείρει τη νεολαία.
    Γνωρίζουμε το κατηγορητήριο, δεν γνωρίζουμε όμως το ακριβές νόημά του. Τι εννοούσαν οι κατήγοροι όταν έκαναν λόγο για «καινά δαιμόνια»; Ποιες ήταν οι νέες θεότητες, που υποτίθεται ότι εισήγαγε στην Αθήνα ο Σωκράτης; Αν πιστέψουμε τον Αριστοφάνη -ο οποίος βεβαίως γράφει τις Νεφέλες του πολύ πριν από τη δίκη του Σωκράτη και, το κυριότερο, γράφει σάτιρα- οι νέοι θεοί του Σωκράτη είναι οι θεοί των φυσικών φιλοσόφων, οι θεοί του Αναξαγόρα και των ασεβών διαφωτιστών του 5ου αιώνα. Στην κωμωδία λοιπόν του Αριστοφάνη ο «σοφιστής» Σωκράτης δέχεται στη σχολή του τον αφελή και αγράμματο Στρεψιάδη, του γνωρίζει τους νέους θεούς στους οποίους πρέπει να πιστεύει -είναι το Xάος, οι Nεφέλες και η Γλώσσα- και του υπόσχεται ότι με σκληρή εξάσκηση στη φιλοσοφία και τη ρητορική θα γίνει ικανός να μεταπείθει τους δανειστές του, να κυριαρχήσει στην Εκκλησία του Δήμου και να επιτύχει σε κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής.
    Η κωμωδία του Αριστοφάνη είναι ένδειξη ότι για πολλούς συγχρόνους του ο Σωκράτης δεν διέφερε ιδιαίτερα από τους σοφιστές. Η εικόνα ωστόσο του Αριστοφάνη δεν είναι αντικειμενική. Ο Σωκράτης δεν ασχολήθηκε με τη φυσική φιλοσοφία, και θεωρείται υπεύθυνος για τη στροφή της φιλοσοφίας προς στον άνθρωπο. Απείχε άλλωστε από την ενεργό πολιτική και δεν είχε σε μεγάλη εκτίμηση τους πολιτικούς ηγέτες της εποχής του. Είναι λοιπόν μάλλον απίθανο τα «καινά δαιμόνια» του Σωκράτη να ήταν απρόσωπες θεότητες σαν το Χάος, τα Σύννεφα ή τη Γλώσσα.
    Θεϊκός οιωνός;
    Πιο πιθανή είναι μια άλλη εκδοχή. Από τα λίγα πράγματα που γνωρίζουμε με βεβαιότητα για τον Σωκράτη είναι η σχέση του με το περίφημο «δαιμόνιο». Ο Σωκράτης άκουγε κατά καιρούς μια εσωτερική «φωνή», που του έδινε κάποια σημάδια για τη μελλοντική του συμπεριφορά. Στις υποδείξεις του δαιμονίου ο Σωκράτης φαίνεται ότι είχε απόλυτη εμπιστοσύνη. Η σχέση του Σωκράτη με το προσωπικό του δαιμόνιο ήταν κάτι πασίγνωστο σε όσους τον συναναστρέφονταν, αλλά θα πρέπει να είχε γίνει γνωστή και σε ευρύτερους κύκλους, συνεισφέροντας ένα ακόμη κομματάκι στο παζλ της «άτοπης» προσωπικότητας του μοναδικού αυτού ανθρώπου.
    Έχουμε πολλές ενδείξεις ότι το δαιμόνιο ενεπλάκη με κάποιον τρόπο στη δίκη του Σωκράτη. Ο Πλάτων το υπαινίσσεται στην Απολογία του, όταν ο Σωκράτης λέει «αυτό το δαιμόνιο που ο Μέλητος κοροϊδεύοντας το συμπεριέλαβε στην κατηγορία» (31d). Και στον Ευθύφρονα βάζει τον φανατικό θρησκόληπτο ομώνυμο μάντη να συμπαρίσταται στον Σωκράτη, λέγοντάς του ότι η κατηγορία που απαγγέλθηκε εναντίον του για καινοτομία στα θρησκευτικά ζητήματα θα πρέπει να οφείλεται στο πασίγνωστο δαιμόνιο. Η τάση του πλήθους, συμπληρώνει ο Ευθύφρων, είναι να περιγελούν όσους ισχυρίζονται ότι προλέγουν το μέλλον (3bc).
    Ο Ξενοφών πάλι, ο οποίος δεν ήταν παρών στη δίκη του Σωκράτη, είναι σχεδόν σίγουρος ότι πίσω από τις κατηγορίες βρίσκεται το σωκρατικό δαιμόνιο. «Είχε διαδοθεί η φήμη ότι ο Σωκράτης ισχυριζόταν ότι το δαιμόνιο τού έδινε μαντικά σημάδια (σημαίνειν) γι’ αυτό τελικά νομίζω ότι κυρίως τον κατηγόρησαν ότι εισάγει καινά δαιμόνια» (Απομνημονεύματα Ι, 1,2). Με τη φιλοσοφική απλοϊκότητα που τον διακρίνει, αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν να κατηγορηθεί ως ασεβής κάποιος που προσφέρει θυσίες στα δημόσια ιερά και που «καταφεύγει φανερά στη μαντική» μέσω του δαιμονίου του. Για τον Ξενοφώντα, το σωκρατικό δαιμόνιο είναι μια μορφή θεϊκού οιωνού, η οποία δεν διαφέρει καθόλου από τα άλλα θεϊκά σημάδια που χρησιμοποιούν οι μάντεις, όπως τα πτηνά, οι φωνές των ανθρώπων και των ζώων, τα όνειρα ή τα σπλάχνα των ζώων στις θυσίες. Ο Σωκράτης μέσω του δαιμονίου προέβλεπε το μέλλον, τόσο γι’ αυτά που θα συμβούν στον ίδιο όσο και στους άλλους, και η μαντική του ικανότητα αυτομάτως σήμαινε ότι ήταν θεοσεβής. Μόνο στους θεοσεβείς οι θεοί δείχνουν τέτοια σπάνια εύνοια. Αυτή η γραμμή ερμηνείας γίνεται κυρίαρχη στη μεταγενέστερη αρχαιοελληνική γραμματεία, όπου ο Σωκράτης παρουσιάζεται να προλέγει όχι μόνο τις μελλοντικές πράξεις ατόμων, αλλά και την έκβαση πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων, όπως η σικελική καταστροφή.
    Ήταν λοιπόν ο Σωκράτης ένας μάντης; Και πώς μπορούσε να συμβιβάζει τη φιλοσοφική του δεινότητα, η οποία μάλιστα κατά κύριο λόγο στηριζόταν στον επίμονο έλεγχο των αστήρικτων απόψεων των άλλων, με την άκριτη πίστη στα θεϊκά σημάδια; Πώς συμβιβάζεται η διακηρυγμένη πεποίθησή του ότι ο ίδιος «δεν γνώριζε τίποτε» με την αποδοχή εκ μέρους του της δελφικής ρήσης ότι ο «δεν υπάρχει κανείς σοφότερος του Σωκράτη»; Σε τελευταία ανάλυση, μπορεί ο ίδιος άνθρωπος να είναι υπερασπιστής του φιλοσοφικού κριτικού λόγου και ταυτοχρόνως να ασκεί οποιουδήποτε είδους μαντική;
    Τα ερωτήματα αυτά αποτελούν πλευρές του λεγόμενου σωκρατικού προβλήματος. Πώς δηλαδή να διακρίνει κανείς τον ιστορικό Σωκράτη από τον Σωκράτη της σωκρατικής λογοτεχνίας, και κυρίως τον Σωκράτη του Πλάτωνα; Θεωρώ ότι το πρόβλημα αυτό δεν μπορεί να λυθεί, από τη στιγμή που τα τεκμήρια που διαθέτουμε για τον ιστορικό Σωκράτη και τη φιλοσοφία του είναι τόσο ιδιόμορφα και προκατειλημμένα. (Για το σωκρατικό πρόβλημα βλ. το έξοχο βιβλίο του Ολόφ Ζιγκόν, Σωκράτης, ελλ. μετάφραση, Γνώση, Αθήνα 1995).
    «Mια φωνή μέσα μου…»
    Είμαστε σίγουροι ότι το δαιμόνιο έπαιζε έναν σημαντικό ρόλο στην προσωπικότητα του Σωκράτη. Εικάζουμε ότι αυτή η προσωπική επικοινωνία του με το θείο ήταν κάτι που ενοχλούσε πολλούς από τους συγχρόνους του, ιδίως επειδή ο θεός που επικαλείται ο Σωκράτης ήταν ο Απόλλων, ο ευνοούμενος θεός της αριστοκρατικής παράταξης της Αθήνας. Και θεωρούμε πιθανό ότι το δαιμόνιο εμμέσως ή αμέσως έπαιξε ρόλο στη δίκη και την καταδίκη του Σωκράτη. Για το πώς όμως ο ίδιος ερμήνευε αυτό το χάρισμά του και πώς το ενέτασσε στη φιλοσοφία του, δεν έχουμε το παραμικρό αντικειμενικό στοιχείο.
    Για μας όμως ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο τρόπος που ο Πλάτων αντιμετωπίζει το σωκρατικό δαιμόνιο. Το δαιμόνιο αναφέρεται αρκετά συχνά στους σωκρατικούς διαλόγους, συνήθως χωρίς ιδιαίτερο σχολιασμό. Η αίσθηση που δίνει ο Πλάτων είναι ότι αντιμετωπίζει με μεγάλη επιφυλακτικότητα αυτήν την ιδιοτυπία του Σωκράτη και τις ανεκδοτολογικές διηγήσεις που σίγουρα τη συνόδευαν. Δεν την αποσιωπά, αλλά ούτε και την προβάλλει. Ίσως μάλιστα να επεμβαίνει, περιχαρακώνοντας την εμβέλεια του δαιμονίου.
    Ας δούμε τι βάζει τον Σωκράτη να λέει για το δαιμόνιο στην απολογία του.
    «Ίσως σας φανεί άτοπο ότι εγώ περιφέρομαι εδώ και κει και δίνω συμβουλές στον καθένα και πολυπραγμονώ, ενώ δεν τολμώ να ανέβω στο δημόσιο βήμα και να απευθυνθώ σε σας, στον δήμο, λέγοντας τη γνώμη μου για τα πράγματα της πόλης. Αιτία γι’ αυτό είναι αυτό που με ακούσατε να λέω πολλές φορές και σε πολλά μέρη, ότι δηλαδή μου παρουσιάζεται ένα θεϊκό δαιμόνιο, αυτό το δαιμόνιο που ο Μέλητος κοροϊδεύοντας το συμπεριέλαβε στην κατηγορία. Αυτό το πράγμα ξεκίνησε να μου συμβαίνει από τότε που ήμουν παιδί, μια φωνή που ακούω μέσα μου, η οποία όταν ακούγεται, με αποτρέπει να κάνω κάποιες πράξεις, αλλά δεν μου υποβάλλει ποτέ τι να κάνω. Αυτό με εμποδίζει να ασχοληθώ με τα πολιτικά πράγματα, και μου φαίνεται ότι πάρα πολύ καλά κάνει. Γιατί γνωρίζετε καλά, Αθηναίοι, ότι αν είχα επιχειρήσει από παλιά να ασχοληθώ με τα πολιτικά πράγματα, θα είχα ήδη από καιρό χαθεί και δεν είχα ωφελήσει ούτε εσάς ούτε τον εαυτό μου. Μη μου κρατάτε κακία επειδή λέω την αλήθεια. Γιατί κανένας άνθρωπος που εναντιώνεται με ειλικρίνεια στο πλήθος, στο δικό σας ή σε άλλο πλήθος, και που παρακωλύει την τέλεση πολλών αδικιών και παρανομιών στην πόλη, δεν θα είχε καταφέρει να διασώσει τον εαυτό του. Αυτός λοιπόν που υπερασπίζεται πραγματικά το δίκαιο, αν θέλει έστω και για λίγο να επιβιώσει, κατ’ ανάγκη θα πρέπει να ιδιωτεύει και όχι να συμμετέχει στο δημόσιο βίο» (31c-32a).
    Το δαιμόνιο συνοδεύει τον Σωκράτη από τα παιδικά του χρόνια, είναι πάντοτε αποτρεπτικό και ποτέ προτρεπτικό, και εξηγεί την απόσταση του Σωκράτη από την ενεργό πολιτική στη δημοκρατική Αθήνα.
    Ο Πλάτων τονίζει την αποτρεπτική λειτουργία του δαιμονίου, σε αντίθεση με τον Ξενοφώντα και τις μεταγενέστερες πηγές, θέλοντας προφανώς να περιορίσει τη μαντική του εμβέλεια. Είναι αρκετά διαφορετικό να έχει κανείς ένα είδος προαισθήματος για το επερχόμενο κακό, έστω έναν φύλακα άγγελο για τις κακοτοπιές, από το να διαθέτει έναν θεόσταλτο οδηγό συμπεριφοράς και δράσης.
    Η επιφυλακτική στάση του Πλάτωνα απέναντι στις υποτιθέμενες μαντικές ικανότητες του Σωκράτη είναι κατανοητή. Ο ίδιος ανήκει σε εκείνους τους κύκλους της αθηναϊκής κοινωνίας που σέβονται την καθιερωμένη θρησκευτική πίστη και αναγνωρίζουν τον θεσμικό ρόλο της επίσημης λατρευτικής πρακτικής, ελάχιστη όμως κατανόηση έχει για τις λαϊκές θρησκευτικές δοξασίες και τις εξαγνιστικές τελετές. Ο Πλάτων μπορεί να προτείνει σκληρές τιμωρίες, ακόμη και την ποινή του θανάτου, για τους ασεβείς (Νόμοι 907d κ.ε.), και την ίδια στιγμή να περιφρονεί «τους αγύρτες και τους μάντεις, που γυροφέρνουν τις πόρτες των πλουσίων και τους πείθουν πως έχουν δύναμη, δοσμένη από τους θεούς, με θυσίες και ξόρκια να κάνουν να τους συγχωρεθούν τα αδικήματά τους» (Πολιτεία 364b). Η πιο επικίνδυνη ασέβεια για τον Πλάτωνα δεν προέρχεται από τους άθεους, αλλά από τους προικισμένους με ισχυρή μνήμη και οξυδέρκεια τσαρλατάνους – τους μάντεις, τους μάγους, τους θιασώτες ιδιωτικών μυστικών τελετών (Νόμοι 908d).
    Mόνον αυτός που κάθεται στον ομφαλό της γης…ο Απόλλων!
    Καταλαβαίνουμε τώρα γιατί ο Πλάτων προσπαθεί εντέχνως να μας πείσει ότι η πασίγνωστη σχέση του Σωκράτη με το προσωπικό του δαιμόνιο δεν είναι μια μορφή λαϊκής μαντικής, όπως μάλλον θα την αντιλαμβανόταν ο μέσος Αθηναίος και όπως την ερμηνεύει ο Ξενοφών. Για τον Πλάτωνα, χρησμοδοτική λειτουργία στην ορθή πολιτεία μπορεί να έχει μόνο το μαντείο των Δελφών, αφού ο Απόλλων «είναι για όλους τους ανθρώπους ο πατροπαράδοτος εξηγητής, αυτός που κάθεται στον ομφαλό της γης και χρησμοδοτεί». Αντιθέτως, «κάποιος που έχει νου» θα απορρίψει κάθε άλλον μεσάζοντα ανάμεσα στα ανθρώπινα πράγματα και τους θεούς (Πολιτεία 427bc).
    Ο Σωκράτης λοιπόν του Πλάτωνα δεν είναι μάντης. Διατηρεί μια ιδιαίτερη προσωπική σχέση με το θείο, ειδικότερα με τον Απόλλωνα, αλλά η σχέση αυτή δεν του προσδίδει μαντικές ικανότητες, δεν καθορίζει τον τρόπο ζωής του ούτε τη φιλοσοφική του τοποθέτηση. Ο πλατωνικός Σωκράτης δεν κρύβει ότι το δαιμόνιο επεμβαίνει συχνά στη ζωή του, ακόμη και σε ασήμαντα θέματα, για να τον αποτρέψει από άστοχες ενέργειες (Απολογία 40a). Τέτοιες αποτρεπτικές παρεμβάσεις αναφέρονται συχνά στους πλατωνικούς διαλόγους, χωρίς να τους δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα. Σε μία μόνο περίπτωση ο Πλάτων δείχνει να επιμένει στην αποτελεσματική επίδραση του δαιμονίου, και μάλιστα σε ένα σημαντικό ζήτημα. Πρόκειται για το χωρίο από την Απολογία που παραθέσαμε προηγουμένως, όπου ο Σωκράτης αποδίδει στο δαιμόνιο την αποχή του από την ενεργή πολιτική. Το γεγονός ότι γι’ αυτήν την επέμβαση του δαιμονίου δεν μιλά ούτε ο Ξενοφών ούτε άλλοι συγγραφείς, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μάλλον βρισκόμαστε μπροστά σε μια πλατωνική επινόηση.
    Πώς εξηγεί όμως ο Σωκράτης τη συγκεκριμένη επέμβαση του δαιμονίου; Την επικροτεί λέγοντας ότι είναι αδύνατο να ασκείς πολιτική και παρ’ όλα αυτά να συνεχίσεις να είσαι δίκαιος και να λες την αλήθεια. Η επιτυχία στην πολιτική σε μια δημοκρατική πολιτεία προϋποθέτει την κολακεία του πλήθους και την αποσιώπηση των παρανομιών του. «Αυτός λοιπόν που υπερασπίζεται πραγματικά το δίκαιο, αν θέλει έστω και για λίγο να επιβιώσει, θα πρέπει κατ’ ανάγκην να ιδιωτεύει και όχι να συμμετέχει στο δημόσιο βίο» (32a). Το επιχείρημα ωστόσο του Σωκράτη στη συγκεκριμένη περίσταση δεν είναι ιδιαίτερα εύστοχο, καθώς διατυπώνεται τη στιγμή που ο ίδιος έχει βρεθεί στο χείλος της καταστροφής, παρά τη συμμόρφωσή του στην εντολή του δαιμονίου για αποχή από την πολιτική. Λίγο νωρίτερα άλλωστε έχει διεκδικήσει για τον εαυτό του έναν ιδιάζοντα πολιτικό ρόλο, ισχυριζόμενος ότι έχει προσφέρει με τη δράση του τα μέγιστα αγαθά στην πόλη (30a), λειτουργώντας σαν αλογόμυγα που κεντρίζει ένα γέρικο και νωθρό άλογο (30e).
    Η κριτική του Πλάτωνα στις θεμελιώδεις αρχές και στον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας εκτίθεται με σαφήνεια σε διαλόγους όπως η Πολιτεία και ο Γοργίας. Για τις πολιτικές απόψεις του ίδιου του Σωκράτη δεν έχουμε την ίδια βεβαιότητα. Είναι γνωστό ότι συνδεόταν στενά με σημαίνοντα στελέχη της αντιδημοκρατικής παράταξης (Αλκιβιάδης, Κριτίας, Χαρμίδης), δεν ενέκρινε όμως τις βίαιες μεθόδους διακυβέρνησης των Τριάκοντα. Ο Ξενοφών δεν αναλύει τις πολιτικές θέσεις του Σωκράτη, μας υποβάλλει ωστόσο την εντύπωση ότι τα κίνητρα της προσαγωγής του στο δικαστήριο ήταν πολιτικά. Μάλιστα μας πληροφορεί ότι ο Σωκράτης είχε κατηγορηθεί από κάποιους ότι περιφρονούσε τους υφιστάμενους νόμους και ότι απέρριπτε τη διαδικασία της κλήρωσης των αρχόντων στο Αθηναϊκό κράτος (Απομνημονεύματα Ι,2,9).
    Η στρατηγική του Πλάτωνα είναι πιο εκλεπτυσμένη. Δεν μιλά ποτέ ευθέως για πολιτική δίωξη του Σωκράτη, και προτιμά να επικεντρωθεί στο γράμμα του κατηγορητηρίου, όπου κυρίαρχη είναι η κατηγορία για ασέβεια. Ο Σωκράτης της Απολογίας αρνείται την κατηγορία με το (όχι ιδιαίτερα πειστικό) επιχείρημα ότι, εφόσον δεχτούμε ότι πιστεύει σε κάποια δαιμόνια, δηλαδή σε κατώτερες θεότητες, κατ’ ανάγκην θα δεχτούμε ότι πιστεύει και σε θεούς, επομένως δεν μπορεί να είναι άθεος ούτε ασεβής. Παράλληλα όμως εκμεταλλεύεται την ευκαιρία για να τονίσει τη θεϊκή κλίση και αποστολή του, την προτίμηση των θεών στο πρόσωπό του, όπως εκδηλώθηκε με τον περίφημο δελφικό χρησμό για τη σοφία του, και την ειδική σχέση του με τον Απόλλωνα, που το δαιμόνιο τού εξασφαλίζει. Σ’ αυτά ακριβώς τα συμφραζόμενα θίγεται και η αμφιλεγόμενη σχέση του με την πολιτική και τη δημοκρατία. Ο ευσεβής Σωκράτης υπακούει στη φωνή του θεού, που τυπικά τον προφυλάσσει από τις κακοτοπιές της πολιτικής, αλλά στην ουσία του αποκαλύπτει πόσο διεφθαρμένο πολίτευμα είναι η αθηναϊκή δημοκρατία.
    Με το συγγραφικό αυτό τέχνασμα ο ιδιοφυής Πλάτων καταφέρνει δύο πράγματα. Αφενός υπονομεύει τη διαδεδομένη πεποίθηση ότι ο δάσκαλός του ασκούσε μια μορφή ατομικής μαντικής. Και αφετέρου βρίσκει έναν εύσχημο τρόπο για να υπαινιχθεί ότι τα πραγματικά αίτια της δίωξης του Σωκράτη ήταν η αντίθεσή του στον αθηναϊκό δήμο και τις πρακτικές του.
    Το τι ακριβώς συνέβη στη δίκη του Σωκράτη και ποιο ρόλο έπαιξε στην καταδίκη του το περίφημο δαιμόνιο δεν θα το μάθουμε ποτέ. Τα κείμενα όμως της σωκρατικής γραμματείας που αναφέρονται στη δίκη είναι πολύτιμες μαρτυρίες που αποκαλύπτουν πώς η φιλοσοφία βρίσκει βαθμιαία τον δικό της δρόμο, παραμερίζοντας παλαιότερες μορφές αποκαλυπτικής γνώσης, όπως η μαντική, και αποκαθιστώντας δημιουργικό διάλογο με την πολιτική και τα προβλήματά της.
    πηγή: kathimerini.gr

    ΚΑΝΤ - Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ ΛΟΓΟΥ

    $
    0
    0

    kririki_Kant















    Η σκέψη του Καντ (1724-1804) αποτελεί σημαντικό σταθμό στην ιστορία της νεότερης φιλοσοφίας όχι μόνο γιατί ολοκληρώνει την κριτική στροφή που εγκαινιάζει ο Descartes αλλά και γιατί σφραγίζει την πορεία ολόκληρης της μεταγενέστερης φιλοσοφίας, με την έννοια ότι αυτή βρίσκεται έκτοτε σε έναν μόνιμο κριτικό διάλογο μαζί της.

    Η Κριτική του καθαρού λόγου (1781) είναι ίσως το σημαντικότερο κείμενο της νεότερης φιλοσοφίας. Στον πρόλογο της Κριτικής του ο Καντ υπόσχεται να βάλει τέρμα στην αέναη διαμάχη των μεταφυσικών συστημάτων και να φέρει την αιώνια ειρήνη στη φιλοσοφία. Προς τον σκοπό αυτόν ο λόγος πρέπει να αναλάβει το πιο επίπονο έργο, το έργο της αυτογνωσίας του, εγκαθιστώντας «ένα δικαστήριο που να του διασφαλίζει από τη μια μεριά τις νόμιμες διεκδικήσεις του αλλά και να του επιτρέπει να αποκρούει κάθε αβάσιμη αξίωσή του σύμφωνα με νόμους αιώνιους και ακίνητους». Ορίζοντας τους νόμους που διέπουν τον λόγο ο Καντ επιχειρεί να περιχαρακώσει το πεδίο ισχύος του έτσι ώστε να μπορούμε να αποφανθούμε οριστικά για τα όρια της χρήσης του. Μόνο έτσι η Μεταφυσική θα γίνει επιστήμη.
    Στην Κριτική του ο φιλόσοφος συγκρίνει την αλλαγή στον τρόπο τού σκέπτεσθαι που εισάγει η υπερβατολογική φιλοσοφία του με την επανάσταση του Κοπέρνικου στην αστρονομία. Οπως ο Κοπέρνικος έκανε τον ήλιο να μένει ακίνητος και τη Γη να περιστρέφεται γύρω απ’ αυτόν, έτσι και ο Καντ έκανε τον λόγο ακίνητο και τον κόσμο των πραγμάτων να περιστρέφεται γύρω του και να φωτίζεται από εκείνον. Το φως δηλαδή της γνώσης δεν εκπορεύεται από τα πράγματα, αλλά από τον λόγο. Αντίθετα συνεπώς με τη δογματική Μεταφυσική, που πρέσβευε ότι οι έννοιες πρέπει να ρυθμίζονται προς τα αντικείμενα, εκείνος τονίζει ότι τα αντικείμενα πρέπει να ρυθμίζονται προς τις έννοιες. Ανοίγει έτσι ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της φιλοσοφικής σκέψης. Τη θέση της δογματικής Μεταφυσικής παίρνει η κριτική του καθαρού λόγου, ή υπερβατολογική φιλοσοφία, η οποία εξετάζει τις αρχές της προεμπειρικής γνώσης.
    Τι σημαίνει όμως ο τίτλος αυτός του έργου του Ιμανουέλ Καντ; «Κριτική» ουσιαστικά σημαίνει «κριτική ανάλυση». Ο Καντ δεν καταφέρεται κατά του «καθαρού λόγου» παρά μόνο στο τέλος, για να δείξει τους περιορισμούς του.
    Μάλλον θέλει να παρουσιάσει τις δυνατότητες του και να τον εξάρει δείχνοντας ότι είναι ανώτερος από την μη καθαρή γνώση που αποκτούμε μέσα από τα παραμορφωτικά γυαλιά των αισθήσεων. Ο «καθαρός» λόγος είναι η γνώση που δεν την αποκτούμε μέσω των αισθήσεων αλλά είναι ανεξάρτητη από κάθε αισθητήρια εμπειρία· γνώση που έχουμε χάρη στην εγγενή φύση και δομή του νου.
    Έτσι, από την αρχή ο Καντ ρίχνει το γάντι στον Λοκ και στην αγγλική σχολή: η γνώση δεν προέρχεται πάντα από τις αισθήσεις Ο Χιουμ πίστευε όπως είχε αποδείξει ότι δεν υπάρχει ψυχή, ούτε και επιστήμη· ότι ο νους μας δεν είναι παρά οι ιδέες μας, η διαδοχή τους και οι διασυνδέσεις τους – και ότι οι βεβαιότητές μας δεν είναι παρά πιθανότητες και κινδυνεύουν πάντα να διαψευστούν.
    Αυτά τα εσφαλμένα συμπεράσματα, λέει ο Καντ, απορρέουν από εσφαλμένες παραδοχές: Θεωρείς ότι στο σύνολο της η γνώση προέρχεται από «ξεχωριστές και διακριτές» αισθητήριες εντυπώσεις· φυσικά σε αυτές δεν μπορεί να αναγνωριστεί αναγκαιότητα, ούτε αναπόφευκτες αλληλουχίες για τις οποίες να είσαι πάντα βέβαιος· και φυσικά δεν πρέπει να περιμένεις να «δεις» την ψυχή σου, ακόμα και με τα «μάτια» της εσωτερικής αίσθησης. Ας δεχτούμε ότι η απόλυτη βεβαιότητα της γνώσης είναι αδύνατη αν η γνώση προέρχεται στο σύνολο της από τις αισθήσεις, από έναν ανεξάρτητο εξωτερικό κόσμο που δεν μας οφείλει καμία εγγύηση κανονικότητας ως προς τη συμπεριφορά του.
    Αν όμως έχουμε γνώση ανεξάρτητη από την αισθητήρια εμπειρία, γνώση που η εγκυρότητά της είναι αδιαμφισβήτητη πριν ακόμα από την απόκτηση μιας εμπειρίας – a priori; Τότε θα ήταν εφικτό να φτάσουμε στην απόλυτη αλήθεια, και στην απόλυτη επιστήμη, έτσι δεν είναι; Υπάρχει τέτοια απόλυτη γνώση; Αυτό είναι το ζητούμενο της πρώτης Κριτικής. «Το ερώτημά μου είναι: τι μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα πετύχουμε με τον λόγο αν παραμερίσουμε όλο το υλικό και τη βοήθεια της εμπειρίας;»
    Η Κριτική αποδεικνύεται μια συστηματική βιολογία της σκέψης, μια εξέταση της προέλευσης και εξέλιξης των εννοιών, μια ανάλυση της εγγενούς δομής της νόησης. Αυτό και μόνο είναι το πρόβλημα της μεταφυσικής, όπως πιστεύει ο Καντ. «Σε ετούτο το βιβλίο στοχεύω κυρίως στην πληρότητα, και τολμώ να υποστηρίξω ότι δεν πρέπει να υπάρχει ούτε ένα μεταφυσικό πρόβλημα που δεν έχει επιλυθεί εδώ, ή τουλάχιστον που δεν μπορεί να βρει εδώ το κλειδί της λύσης του». Με τέτοιον εγωτισμό μάς οπλίζει η φύση ώστε να μας ωθήσει στη δημιουργία.
    Η Κριτική μπαίνει αμέσως στο θέμα. «Η εμπειρία δεν είναι σε καμία περίπτωση το μοναδικό πεδίο στο οποίο περιορίζεται η νόησή μας. Η εμπειρία μάς λέει τι ισχύει, αλλά όχι ότι πρέπει κατ’ ανάγκην να ισχύει αυτό και όχι το άλλο. Επομένως, δεν  μας λέει ποτέ πραγματικά γενικές αλήθειες· γι’ αυτό και η λογική μας που επιθυμεί ιδιαίτερα αυτή τη μορφή γνώσης, μάλλον διεγείρεται παρά ικανοποιείται. Οι γενικές αλήθειες, που ταυτόχρονα έχουν τα χαρακτηριστικά εσωτερικής αναγκαιότητας, πρέπει να είναι ανεξάρτητες από την εμπειρία, να είναι ξεκάθαρες και αδιαμφισβήτητες αφ’ εαυτών».
    Δηλαδή, πρέπει να ισχύουν όποια και αν είναι η μετέπειτα εμπειρία μας· να ισχύουν ακόμα και πριν από οποιαδήποτε εμπειρία· a priori. «Λαμπρό παράδειγμα του πόσο μακριά μπορούμε να φτάσουμε με την a priori γνώση, ανεξάρτητα από κάθε μορφή εμπειρίας, είναι ο τομέας των μαθηματικών». Η μαθηματική γνώση είναι αναγκαία και βέβαιη. Δεν μπορούμε να διανοηθούμε κάποια μελλοντική εμπειρία που να την αμφισβητεί. Ενδεχομένως να πιστεύουμε ότι αύριο ο Ήλιος θα «ανατείλει» από τη δύση, ή ότι κάποια μέρα, σε κάποιον παράξενο πλανήτη, η φωτιά δεν θα καίει το ξύλο, αλλά δεν μπορούμε για κανέναν λόγο να πιστέψουμε ότι 2 επί 2 θα ισούται ποτέ με οτιδήποτε άλλο εκτός από 4. Τέτοιες αλήθειες είναι αδιαμφισβήτητες πριν καν δοκιμαστούν από την εμπειρία, δεν στηρίζονται στην εμπειρία του παρελθόντος, του παρόντος ή του μέλλοντος.
    Σύμφωνα με την κριτική του καθαρού λόγου του Καντ, ο ανθρώπινος νους φέρει μαζί του, πριν ακόμα έρθει σε επαφή με τον κόσμο της εμπειρίας (a priori), κάποιες καθαρές καθολικές έννοιες (κατηγορίες):
    1. Ποσοτικές καθαρές έννοιες (ενότητα, πολλότητα, ολότητα)
    2. Ποιοτικές καθαρές έννοιες (πραγματικότητα, άρνηση, περιορισμός)
    3. Αναφορικές καθαρές έννοιες (ενύπαρξη και αυθύπαρξη - αιτιότητα και εξάρτηση - κοινωνία)
    4.Τροπικές καθαρές έννοιες (δυνατότητα-μη δυνατότητα, υπάρχειν-μη υπάρχειν, αναγκαιότητα-τυχαιότητα)
    Επομένως, είναι απόλυτες και αναγκαίες· δεν διανοούμαστε ότι θα αποδειχθούν ποτέ ψευδείς προτάσεις. Όμως από πού αντλούν αυτό τον χαρακτήρα ως απόλυτης και αναγκαίας αλήθειας; Όχι από την εμπειρία, γιατί η εμπειρία δεν μας παρέχει παρά μεμονωμένες αισθητήριες εντυπώσεις και ξεχωριστά συμβάντα, των οποίων η αλληλουχία μπορεί να αλλάξει στο μέλλον. Αυτές οι αλήθειες αντλούν τον αναγκαίο χαρακτήρα τους από την εγγενή δομή του νου μας, από τη φυσική και αναπόφευκτη λειτουργία του.
    Γιατί ο νους του ανθρώπου (και εδώ φτάνουμε επιτέλους στη σημαντικότερη θέση του Καντ) δεν είναι μια απλή πλάκα από κερί πάνω στην οποία η εμπειρία και οι αισθήσεις γράφουν την απόλυτη, αλλά ωστόσο αυθαίρετη βούλησή τους· ούτε είναι απλώς μια αφηρημένη ονομασία για την ακολουθία ή το σύνολο των διανοητικών καταστάσεων·αποτελεί ένα ζωτικό όργανο που διαπλάθει και συντονίζει τις αισθητήριες εντυπώσεις μετατρέποντάς τες σε iδέες, ένα όργανο που μεταμορφώνει τη χαοτική πολλαπλότητα της εμπειρίας σε εύτακτη ενότητα σκέψης.

    πηγή:  sciencearchives

    ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η "A PRIORI"ΚΑΙ Η "A POSTERIORI"ΓΝΩΣΗ

    $
    0
    0


    A priori και a posteriori γνώση έννοιες της φιλοσοφίας και των κοινωνικών επιστημών. Οι έννοιες αυτές αντικατοπτρίζουν τις ιδέες δύο μεγάλων ρευμάτων, των εμφυτοκρατών ή νατιβιστών και των εμπειριστώνA priori χαρακτηρίζεται η γνώση που αποτελείται από έμφυτες ιδέες που προηγούνται της εμπειρίας, ενώ a posteriori η γνώση που προέρχεται από την εμπειρία. Ο Πλάτων υπήρξε από τους πρώτους που υποστήριξε την ιδέα της a priori γνώσης, θεωρώντας ότι η ψυχή έχει γνωρίσει τις ιδέες, άρα και την αλήθεια πριν από την γέννηση. Ρασιοναλιστικά ρεύματα που υποστήριξαν την a priori γνώση εμφανίστηκαν και τον 17ο αιώνα με κύριο εκπρόσωπο τον Ρενέ Ντεκάρτ. Δριμεία κριτική πάνω στη θεωρία της a priori γνώσης έκανε ο Άγγλος εμπειριστής φιλόσοφος Τζων Λοκ, ο οποίος θεωρούσε ως πηγή γνώσης την εμπειρία λέγοντας ότι το υποκείμενο από την γέννησή του είναι tabula rasa, δηλαδή μια άγραφη δέλτος πάνω στην οποία καταγράφονται οι εμπειρίες της καθημερινότητας.



    Οι έννοιες a priori και a posteriori χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται στην Ψυχολογία κατά τρόπο και για σκοπό μάλλον διαφορετικό απ'αυτόν για τον οποίο τις εισήγαγε αρχικά η Φιλοσοφία. Ο νατιβισμός (nativism) στην ψυχολογία είναι η άποψη ότι κάποιες δεξιότητες ή ικανότητες (ή και τάσεις) είναι έμφυτες εκ γενετής. Καλώς ή κακώς ο όρος a priori συνδέθηκε και με τον νατιβισμό. Aπό την άλλη, η άποψη του εμπειρισμού συνοψίζεται με την έκφραση tabula rasa. Οι εμπειριστές υποστηρίζουν ότι αν και στο ανθρώπινο μυαλό (ή νευρικό σύστημα) βρίσκονται από τη γέννηση κάποιες έμφυτες ικανότητες μάθησης δεν υπάρχει ωστόσο καμία από πριν (a priori) γνώση. Δηλαδή οι γνώσεις αποκτώνται όλες από το περιβάλλον εκ των υστέρων (a posteriori).

    A priori


    Α priori κατά λέξη σημαίνει από πριν. Κατά τον Καντ a priori γνώσεις είναι αυτές που είναι απολύτως ανεξάρτητες από κάθε εμπειρία. .[1] Η ιδιότητα a priori αποδίδεται σε ένα πράγμα όταν αυτό το πράγμα έχει την ιδιότητα να προϋπάρχει στην ανθρώπινη νόηση ως όρος για την απόκτηση οποιασδήποτε εμπειρικής γνώσης.[2] Χρησιμοποιώντας τον ορισμό του ο Κάντ, και εργαζόμενος σχολαστικά και συστηματικά έδειξε στην «Κριτική του Καθαρού Λόγου» ότι οι λεγόμενες θεμελιώδεις μορφές της εποπτείας και οι θεμελιώδεις μορφές της νόησης είναι στοιχεία a priori.

    Οι θεμελιώδεις μορφές εποπτείας

    Οι θεμελιώδεις μορφές της εποπτείας δεν είναι έννοιες. Ούτε είναι σημεία (με την χρήση του όρου σημείο στη γλωσσολογία) που δηλώνουν είτε κάποιο υλικό πράγμα είτε κάποια αφηρημένη έννοια. Ούτε είναι ακατάληπτες υπερβατικές οντότητες κάποιου είδους. Είναι συγκεκριμένα αυτό που λένε ότι είναι. Δηλαδή αυτό για το οποίο η ανθρώπινη νόηση μπορεί να έχει εποπτεία ανεξάρτητα από τα υλικά πράγματα της αισθητικής εμπειρίας και ανεξάρτητα από τις αφηρημένες έννοιες. Είναι δηλαδή ο χώρος και ο χρόνος. Όταν η ανθρώπινη νόηση είναι απογυμνωμένη από τα υλικά πράγματα της αισθητικής εμπειρίας και από τις αφηρημένες έννοιες μπορεί ωστόσο να έχει εποπτεία του χρόνου και του χώρου.
    Παρά τη φανερή δυσκολία του θέματος, το συμπέρασμα είναι αδιαμφισβήτητο και σαφές. Ο γερμανός φιλόσοφος αποκαλεί εις το εξής αυτό τον κλάδο της φιλοσοφίας Υπερβατική Αισθητική. Ο χρόνος και ο χώρος είναι υπερβατικές οντότητες αλλά δεν είναι ακατάληπτες. Είναι αντίθετα θεμελιώδεις, και εντελώς κοινές, μορφές της αισθητικής εποπτείας (δηλαδή της εποπτείας με τις αισθήσεις).
    Οι θεμελιώδεις μορφές της νόησης

    Μικρό τμήμα της Κριτικής του Καθαρού Λόγου του Καντ αφιερώνεται στην εισαγωγή στην Υπερβατική Αισθητική, ενώ στη συνέχεια ένα φανερά ογκωδέστερο τμήμα του έργου παρουσιάζει την Υπερβατική Διαλεκτική. H Υπερβατική Διαλεκτική δεν είναι ακατάληπτη. Αν και το αντικείμενο που καλείται να μελετήσει αυτός ο επιστημονικός κλάδος είναι υπερβατικό στη φύση του, είναι μια υπερβατική οντότητα, είναι ένα υπερβατικό κάτι, ωστόσο το αποτέλεσμα των ερευνών αυτής της επιστήμης είναι σαφές.
    Είναι φανερό ότι η δυσκολία του θέματος αυξάνεται γεωμετρικά. Παρακάμπτοντας λοιπόν τη σχολαστική απόδειξη μπορούμε να προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε, απλοποιητικά ίσως, το συμπέρασμα:
    Η τυπική Λογική, της οποίας μπορούμε να έχουμε πολύ καλή εποπτεία όταν πχ μελετάμε μαθηματικά, ευκλείδεια γεωμετρία κλπ, είναι το δεύτερο στοιχείο a priori που ψάχναμε.
    Σεβόμενος ασφαλώς την παράδοση της φιλοσοφίας ο Καντ παρουσιάζει αυτό το συμπέρασμα αρκετά διαφορετικά:
    « ... Τις καθαρές-και-υπερβατικές-έννοιες-του-νοείν ονομάζουμε σύμφωνα με τον Αριστοτέλη Κατηγορίες, επειδή η πρόθεση μας πρωταρχικά συμπίπτει με τη δική του, μολονότι έπειτα η ανάπτυξη απομακρύνεται πολύ ...» [3]
    Και αμέσως παρακάτω ο Καντ παρουσιάζει τον Πίνακα των Κατηγοριών ο οποίος είναι ο ίδιος ακριβώς στη δομή του (για την ακρίβεια αντιστοιχίζεται ένα προς ένα) με τον πίνακα των Λογικών Κρίσεων που χρησιμοποιούσαν οι σχολαστικοί Λογικοί (καθηγητές Φιλοσοφίας) της εποχής.
    ________________
    1.  «... Με τον όρο a priori γνώσεις θα εννοούμε στο εξής ... αυτές που είναι απολύτως ανεξάρτητες από κάθε εμπειρία ...» Κριτική του Καθαρού Λόγου, μεταφρ. Α.Γιανναρας, εκδ.Παπαζήση, Τόμος Α', τεύχος Ι, (Β3), σελ.74
    2. Άλμα πάνω Φιλοσοφία, Γ'Λυκείου, Κατσιμάνη, Ρούσσου, ΟΕΔΒ, ISBN 960-06-0252-2, σελ.273
    3. Άλμα πάνω Κριτική του Καθαρού Λόγου, μεταφρ. Α.Γιανναρας, εκδ.Παπαζήση, Τόμος Β', τεύχος Ι, (Α80), σελ.48

    πηγή: βικιπαίδεια

    ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΜΙΣΤΟΣ ΠΛΗΘΩΝ

    $
    0
    0

    Ο Πλήθων στο γνωστό έργο του ζωγράφου
      Μπενότσο Γκότσολι (Benozzo Gozzoli)
      «Η Πομπή των Μάγων» στο Palazzo
       Medici-Riccardi της Φλωρεντίας.



    (Georgios Gemistos Plethon, Κωνσταντινούπολη, περ. 1355 – Σπάρτη, 1452)

    Έλληνας φιλόσοφος και πολιτικός άνδρας των αρχών του 15ου αιώνα, μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του υστεροβυζαντινού πνευματικού βίου, βαθύς γνώστης του Πλατωνισμού, πολυθεϊστής και ένθερμος υπερασπιστής της φυσικής και πολιτισμικής συνέχειας του Ελληνισμού («εσμέν Έλληνες το γένος, ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί»), η σκέψη του οποίου επηρέασε έντονα την ιταλική διανόηση της εποχής και συνέβαλε στην τελική διαμόρφωση του ρεύματος που ονομάστηκε «Αναγέννηση».



    Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από επιφανή οικογένεια, απέκτησε πολύ καλή γενική παιδεία και το 1380 εγκαταστάθηκε στην τότε πρωτεύουσα του οθωμανικού κράτους Αδριανούπολη, όπου μαθήτευσε δίπλα σε έναν ελληνιστή Εβραίο, πολυθεϊστή ή οπαδό του Ζωροαστρισμού, τον Ελισσαίο, με αποτέλεσμα να κατανοήσει έγκαιρα τόσο την πνευματική αθλιότητα της βυζαντινής θεοκρατίας όσο και την κραυγαλέα φιλοσοφική και θεολογική ανεπάρκεια του Χριστιανισμού. 

    Δίπλα στον Ελισσαίο (που πιστεύεται ότι τελικά κατηγορήθηκε ως «ειδωλολάτρης» από τους οθωμανούς και κατέληξε στην πυρά) μελέτησε ιδιαίτερα τον Πλάτωνα, ενθουσιάστηκε από το έργο του και πρόσθεσε στο βυζαντινό επώνυμό του «Γεμιστός» το ελληνικό «Πλήθων» (το οποίο ο φανατικός εχθρός του μετέπειτα υπότουρκος πατριάρχης Γεννάδιος Σχολάριος ισχυρίστηκε ότι… «του εδόθη υπό των δαιμόνων»!). Όταν όμως επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, οι νέες ιδέες του άρχισαν να ενοχλούν τους θεοκράτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου (που αργότερα εξόντωσαν στην Πελοπόννησο τον μαθητή του Ιουβενάλιο), με αποτέλεσμα το 1393 (ή το 1400 κατά τον Καζάζη ή το 1414 κατά τον Μανδηλά) να εγκατασταθεί οικογενειακώς στο υπό τον Θεόδωρο (τον Α ή τον Β, ανάλογα με την χρονολογία που θα υιοθετήσει κανείς,  1383 – 1407 ο πρώτος και 1407 – 1443 ο δεύτερος) Παλαιολόγο Δεσποτάτο του Μυστρά στην Λακωνία, με την ανοχή του φίλου του αυτοκράτορα Μανουήλ Β του Παλαιολόγου.  

    Η «δραπέτευση» του «αποστάτη» Πλήθωνος στην Ελλάδα εξόργισε τον προσωπικό εχθρό του μετέπειτα υπότουρκο (1454 - 1464) πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, ο οποίος ήθελε να τον δει να εξορίζεται «σε χώρα βαρβάρων» ή να εξουδετερώνεται «με κάποιον άλλον τρόπο» (…), ωστόσο ο ίδιος εγκαταστάθηκε με ιδιαίτερη χαρά στην Πελοπόννησο, την οποία, όπως και την υπόλοιπη Ελλάδα θεωρούσε κοιτίδα του ανθρώπινου πολιτισμού: 

    «Εσμέν γαρ ουν ων ηγείσθε τε και βασιλεύετε Έλληνες το γένος, ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί. Έλλησι δε ουκ έστιν ευρείν ήτις άλλη οικειοτέρα χώρα, ουδέν μάλλον προσήκουσα η Πελοπόννησος τε και όση δη ταύτη της Ευρώπης προσεχής των τε αυ νήσων επικείμεναι. Ταύτην γαρ δη φαίνονται την χώραν Έλληνες αεί οικούντες οι αυτοί εξ ότουπερ άνθρωποι διαμνημονεύουσιν, ουδενών άλλων προενωκηκότων…» γράφει απευθυνόμενος προς τον Παλαιολόγο, 

    δηλαδή: 

    «…εμείς πάνω στους οποίους είστε ηγεμόνας και βασιλεύς, είμαστε Έλληνες κατά την καταγωγή, όπως μαρτυρεί η γλώσσα και η πατροπαράδοτος παιδεία. Είναι αδύνατον δε να βρει κανείς μίαν άλλη χώρα που να είναι περισσότερο οικεία  και συγγενική στους Έλληνες από την Πελοπόννησο, καθώς και από το τμήμα της Ευρώπης που γειτονεύει με την Πελοπόννησο και από τα νησιά που γειτονεύουν προς αυτή. Γιατί είναι φανερό ότι οι Έλληνες κατοικούσαν πάντοτε σε αυτήν τη χώρα, από τον καιρό που αρχίζει η μνήμη των ανθρώπων, χωρίς προηγουμένως κανένας άλλος να έχει κατοικήσει πάνω σε αυτήν…»    

    Στον Μυστρά ο Πλήθων έλαβε το αξίωμα του ανώτατου δικαστικού, το οποίο χρησιμοποίησε με υποδειγματική αμεροληψία (όπως μαρτυρείται από τον επικήδειο που εκφώνησε ο μαθητής του Ιερώνυμος Χαριτώνυμος, απόσπασμα του οποίου παραθέτει ο Μανδηλάς: «…και μην δικαιοσύνη τοιαύτη τις ή τώ ανδρί, ως λήρον είναι Μίνω εκείνον και Ραδάμανθυν τούτω παραβαλλομένους»), καθώς επίσης είχε και την κηδεμονία δύο γειτονικών πόλεων, του Φαναρίου και των Βρυσών, η οποία κηδεμονία του εξασφάλιζε οικονομική άνεση. Πολύ σύντομα συγκρότησε τον φιλοσοφικο-λατρευτικό «Κύκλο» του Μυστρά, συνέθεσε πολλούς ύμνους προς τους Έλληνες Θεούς, συνέγραψε τα βιβλία «Περί ων Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται» και «Περί Νόμων» και προέβαλε δυναμικά ένα αίτημα για άμεση επανελλήνιση.   

    Στο 16ο κεφάλαιο του βιβλίου του, ο Μανδηλάς γράφει: «από την καρδιά της Πελοποννήσου άρχισε λοιπόν ο σοφός Πλήθων να βάζει τα θεμέλια μίας νέας μεταρρύθμισης, όχι για την ανάκαμψη της πάλαι ποτέ ‘‘κραταιάς’’ αυτοκρατορίας των Βυζαντινών, αλλά μόνο για την δημιουργία των προϋποθέσεων ενός εντελώς καινούργιου ξεκινήματος του Ελληνισμού μέσα στον ίδιο τον γεωγραφικό χώρο της Κλασικής Ελλάδος. Ο φιλοσοφικός του λόγος φιλοδοξούσε ν’ αντικαταστήσει τον κυρίαρχο Χριστιανισμό και να οδηγήσει στην ανάσταση του παλιού, αρχαίου, εθνικού μεγαλείου των Ελλήνων. Απογοητευμένος από την ησυχαστική τάση του ανατολικού Χριστιανισμού που εκείνη την εποχή ήταν πλέον κυρίαρχη σε όλα τα επίπεδα, ο Πλήθων αναζήτησε, συνέλαβε και πρότεινε μία περισσότερο πολιτική θρησκεία, ικανή να ανασυντάξει τον κατεστραμμένο ιστό στην προετοιμασία για ένα εντελώς νέο ευνομούμενο Κράτος των Ελλήνων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νέου κόσμου που τότε διαμορφωνόταν. Η ανάδειξη της σημασίας του Φυσικού Κόσμου, η θέληση για ζωή μέσα σε αυτόν και όχι στους νεφελώδεις υπερβατικούς ουρανούς, τού ήταν γνωστό ότι θα γεννούσε στις ψυχές των ανθρώπων την ανάγκη για μία διαφορετική, πολύ πιο ανθρώπινη και ελπιδοφόρα οργάνωση της επίγειας ζωής τους. Προς αυτήν λοιπόν την κατεύθυνση, η πραγμάτωση της περίφημης Πολιτείας του Πλάτωνος στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας και στην ασφαλή σχετικά χώρα των αρχαίων Λακεδαιμονίων έγινε το μεγάλο όραμα του Γεωργίου Γεμιστού».


    Το «Περί Νόμων» βιβλίο του, ένα πλήρες σχέδιο για επανελληνοποίηση της Πελοποννήσου, δυστυχώς κάηκε δημόσια μετά τον θάνατό του από τον μετέπειτα πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, καθώς θεωρήθηκε «ειδωλολατρικό» και «σατανικό» βιβλίο, το οποίο έβριθε από τα… «σαπρά των Ελλήνων ληρήματα». Ο ίδιος ανθέλληνας θεοκράτης («Έλλην ων τήι φωνήι, ουκ αν ποτέ φαίην Έλλην είναι, δια το μη φρονείν ως εφρόνουν ποτέ οι Έλληνες'αλλ'από της ιδίας μάλιστα θέλω ονομάζεσθαι δόξης. Και ει τις έροιτό με τις ειμί, αποκρινούμαι χριστιανός είναι») ήταν άλλωστε που διέταξε και τον βασανισμό και την θανάτωση του μαθητή του Πλήθωνος Ιουβενάλιου, όταν περιερχόταν όλη την Πελοπόννησο, βγάζοντας λόγους κατά της βυζαντινής εξουσίας και της Εκκλησίας.    

    Όταν κατά την περίοδο 1438 - 1439 συνόδευσε τον αυτοκράτορα Ιωάννη τον Η και τον πατριάρχη Ιωσήφ στην εκκλησιαστική Σύνοδο της Φεράρας – Φλωρεντίας, ο Πλήθων έδωσε διαλέξεις και άφησε άριστες εντυπώσεις στους κύκλους των Ιταλών ουμανιστών, κερδίζοντας ιδιαιτέρως τον θαυμασμό του μετέπειτα ιδρυτή της «Πλατωνικής Ακαδημίας της Φλωρεντίας» Κόζιμο Μέδικο (Cosimo di Giovanni de' Medici, 1389 - 1464). Ο μεγάλος ουμανιστής και πρώτος διευθυντής της «Ακαδημίας» Μαρσίλιο Φιτσίνο (Marsilio Ficino, 1433 - 1499) απεκάλεσε αργότερα τον μεγάλο διδάσκαλο Πλήθωνα «δεύτερο Πλάτωνα».  

    Ο Πλήθων πέθανε υπέργηρος από φυσικά αίτια το 1450 στην «Λακεδαίμονα» (όπως αποκαλούσαν την Σπάρτη οι Βυζαντινοί). Μετά από λίγο έπεσε η «Νέα Ρώμη» του Βοσπόρου και έφθασαν στην περιοχή οι Οθωμανοί Τούρκοι, υποχρεώνοντας εκ των πραγμάτων τους Ελληνιστές του «Κύκλου» του Πλήθωνος να φύγουν στην Δύση, κυρίως στην Ιταλία, συμβάλλοντας σημαντικά στην λεγόμενη «Αναγέννηση». Γνωστοί μαθητές του ήσαν οι Ιωάννης Αργυρόπουλος, Μιχαήλ Αποστόλης, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, Γεώργιος Ερμητιανός, καθώς και ο ουμανιστής Βησσαρίων, ο οποίος όμως αργότερα προσχώρησε στον Ρωμαιοκαθολικισμό και έγινε καρδινάλιος. 

    Ο τάφος του Πλήθωνα στο Ναό των 
    Μαλατέστα  (Tempio Malatestiano
                    στο Ρίμινι

    Δεκαέξι χρόνια μετά τον θάνατό του, το έτος 1466, και ενώ ήδη το όνομά του αποτελούσε έναν θρύλο για όλους τους καλλιεργημένους Ιταλούς, μία ένοπλη ομάδα θαυμαστών του με αρχηγό τον, κατά τον πάπα «αντίθεο λύκο του Ρίμινι», Σιγισμόνδο Μαλατέστα (Sigismondo Pandolfo Malatesta, 1417 - 1468) εισέβαλαν στην Λακεδαίμονα, πήραν τα οστά του και τα μετέφεραν στο Ρίμινι, στον γνωστό «Ναό των Μαλατέστα» («Tempio Malatestiano»), όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα, «για να αναπαύεται ο μεγάλος διδάσκαλος μεταξύ ελευθέρων ανθρώπων». Επάνω στην σαρκοφάγο του έγραψαν:

    «GEMISTII ΒΙΖΑΝΤΙΙ PHILOSOPHOR. SVA. TEMP.
    PRINCIPIS RELIQVVM SIGISMVNDVS PANDVLFVS MAL. PAN. F.
    BELLI PELOP. ADVERSVS TVRCO. REGEM IMP. OB. INGENTEM
    ERVDITORVM QVO FLAGRAT AMOREM HVC AFFERENDVM
    INTROQVE MITTENDVM CVRAVIT. MCCCCLXV»

                           Η σαρκοφάγος του Πλήθωνα

    «Τα λείψανα του Γεμιστού από το Βυζάντιο, ηγεμόνα των σύγχρονων φιλοσόφων,
    ο Σιγισμόνδος Παντόλφο Μαλατέστα, υιος τον Παντόλφο,
    κατά τον πόλεμο στην Πελοπόννησο εναντίον τον βασιλιά και αυτοκράτορα των Τούρκων,
    από την αμέτρητη αγάπη για τους λογίους που τον διακαίει, φρόντισε
    εδώ να μεταφερθούν και να ενταφιασθούν, εν έτει 1465».


    7ος ΥΜΝΟΣ ΠΛΗΘΩΝΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΕΟ ΑΠΟΛΛΩΝΑ


    Άναξ Άπολλον, Φύσεως της ταυτού εκάστης
    προστάτα ηδ'ηγήτορ, ως άλλα τε αλλήλοισιν
    εις Έν άγεις, και δη το παν αυτό, το πουλυμερές 
    και πουλύκρεκόν τε εόν, μιήι αρμονίηι υποτάσσεις.
    Συ τοι εκ γ'ομονοίης και ψυχήισι φρόνησιν,
    ηδέ δίκην παρέχεις, τα τε δη κάλλιστα εάων,
    και ρ'υγείαν σώμασι, κάλλος τ'αρ και τοίσιν.
    Συ δη και ίμερον θείων καλλών δίδου αιέν, άναξ,
    ημετέρηισι ψυχαίς, ωή Παιάν.
        
    Απόλλων άνακτα, προστάτη των πάντων μέσα στην Φύση
    και οδηγητή, που τα πολλά και τα διαφορετικά
    στο Ένα κατευθύνεις, και μάλιστα το σύμπαν, που 'ναι πολύμορφο
    και πολυφωνικό, μπορείς και το υποτάσσεις υπό μία συμφωνία.
    Εσύ παρέχεις, από τον ομόνοια, φρόνηση στις ψυχές
    και δικαιοσύνη, τα πιο όμορφα από τα δικά σου δώρα,
    καθώς και υγεία στα σώματα και κάλλος.
    Δίνε πάντα στις ψυχές μας, άνακτα, επιθυμία
    για τα θεία κάλλη και χαίρε Παιάν.


    22ος ΥΜΝΟΣ ΠΛΗΘΩΝΟΣ
    ΠΡΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥΣ

    Μη υμίν εσθλών την χαράν, ώ Μάκαρες Θεοί, ειδώς παυσαίμην,
    τα τε μοι δια υμέων σύμπαντ’ εστίν ηδ’ αιέν γέγονεν,
    τών δώτης δη ύπατος Ζευς. 
    Μη κοινού αγαθού γένεος ολιγωρήσαιμι του μου,
    ότου τις μοι δύναμις.
    Πρόφρων δε το κοινόν δρων ευ, τουθ’ άμα
    και εμόν ειδοίην μεγ’ όνειαρ.
    Μη κακού, ω κεν εκάστοτε συμβάλλοι,
    γιγνοίμην αίτιος ανθρώπων, 
    αγαθοίο δε, η κε δυναίμην, ως μάκαρ ύμμιν
    εϊσκόμενος κ’αγώ γιγνοίμην.
    Ας μην παύσω ώ Μάκαρες Θεοί, να σας χρωστώ ευγνωμοσύνη,
    για όλα τ'αγαθά που από εσάς λαμβάνω και έχω λάβει
    με δωρητή τον Ύπατο Δία.
    Ας μην παραμελήσω, αναλόγως της δύναμης μου
    το καλό του γένους μου.
    Το να υπηρετώ πρόθυμα το κοινό καλό, αυτό ας θεωρώ
    και δικό μου μεγάλο όφελος.
    Ας μην γίνομαι αίτιο κανενός κακού,
    από αυτά που τυχαίνουν στους ανθρώπους,
    αλλ’ αγαθού, όσον δύναμαι, ώστε να γίνομαι κι εγώ ευτυχής,    ομοιάζοντας σ'εσάς.


    26ος ΥΜΝΟΣ ΠΛΗΘΩΝΟΣ

    Όλβιος, ος κεν μη μερόπων δόξαις κενεήισιν
    αφραδέως προσέχων, αλλ’ αυτώι ευ φρονέοντι,
    ιθείηι γνώμηι αρετήν θείην μελετώιη. 
    Όλβιος, ος κεν μη κτεάνων απερείσιον αιέν
    πληθύν μαψ εική τε διώκηι, αλλά χρέεσσιν 
    σώματος εμμελέεσσι, το αυτόν μέτρον ορίζηι.
    Όλβιος, ος κεν τέρψιος αίσιμον ούρον άγηισιν,
    ή κεν μη ψυχήι προσεφέλκηται κακίης τι,
    ή και σώματι, αλλ’ αρετήι θείηι συναείδηι.
    Όλβιος εκείνος που τις ανόητες γνώμες των ανθρώπων
    δεν ακούει αλόγιστα, αλλ’ ορθώς φρονεί,
    και με ορθή γνώμη μελετά την θεϊκή Αρετή. 
    Όλβιος εκείνος που δεν επιδιώκει, συνεχώς και απερίσκεπτα, 
    άπειρο πλήθος πραγμάτων ν’ αποκτήσει, αλλά στις ανάγκες
    του σώματος, ορίζει το δικό του μέτρο.
    Όλβιος εκείνος που τα απ’ τους Θεούς καθορισμένα όρια στην απόλαυση θέτει,
    ώστε να μην παρασυρθεί από κάποια κακία η ψυχή του,
    ή το σώμα του, αλλά κοινωνός να ‘ναι της θεϊκής Αρετής.


    Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΛΗΘΩΝΑ

    «Οι πολύθεοι»

    Μακαρισμένος εσύ που μελέτησες   
    να τον ορθώσης απάνω στους ώμους σου   
    το συντριμμένο ναό των Ελλήνων!   
    Του Νόμου τ’ άγαλμα σταίνεις κορώνα του,   
    στις μαρμαρένιες κολώνες του σκάλισες   
    τους λογισμούς των Πλωτίνων.      
    Είδες τον κόσμο κι ατέλειωτο κι άναρχο   
    ψυχών και θεών, μαζί κύριων και υπάκουων,   
    σφιχτοδετά κρατημένη αρμονία   
    και των καπνών και των ίσκιων τα είδωλα   
    παραμερίζοντας όλα, ίσα τράβηξες   
    προς την Αιτία   
    και σε κρυψώνα ιερό, και σωπαίνοντας   
    έσπειρες, έξω απ’ το μάτι του βέβηλου,   
    κ’ έπλασες λιόκαλη εσύ σπαρτιάτισσα   
    τη θυγατέρα σου την Πολιτεία.      
    Στους χριστιανούς τους μισόζωους ανάμεσα   
    ξαναζωντάνεψες Ολυμπους άγνωρους,   
    έθνη καινούριων αθανάτων κι άστρων   
    μέσα σε σένα Λυκούργοι και Πλάτωνες   
    απαντηθήκαν, το λόγο ξανάνιωσες   
    των Ζωροάστρων.     
    Κι αφού το τέκνο μεγάλωσες, ένιωσες   
    τότε μονάχα την κούραση, κ’ έγυρες   
    ζωή κατόχρονη ισόθεης σκέψης,   
    κι αλαφροπήρε σε ο θάνατος κ’ έφυγες   
    το μυστικό, τρισμκάριε, τον ίακχο   
    με τους Ολύμπιους θεούς να χορέψης.   
    Σοφός, κριτής και προφήτης μας μοίρασες   
    από το γάλα που εσένα σε πότισε   
    της Ουρανίας Αφροδίτης η ρώγα.      
    Του κόσμου αφήνεις το τέκνο, το θάμα σου   
    μα ο μισερός κι ο στραβός κι ο ζηλόφτονος   
    λυσσομανάει και το ρίχνει στη φλόγα.   
    Όμως ο αέρας τριγύρω στη φλόγα σου   
    πνοή σοφίας κι αλήθειες πνοή γίνεται,   
    κι από τη θράκα της φλόγας πετάχτη   
    στον ήλιο ολόισα ένας νους μεγαλόφτερος   
    τ’ αποκαίδια σου κρύβουμε γκόλφια μας,   
    και θησαυρός της φωτιάς σου είν’ η στάχτη!   


    Ένα από τα χειρόγραφα του Πλήθων, στην ελληνική
     γλώσσα, που γράφτηκε στις αρχές του 15ου αιώνα

    ΣΩΖΟΜΕΝΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΝΟΣ:

    «Περί Αρετών», Αθήνα, 1987, «Πληθωνος Νόμων Συγγραφή» (εκδόθηκε στην Αθήνα το 1997, μαζί με το «Περί του βιβλίου του Γεμιστού και κατά της ελληνικής πολυθεϊας» του αντιπάλου του πατριάρχη Γενναδίου)

    ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

    Woodhouse C. M., «George Gemistus Plethon - The Last of the Hellenes», Oxford, 1986
    Καββαδίας Γεώργιος, «Γεωργίου Πλήθωνος Γεμιστού η σοσιαλιστική Πολιτεία», Αθήνα, 1987
    Μαμαλάκις Ιωάννης, «Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων», Αθήνα, 1939 
    Μπαρτζελιώτης Λ. Κ., «Ο Ελληνοκεντρισμός και Οι Κοινωνικοπολιτικές Ιδέες Του Πλήθωνος», Αθήνα 1989
    Σολδάτος Χρήστος, «Γεώργιος Γεμιστός - Πλήθων», Αθήνα, 1973
    Σπέντζας Π.Σ., «Γ. Γεμιστός Πλήθων, ο φιλόσοφος του Μυστρά», Αθήνα, 1990
    Μανδηλάς Κώστας Π., «Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων», Αθήνα, 1997

    πηγή: rassias.gr

    ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ - Ο ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΗΣ ΣΟΦΙΣΤΙΚΗΣ

    $
    0
    0



    Με τον Πρωταγόρα εισάγεται το ρεύμα του σχετικισμού και του υποκειμενισμού στη φιλοσοφία. Ο Πρωταγόρας πίστευε ότι η γνώση δεν προσδιορίζεται αντικειμενικά, αλλά με τις αισθήσεις. Άρα, γνώση είναι ό,τι αντιλαμβανόμαστε όπως αποτυπώνεται στις αισθήσεις μας. Ο Πρωταγόρας εισήγαγε και την έννοια του «ανθρωποκεντρισμού», με τη χαρακτηριστική ρήση «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Η έκφραση αυτή σημαίνει ότι ο άνθρωπος αποτελεί μέτρο της αλήθειας και της γνώσης και γι’ αυτό κάθε υποκειμενική άποψη για κάποιο θέμα έχει την άξια της.

    Θεωρείται ο ιδρυτής της σοφιστικής. Γεννήθηκε στα Άβδηρα, περί το 480 π.Χ. Το αρχικό του επάγγελμα ήταν αχθοφόρος. Τον ανακάλυψε ο Δημόκριτος, τον πήρε κοντά του, και τον έκανε γραμματέα του και μαθητή του. Περιηγήθηκε διάφορες ελληνικές πόλεις, καθώς και της Κάτω Ιταλίας, σαν διδάσκαλος της ρητορικής. Σχετίσθηκε με τον Περικλή και τον Ευριπίδη και τιμήθηκε πολύ στην Αθήνα. Ύστερα όμως κατηγορήθηκε για αθεΐα και ασέβεια ύστερα από κατηγορία που διατύπωσε εναντίον του ο Πυθόδωρος. Αυτός ουσιαστικά ήταν ο εκπρόσωπος της συντηρητικής Αθήνας εναντίον των σοφιστών. Ανήκε στον κύκλο των ολιγαρχικών που υποκίνησαν το πραξικόπημα του 411 π.Χ. και περίπου εκείνη την περίοδο πρέπει να κατηγόρησε και τον Πρωταγόρα. Όλα τα βιβλία του συγκεντρώθηκαν στην αγορά και κάηκαν, ενώ ο Πρωταγόρας προσπάθησε να διαφύγει στη Σικελία. Το πλοίο όμως στο οποίο επέβαινε ναυάγησε και ο ίδιος πνίγηκε σε ηλικία περίπου εβδομήντα ετών, γεγονός που δεν φαίνεται να γνωρίζει ο Πλάτωνας στο Μένωνα. Τα βιβλία του κάηκαν δημόσια στην αγορά.
    Ο Πρωταγόρας ήταν πιθανόν ο πρώτος δάσκαλος που δίδασκε με ανταμοιβή και ήταν ξακουστός για τα υψηλά δίδακτρα που χρέωνε. Οι μέθοδοι διδασκαλίας ήταν πρόδρομοι των σημερινών διαλέξεων και είχαν ως περιεχόμενο ανάλυση ποιημάτων,συζητήσεις για τα νοήματα και τις σωστές χρήσεις των λέξεων και γενικούς κανόνες ρητορικής. Όπως είναι φυσικό οι μαθητές του ήταν πλούσιοι και οικονομικά ευκατάστατοι Αθηναίοι με κοινωνικό υπόβαθρο.
    Εστίαζε την εκπαίδευση που παρείχε σε πρακτικά ζητήματα αποδίδοντας μεγάλη αξία στη ρητορική δεινότητα και ευγλωττία (ορθοέπεια). Θεωρώντας πως για κάθε θέση μπορούν να διατυπωθούν επιχειρήματα υπέρ και κατά, προετοίμαζε τους μαθητές του με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι σε θέση να υπερασπιστούν αλλά και να επικρίνουν, με λογικά επιχειρήματα, κάθε αμφιλεγόμενη θέση.
    Στο Διογένη το Λαέρτιο διαβάζουμε ένα μακρύ κατάλογο των έργων του σοφιστή, όπου συνενώνει τίτλους διαφόρων τεχνικών συγγραμμάτων. Όπως μαρτυρούν οι τίτλοι των έργων του -από τα οποία σώθηκαν ελάχιστα αποσπάσματα-, τα περισσότερα πραγματεύονταν ζητήματα πολιτικά και ηθικά. Υπήρξαν όμως και συγγράμματα για τη ρητορική και τη γραμματική, ενώ ασχολήθηκε και με την παιδαγωγική και τα μαθηματικά.
    Ορισμένες πληροφορίες για τη διδασκαλία του διέσωσαν και διάφοροι συγγραφείς (δοξογράφοι) αλλά και ο Πλάτωνας που του αφιέρωσε το φερώνυμο διάλογο του. H κριτική εξέταση των τίτλων είναι δύσκολη, καθώς πολλοί από αυτούς ίσως αποτελούν τμήματα μεγαλύτερων έργων του.   Από το Διογένη πληροφορούμαστε ότι η πρώτη εργασία που διάβασε ο Πρωταγόρας ήταν η Περί θεών όπου αναφέρεται το σπίτι του Ευριπίδη ως χώρος ανάγνωσης. Το έργο αρχίζει ως εξής: Για τους θεούς δεν μπορώ να ξέρω ούτε αν υπάρχουν ούτε αν δεν υπάρχουν ούτε ποια είναι η μορφή τους. Γιατί πολλά πράγματα εμποδίζουν τη γνώση: το γεγονός ότι είναι αόρατοι και η συντομία της ζωής.
    Καθαρότερα δεν μπορούσε να διατυπωθεί ένας αγνωστικισμός που σβήνει το μύθο από την παράδοση της ελληνικής ζωής. Αν πίσω από τη διατύπωση του Πρωταγόρα κρύβεται πλήρης άρνηση απέναντι στους θεούς, δεν το γνωρίζουμε. Καμιά φορά κατατάσσουν τον Πρωταγόρα ανάμεσα στους άθεους, ενώ ο Κικέρωνας τον διαχωρίζει από αυτούς.
    Πολλοί ερμηνευτές υποστήριξαν ότι με την παραπάνω ρήση εκφράζεται ένας συγκαλυμμένος αθεϊσμός. Ωστόσο, θα ήταν ορθότερο να δεχτούμε ότι ο Πρωταγόρας αρνείται να προχωρήσει στη μεταφυσική σφαίρα και ουσιαστικά δεν θεολογεί, γιατί πιστεύει ότι η ανθρώπινη γνώση δεν μπορεί να συλλάβει πράγματα μη αισθητά. Δεν απορρίπτει αλλά και δεν αποδέχεται τη θεία ύπαρξη γιατί αισθάνεται ότι δεν έχει τα μέσα να την προσεγγίσει. Το πρόβλημα επομένως φαίνεται να είναι κατ’ αρχήν γνωσιολογικό και όχι θεολογικό.
    Ο Πρωταγόρας, όπως και ο Ηράκλειτος, πίστευε στη διηνεκή ροή των όντων στο σύμπαν. Ο άνθρωπος γνωρίζει πράγματα όχι όπως είναι αυτά, αλλά όπως του εμφανίζονται στις αισθήσεις του. Κατά τον Πρωταγόρα δεν υπάρχουν αλήθειες που να ισχύουν, και κάτι που στον ένα φαίνεται αληθινό μπορεί στον άλλο να φανεί ψευδές. Την αρετή ακόμα την θεωρούσε απλώς σαν μια αγαθή έξι, που προπαρασκευάζει καλύτερη ψυχική διάθεση και προτρέπει τους ανθρώπους στη δράση.
    Το θεμέλιο της δραστηριότητας του, την εκπαίδευση του πολιτικού ανθρώπου, ο Πρωταγόρας το έθεσε με το έργο που αργότερα κυκλοφόρησε με τον επιθετικό διπλό τίτλο Αλήθεια ή Καταβάλλοντες (H αλήθεια ή Οι λόγοι που νικούν). Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Πλάτωνα άρχιζε ως εξής: Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος, των μεν όντων ως έατιν, των δε μη όντων ως ουκ έατιν (Για όλα τα πράγματα μέτρο είναι ο άνθρωπος, γι’ αυτά που υπάρχουν ότι υπάρχουν, για όσα δεν υπάρχουν ότι δεν υπάρχουν).
    Επειδή στην ιστορία της φιλοσοφίας κυριαρχεί η διαδοχή δράσης αντίδρασης, η φράση αυτή κατ’ αρχάς πρέπει να εκληφθεί ως επίθεση. Περιέχει τη διαμαρτυρία εναντίον του ελεατικού χωρισμού της αισθησικής αντίληψης από την πραγματικότητα, εναντίον του αιτήματος για μια απόλυτη, αμετάβλητη ουσία που είναι προσιτή μόνο στη σκέψη
    Το σύγγραμμα αυτό στρεφόταν ενάντια σε εκείνους που θεωρούσαν το ον ως ένα και μοναδικό και επομένως απόλυτο. Άρα, η σκέψη του Πρωταγόρα αντιτίθεται στη σκέψη του Παρμενίδη, αλλά ταυτόχρονα συνδέεται με αυτή, καθώς στη φράση μέτρον-άνθρωπος διακρίνεται η παρμενιδική ενότητα σκέψης-είναι, η οποία τώρα μεταφέρεται στο άτομο που σκέφτεται και αισθάνεται.
    Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, η γνώση είναι προϊόν δύο παραγόντων, του πράγματος, αυτού που βρίσκεται έξω από εμάς, και των αισθητηρίων μας. O άνθρωπος γνωρίζει τα αντικείμενα του όχι όπως αυτά υπάρχουν αλλά όπως ο ίδιος τα προσλαμβάνει μέσα του και αφού οι παραστάσεις του υποστούν μια καθαρά υποκειμενική επεξεργασία.
    Εδώ πλέον εισάγεται ο απεριόριστος σχετικισμός, η σχετικότητα των αισθήσεων, η οποία καταπολεμήθηκε σφοδρά από το Σωκράτη, σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις αξιών και περιέχεται ως δυνατότητα. Επίσης στο Θεαίτητο του Πλάτωνα διαπιστώνουμε μια υπεράσπιση της διδασκαλίας του Πρωταγόρα, που ξεκινά από τη φράση μέτρον-άνθρωπος.
    H γεύση του υγιούς ανθρώπου, που για το ίδιο πράγμα είναι αντίθετη από του αρρώστου, αναγνωρίζεται το ίδιο αληθινή και έγκυρη. Βέβαια, ο υγιής είναι καλύτερα από τον άρρωστο, και καθήκον του γιατρού είναι να τον ξανακάνει καλά. Με το ίδιο πνεύμα πρέπει ο παιδαγωγός να καθοδηγήσει το μαθητή του και ο πολιτικός να αποκαταστήσει την καλύτερη κατάσταση στην κοινότητα.
    Ωστόσο, ο καθένας από μας αποτελεί το μέτρο των πραγμάτων που για τα άτομα εμφανίζονται με πάρα πολλές διαφορές και μόνο με αυτή την εμφάνιση υπάρχουν γι’ αυτούς. Εδώ δημιουργείται το πρόβλημα από πού έρχονται στους ανθρώπους τα μέτρα για το «καλύτερο» ή το «χειρότερο» που ξεπερνούν καθετί ατομικό. H απόπειρα του Πρωταγόρα να δώσει λύση φαίνεται καλύτερα στις απόψεις του για τη φύση και τη γένεση του κράτους.
    Για τα προβλήματα αυτά ο Πρωταγόρας διατύπωσε τις απόψεις του στο σύγγραμμα Περί της εν αρχήι καταστάσεως. Τα βασικά χαρακτηριστικά των απόψεων του τα αναγνωρίζουμε από ένα χωρίο του ομώνυμου με αυτόν πλατωνικού διαλόγου.
    Στο μύθο που απαγγέλλει εκεί δίνει μια θεωρία για τη γένεση του ανθρώπινου πολιτισμού, ξεκινώντας τον κάτω από πρωτόγονες συνθήκες: O άνθρωπος που για να επιβιώσει δεν είναι τόσο καλά εξοπλισμένος όσο τα ζώα, δεν μπορεί να ζήσει απομονωμένος, παρ’ όλο που ο Προμηθέας του χάρισε τη φωτιά. Όμως οι απόπειρες για να ενωθούν οι άνθρωποι αποτυγχάνουν από την έλλειψη σημαντικών προϋποθέσεων και καταλήγουν σε έναν πόλεμο όλων προς όλους. Τότε, ο Δίας στέλνει με τον Ερμή την αιδώ και τη δίκην (ηθικότητα-δικαιοσύνη) στους ανθρώπους και έτσι καθιστά δυνατές την κρατική ζωή και την ανάπτυξη του πολιτισμού τους.
    Αν αφαιρέσουμε το μύθο, διαπιστώνουμε ότι είναι πεποίθηση του Πρωταγόρα ότι κάθε άνθρωπος έχει μέσα του έμφυτο το αίσθημα της ηθικότητας και της δικαιοσύνης. Τις εξαιρέσεις, ανθρώπους δηλαδή που δεν εντάσσονται σε ένα κοινωνικό σύστημα, η κοινότητα είναι υποχρεωμένη να τους παραμερίζει. Ωστόσο, η έμφυτη ικανότητα για πολιτικές αρετές δεν αρκεί από μόνη της, αλλά πρέπει να αναπτυχθεί με την παιδεία. H σημασία της, βασική για όλη τη σοφιστική, προβάλλει με ιδιαίτερη καθαρότητα από την ανάπτυξη των συμφραζομένων.
    Σε ένα σημαντικό απόσπασμα παρατίθεται η άποψη ότι η μάθηση χρειάζεται τη φυσική ικανότητα (φύσις) και την άσκηση (άσκησις). O Πρωταγόρας δεν αντιτίθεται ριζοσπαστικά στην αρχαϊκή-κλασική πεποίθηση για τη μεγάλη αξία της φυσικής ικανότητας, απλώς προσθέτει και την παιδαγωγική επίδραση.
    Ως προς τα άλλα, ο Πρωταγόρας του Πλάτωνα που και σε αυτό μπορούμε να τον ταυτίσουμε με το ιστορικό πρόσωπο, αντιμετωπίζει την τιμωρία ως παιδαγωγικό μέτρο.
    Για τον Πρωταγόρα ισχύει αυτό που είπε ο Πρόδικος για τους σοφιστές: Αυτοί είναι κάτι ανάμεσα σε πολιτικούς και φιλοσόφους, που σημαίνει κυρίως αγωνιστές με το λόγο.
    Το πιο εκτεταμένο έργο του είναι οι Αντιλογίαι γιατί μόνο γι’ αυτές παραδίδεται ο αριθμός δύο βιβλίων. Δεν έχουμε καθαρή εικόνα για το περιεχόμενο τους. Μια γενική ένδειξη μας δίνει η πληροφορία του Διογένη του Λαέρτιου: Για κάθε πράγμα υπάρχουν δύο λόγοι αντίθετοι ο ένας προς τον άλλον. H άποψη αυτή αναιρεί την αντίφαση και οδηγεί στην παντοδυναμία της ρητορικής. Αυτή έχει τη δυνατότητα ακόμη και μια αδύνατη πρόταση να την κάνει ισχυρή (τον ήττω λόγον κρείτω ποιείν).
    Τέλος, η περίφημη ρήση του «για όλα τα πράγματα μέτρο είναι ο άνθρωπος, και για όσα υπάρχουν και για όσα δεν υπάρχουν» με την οποία ξεκινούσε κάποιο έργο του με τίτλο Αλήθεια ή Καταβάλλοντες Λόγοι, οδηγεί σε ένα πολύ προκλητικό συμπέρασμα, το οποίο για πολλούς εγκαινιάζει την παράδοση του σχετικισμού: όλες οι υποκειμενικές αντιλήψεις ευσταθούν. Όπως διατυπώνεται η πρόταση μπορεί να δεχτεί πολλές ερμηνείες ως προς την εμβέλεια των πραγμάτων που θεωρούνται υποκειμενικά. 
    Στην πραγματικότητα ο Πρωταγόρας με τον όρο «πράγματα» δεν πρέπει να εννοούσε μόνο τα αισθητά, αλλά κάθε κρίση που μπορεί να εκφέρει ένα υποκείμενο για οποιοδήποτε ζήτημα.
    Επίσης, ο Πρωταγόρας αυτό που ισχυρίστηκε είναι το εξής: τα πράγματα που υπάρχουν γύρω μας, με αντικειμενικό τρόπο (αέρας), και που κανείς δεν αμφισβητεί ότι υπάρχουν, υπάρχουν για τον καθένα από εμάς με έναν διαφορετικό τρόπο (ψυχρός, θερμός κλπ) και κατ’; αυτή την έννοια, είναι για τον καθένα από εμάς κάτι διαφορετικό (για άλλους ψυχρός, για άλλους θερμός κλπ) όχι όμως για τον καθένα άλλο (για άλλους αέρας και για άλλους νερό).
    Η θέση λοιπόν του Πρωταγόρα ότι ο άνθρωπος είναι το μέτρο για όλα τα πράγματα θεμελιώνει το σχετικισμό, στη σφαίρα της γνωσιολογίας, αν και εκφράζονται επιφυλάξεις για το κατά πόσο πρόθεση του Πρωταγόρα ήταν να εισηγηθεί μια νέα ριζοσπαστική θεωρία για τη γνώση ή απλώς να καταρρίψει τις απόψεις παλαιότερων φιλοσόφων, όπως ο Παρμενίδης.
    Ο Πρωταγόρας εκτός όλων των άλλων διατύπωσε και ένα πρωτότυπο επιχείρημα για την ύπαρξη των θεών, το οποίο σύμφωνα με την παράδοση, οδήγησε τον ίδιο στην εξορία και τα βιβλία του στην πυρά:
    «Για τους θεούς δεν μπορώ να γνωρίζω τίποτα: ούτε ότι υπάρχουν, ούτε ότι δεν υπάρχουν, ούτε τι λογής μορφή έχουν. Γιατί είναι πολλά τα όσα εμποδίζουν να γνωρίζουμε από τη μια το άδηλο του ζητήματος και από την άλλη η συντομία της ανθρώπινης ζωής.»
    Αυτό που κυριαρχεί στο επιχείρημα αυτό του Πρωταγόρα δεν είναι η αμφισβήτηση της ύπαρξης των θεών αλλά η αμφισβήτηση της γνώσης που εμείς ως άνθρωποι μπορούμε να έχουμε γι’ αυτούς. Μπορεί δηλαδή ο Πρωταγόρας με τα κριτήρια των συγχρόνων του να εμφανιζόταν πράγματι ως «άθεος», εμείς, ωστόσο οφείλουμε να διακρίνουμε τη σκεπτικιστική του στάση, η οποία πολύ πιθανόν να απορρέει από τις γνωσιολογικές του απόψεις, παρά από την πλήρη άρνηση της ύπαρξής τους.
    Σε σχέση με τους νόμους για τον Πρωταγόρα δεν υπάρχει απόλυτο καλό και απόλυτη δικαιοσύνη, που να μπορούν να έχουν ισχύ οριστικού κανόνα για τις ηθικο-πολιτικές πράξεις. Όμως, το μέτρο του δικαίου και του καλού δεν είναι όπως στην περίπτωση της αλήθειας και των θεών, το μεμονωμένο άτομο, αλλά ολόκληρη η κοινότητα στην οποία αυτό ανήκει. Δίκαιο, επομένως, είναι ό,τι φαίνεται δίκαιο στην πόλη- κράτος ή στην πλειοψηφία της. Σε πολιτικό πλαίσιο δίκαιο είναι ό,τι ωφελεί την πόλη και αποσπά την ευρύτερη δυνατή συναίνεση των κυβερνωμένων.
    πηγή: sciencearchives

    ΖΗΝΩΝ Ο ΕΛΕΑΤΗΣ - Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΟΔΗΓΕΙ ΣΕ ΠΑΡΑΔΟΞΑ

    $
    0
    0



    Φιλόσοφος που καταγόταν από την Ελέα της Κάτω Ιταλίας (488 π.Χ – 430 π.Χ.). Μαθητής του Παρμενίδη, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της Ελεατικής σχολής. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, όλη η σκέψη του Ζήνωνα έχει κίνητρο την επιθυμία να ενισχύσει τη θεωρία του δασκάλου του καταδεικνύοντας ότι αν η ελεατική διδασκαλία του ενόςκαι μόνου όντος του Παρμενίδη οδηγεί σε παράλογες συνέπειες σε σχέση με τα δεδομένα της κοινής λογικής, συνέπειες ακόμα πιο παράλογες προκύπτουν από την αποδοχή των δεδομένων της κοινής λογικής.
    Με την έννοια αυτή, η πολεμική του Ζήνωνα στρέφεται όλη κατά των εννοιών της πολλαπλότητας και της κίνησης και τα επιχειρήματα που διατύπωσε για τον σκοπό αυτό είχαν μεγάλη απήχηση για πολλούς αιώνες.

    Κατά της πολλαπλότητας
    Κατά της πολλαπλότητας, ο  Ζήνων διατύπωσε τους εξής συλλογισμούς: αν το ον δεν είναι ένα αλλά πολλά, τότε θα έπρεπε να είναι ταυτόχρονα και απείρως μικρό και απείρως μεγάλο. Τα τμήματα που αποτελούν το απείρως μικρό θα έπρεπε να είναι αδιαίρετα, να μην έχουν δηλαδή μέγεθος. Του απείρως μεγάλου, πάλι, κάθε τμήμα θα έπρεπε να έχει άλλο πριν από αυτό, που να βρίσκεται σε κάποια απόσταση από εκείνο, αλλά και εκείνο θα ήταν σε κάποια απόσταση από το άλλο και το άλλο επίσης.
    Και ως προς τον αριθμό, όμως, το ον θα έπρεπε να είναι και πεπερασμένο και άπειρο. Πεπερασμένο, γιατί δεν θα υπήρχαν περισσότερα όντα από όσα υπάρχουν, και κατά συνέπεια υπάρχει ένα ορισμένο όριο όντων. Άπειρο πάλι, γιατί αφού είναι πολλά τα όντα, μεταξύ δύο όντων θα έπρεπε να υπάρχει ένα άλλο, αλλά και αυτό με το καθένα από τα δύο θα έπρεπε να έχει ανάμεσα ένα άλλο κ.ο.κ. (γι’ αυτό τον τρόπο του συλλογισμού, με τις αντίθετες θέσεις, ο Ζήνων χαρακτηρίστηκε από τον Αριστοτέλη πατέρας της διαλεκτικής).
    Κατά της κίνησης
    Για την κίνηση, ο Ζήνων διατύπωσε τέσσερις συλλογισμούς που έμειναν ονομαστοί. Τα τέσσερα παράδοξά του, ο Μπέρτραντ Ράσελ περιέγραψε ως ασύγκριτα διακριτικά και βαθιά. Κατά τον πρώτο, για να διανύσει ένα σώμα ορισμένο δρόμο, πρέπει πρώτα να διατρέξει το μισό του δρόμου αυτού, προηγουμένως δε, πάλι το μισό του μισού αυτού και αυτό θα έπρεπε να συνεχίζεται στο άπειρο. Είναι όμως αδύνατον να υπάρχουν άπειρα σημεία σε πεπερασμένο χρόνο.
    Στην ίδια βάση, της άπειρης δηλαδή διαιρετότητας του χώρου και του χρόνου, στηρίζονται και οι άλλοι συλλογισμοί του Ζήνωνα (που γι’ αυτό τον λόγο θεωρείται ο πρόδρομος του απειροστικού λογισμού).
    Οι πιο γνωστοί είναι του Αχιλλέα και της χελώνας, καθώς και του βέλους που στέκεται. Ο πόδας ωκύς (γοργοπόδαρος) Αχιλλέας δεν θα μπορέσει να φτάσει ποτέ την αργοκίνητη χελώνα, αν αυτή ξεκινήσει από ένα σημείο Β πιο προχωρημένο από το Α, από το οποίο ξεκινά εκείνος. Πραγματικά, όταν ο Αχιλλέας θα έχει φτάσει στο σημείο Β, η χελώνα θα έχει προχωρήσει στο σημείο Γ, –έστω και λίγο– και όταν ο Αχιλλέας θα φτάσει στο σημείο Γ, η χελώνα θα έχει προχωρήσει στο σημείο Δ, κ.ο.κ.
    Όσο για το βέλος, όταν ριχτεί, στέκεται («όϊστος φερομένη έστηκεν»)· δηλαδή, το κινούμενο βέλος κατέχει ορισμένο τόπο σε κάθε χρονική στιγμή.
    Κατέχω ορισμένο τόπο, όμως, σημαίνει ηρεμώ, άρα το βέλος, μολονότι φαίνεται να κινείται, στην ουσία ηρεμεί κάθε στιγμή του χρόνου που διαρκεί η πτήση του και επομένως σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα. Συμπέρασμα όλων αυτών ήταν ότι η κίνηση είναι αδύνατη.

                ΕΙΚΟΝΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΠΑΡΑΔΟΞΑ ΤΟΥ ΖΗΝΩΝΑ ΤΟΥ ΕΛΕΑΤΗ

    Ο Αχιλλέας και η χελώνα

                                                                      Η διχοτομία
                         
                                                                        Το βέλος

                                             
                                                                       Το στάδιο

    Τα παράδοξα του Ζήνωνα απασχόλησαν, δοκίμασαν, και ενέπνευσαν πολλούς φιλοσόφους, μαθηματικούς και φυσικούς ανά τους αιώνες και μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Ο Πλάτων στον Παρμενίδη και ο Αριστοτέλης στα Φυσικά επιχείρησαν διεξοδικά να τις ανασκευάσουν.
    Αποφθέγματα του Ζήνωνα
    Η κατά φύση ζωή είναι ταυτόσημη της ενάρετης ζωής
    Η ομορφιά είναι ο μαστροπός της αγνότητας
    Ο κόσμος είναι τόσο μικρός, που θα μπορούσε να χωρέσει στο χέρι ενός τίμιου ανθρώπου


    πηγές: sciencearchives - βικιπαίδεια

    ΣΠΕΥΣΙΠΠΟΣ - ΤΟ ΕΝ ΚΑΙ Η ΔΥΑΔΑ ΕΙΝΑΙ ΓΕΝΝΗΤΟΡΕΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ

    $
    0
    0
    Speusippus in Thomas Stanley History of Philosophy.jpg

    Ο Σπεύσιππος (γεννήθηκε το 408 π.Χ. στην Αθήνα και πέθανε μεταξύ 339 και 338 π.Χ. στην Αθήνα[1]) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και μαθηματικός και πρώτος σχολάρχης της Πλατωνικής Ακαδημίας για περίπου 10 χρόνια, μετά τον θάνατο του Πλάτωνα το 347 π.Χ. 

    Ο Σπεύσιππος ήταν ανιψιός του Πλάτωνα από την αδελφή του Πωτώνη και ο πατέρας του ήταν ο Ευρυμέδοντας ο Μυρρινούσιος.[2] Είχε συνοδεύσει τον Πλάτωνα στο ταξίδι του στη Σικελία το 361 π.Χ.[3] και ήταν σαφής υποστηρικτής του, στην πολιτική φιλικής προσέγγισης και προσεταιρισμού σε πολιτικές προσωπικότητες της εποχής, μεταξύ αυτών και του Διονυσίου του Β´ των Συρακουσών. Ορίστηκε ως διάδοχος και σχολάρχης της Ακαδήμειας από τον Πλάτωνα με το σκεπτικό ότι δεν ήταν "ξένος"αλλά Αθηναίος πολίτης. Ανέλαβε μετά το θάνατο του θείου του, σε ηλικία περίπου 60 ετών. Διάδοχος του στην Ακαδήμεια μετά τον θάνατο του, εκλέχτηκε ο Ξενοκράτης.


    Ως προσωπικότητα υπήρξε φιλάσθενος, ιδιότροπος και αμφιλεγόμενος. Στη φιλάσθενη φύση του, αποδίδεται πιθανότατα, η άρνηση του να διαμένει στους χώρους της Ακαδήμειας όταν τη διηύθυνε εν αντιθέσει με τους υπόλοιπους, ενδεχομένως λόγω του υγρού κλίματος. Η αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του φαίνεται και από τη βιογραφία του[4] αλλά και από μία επιστολή του που απευθύνεται στον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο[5] Υπήρξε ο πρώτος που εγκωμίασε τον Πλάτωνα και το έργο του, υπαινισσόμενος μάλιστα ότι ήταν γιος του Απόλλωνος.

    Από τα έργα του Σπεύσιππου, διασώζεται ένα εκτεταμένο τμήμα σε σχέση με τους Πυθαγόρειους αριθμούς, ορισμένα αποσπάσματα από τα υπόλοιπα και αναφορές του σε άλλους φιλοσόφους. Το έργο του "Όμοια"μια συγκριτική μελέτη φυσιολογίας φυτών και ζώων είναι πιθανότατα αντάξιο με το αντίστοιχο έργο του Αριστοτέλη "Περί ζώων ιστορίαι"

    Η φιλοσοφική του σκέψη

    Ο Σπεύσιππος επηρεασμένος από την πυθαγόρεια σκέψη (όπως και αρκετοί από τους διαδόχους του), προσέδιδε μεγάλη σημασία στο φιλοσοφικό βάρος των πραγματικών αριθμών, μειώνοντας έτσι στην κοσμοθεωρία του, εμμέσως την σημασία των ιδεατών αριθμών και του κόσμου των Ιδεών του Πλάτωνα.[6] Ισχυρή ένδειξη των ανωτέρω ήταν η προσήλωση του στην τελειότητα του αριθμού 10. 

    Η φιλοσοφία του είχε ως βασικούς πυλώνες το "Εν"και τη "δυάδα". Το "Εν"αντιπροσώπευε την ενότητα και ολότητα του σύμπαντος, ενώ η "δυάδα"την ποικιλομορφία και πολλαπλότητα των μορφών του. Το "Εν"και η "δυάδα", κατά τον Σπεύσιππο, όχι μόνο ήταν οι γεννήτορες κάθε οντότητας (φυσικής ή πνευματικής) στον κόσμο, αλλά στερούντο οιασδήποτε ηθικής αξίας.Εν αντιθέσει οι συνάδελφοι του, αυτοί που αποδέχονταν αυτού του είδους τον δυισμό (Εν, δυάδα), προσέδιδαν σε αυτόν τις έννοιες του καλού και του κακού.

    Ο Σπεύσιππος οργάνωσε τον κόσμο, με μαθηματικούς όρους, σε δέκα σφαίρες, με ταξινόμηση βάσει της πνευματικότητας που εμπεριείχοντο σε αυτές. Ανάμεσα στις σφαίρες των πραγματικών αριθμών και τις σφαίρες των αισθητών τοποθέτησε σε περίοπτη θέση τη σφαίρα της ψυχής την οποία θεωρούσε αθάνατη τόσο εν όλω όσο και εν μέρει.

    Ο Σπεύσιππος θεωρούσε εκ των ων ουκ άνευ τη γνώση και ταξινόμηση όλων των πραγμάτων, ώστε να περατωθεί με επιτυχία ο ορισμός ενός οποιουδήποτε εξ αυτών. Επομένως ο ορισμός οιασδήποτε έννοιας απαιτούσε μια σφαιρική αντίληψη του κόσμου, και συνακόλουθα την ταξινόμηση της σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες έννοιες.

    Τέλος ο Σπεύσιππος συστηματοποίησε και επεξεργάστηκε τη σκέψη του Πλάτωνα (αν και φαίνεται πως διαφωνούσε σε μερικά σημεία με αυτήν), διαχώρισε το Αγαθό τόσο από το"Εν"όσο και από τη "Θεότητα", ενώ απέρριπτε την "Ηδονή"περισσότερο και από τον δάσκαλό του. Θεωρείται πως η ανασύνθεση και ενσωμάτωση της Πυθαγόρειας σκέψης στον κόσμο των Ιδεών του Πλάτωνα υπήρξε εν πολλοίς καταχρηστική και αντίθετη με το σύστημα σκέψης του. Ωστόσο είναι σαφές πως επηρέασε τον Αριστοτέλη στην συγγραφή του έργου του σε σχέση με την αρχή της Φιλοσοφίας του Πλάτωνος.
    ________________

    1.  Tiziano Dorandi, Chapter 2: Chronology, in Algra et al. (1999) The Cambridge History of Hellenistic Philosophy, page 48. Cambridge.
    2. Άλμα πάνω Diogenes Laërtius, iv. 1; Suda, Speusippos
    3. Άλμα πάνω Plutarch, Dion, c. 22. 17
    4.  Διογένης Λαέρτιος 4, 1_5
    5. Άλμα πάνω Epist.Socr 36
    6. Άλμα πάνω Aristotle, Metaphysica, vii. 2, i. 6, xiii. 8-9

    πηγή: βικιπαίδεια
    Viewing all 939 articles
    Browse latest View live